Іштван I Святы
Кароль Іштван I Святы (Іштван Вялікі; венг.: (Szent) I. István, у лацінізаваным варыянце Стэфан I; каля 970/975 — 15 жніўня 1038) — нітранскі князь (995—997), венгерскі надзьфеедэлем (з 997) і першы кароль Венгерскага каралеўства (з 1000/1001) з дынастыі Арпадаў.
| Іштван I Святы | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I. (Szent) István | |||||||
 | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | пасада зацверджаная; ён сам як Вялікі князь венграў |
||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Геза | ||||||
| Пераемнік | пасада скасаваная; ён сам як Кароль Венгрыі |
||||||
| Нараджэнне |
каля 975
|
||||||
| Смерць |
15 жніўня 1038[1] |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Род | Арпады | ||||||
| Бацька | Геза[d][2] | ||||||
| Маці | Sarolt[d] | ||||||
| Жонка | Гізела Баварская[3] | ||||||
| Дзеці | Святы Эмерык, Ота Венгерскі[d] і Гедвіга Венгерская[d][2] | ||||||
| Веравызнанне | хрысціянства | ||||||
| Дзейнасць | манарх | ||||||
| Аўтограф |
 |
||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Біяграфія правіць
Іштван быў сынам вярхоўнага князя венграў Гезы і княгіні Шаральт, першапачаткова насіў імя цюркскага паходжання[4][5][6] Вайк (гэта значыць «герой» ці «лідар»). Працягваючы ініцыятывы бацькі, ён прыклаў шмат высілкаў для завяршэння афармлення ў Венгрыі раннефеадальнай дзяржавы.
Пасля прыгнечання мецяжоў некалькіх іншых прэтэндэнтаў на прастол — Копаня (які кіраваў у Шомадзі), Дзьюлы (які паўстаў у Трансільваніі ў 1003 годзе), а таксама паўстанні «цёмных венграў» (1008) — Іштван I быў каранаваны легатам Папы Рымскага Сільвестра ІІ Астрыкам на Ражство 1000 (ці 1001), атрымаўшы такім чынам як духоўную, так і свецкую ўладу.
Каралю Іштвану быў дараваны тытул апасталічнага караля з уладай у 10 дыяцэзіях, а таксама права свабоднага распаўсюджання веры і аўтаномнае кіраванне царквой у Венгрыі (гэта дазволіла краіне захаваць рэальную незалежнасць ад Папы, у той час, як Чэхія і Польшча не змаглі гэтага дамагчыся). Пасля каранацыі Іштван з дапамогай лацінскіх і грэчаскіх святароў пачаў ажыццяўляць хрысціянізацыю краіны, звяртаючы венграў у новую рэлігію. З дапамогай хрысціянізацыі Іштван канчаткова інтэграваў Венгрыю ў кола цывілізаваных народаў і заваяваў сабе права лічыцца пасля смерці яе святым заступнікам, таму ён і быў кананізаваны каталіцкай царквой.
Цэнтралізацыю Венгрыі Іштван I праводзіў на ўзор імперыі Каралінгаў. Іштван ліквідаваў племянны падзел краіны, стварыўшы тэрытарыяльна-адміністрацыйныя акругі — каралеўскія камітаты (ці жупы), на чале якіх стаялі ішпаны. Створаны прыдворны савет атрымліваў дарадчыя функцыі. Першы кароль таксама правёў вельмі паспяховыя фінансава-эканамічныя рэформы: было адменена рабаўладанне, распаўсюджанае ў венграў на ранніх перыядах гісторыі, у той жа час прадстаўнікі феадальна-запрыгоненых класаў маглі быць вызвалены асабіста каралём, усталёўваўся фіксаваны падатак у форме дзесяціны, пры гэтым духавенства, князі, ішпаны і военачальнікі вызваляліся ад выплат, была распачата чаканка манет. Пры Іштване былі створаны дзве кадыфікацыі законаў: першая складалася з 35 артыкулаў, другая — з 20.
Да 1028 года Іштван I падпарадкаваў венгерскаму ўплыву ўвесь Карпацкі рэгіён, замацаваўшы далучэнне новых тэрыторый адпаведнымі дагаворамі з Вялікім князем Кіеўскім Яраславам Мудрым і каралём Польшчы Баляславам I Храбрым. Закліканыя феадаламі нямецкія рыцары караля Конрада II, абапіраючыся на пратэстуючых супраць рэформаў Іштвана I язычнікаў, у 1030 годзе выступілі супраць венгерскага караля, але іх уварванне было адбіта лаяльнай Іштвану арміяй.
Іштван быў жанаты на Гізеле Баварскай; у іх было трое дзяцей, у тым ліку Святы Эмерык (Імрэ), але ўсе яны памерлі ў маладосці, яшчэ пры жыцці бацькі. Спадчыннікам Іштвана стаў яго пляменнік Пётр Арсеола.
Свята правіць
Іштван Вялікі — галоўны святы заступнік Венгрыі. Дзень Св. Іштвана — 20 жніўня — галоўнае нацыянальнае свята Венгрыі, якое адзначаецца масавымі гуляннямі, феерверкамі і тэатралізаванымі паказамі на тэму нацыянальнай гісторыі.
Зноскі
- ↑ Guiley R. The Encyclopedia of Saints — NYC: 2001. — P. 136. — ISBN 978-1-4381-3026-2
- ↑ а б Lundy D. R. The Peerage
- ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
- ↑ Zzolds A. Saint Stephen and his county
- ↑ Austrian history yearbook
- ↑ Goodwin S. Africa in Europa
Літаратура правіць
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Белэн, 1998. — 608 с.: іл. ISBN 985-11-0279-2
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Іштван I Святы
