Андрэа Паладыа
Андрэа Пала́дыа (італ.: Andrea Palladio), сапраўднае імя — Андрэа дзі П’етра (30 лістапада 1508, Падуя — 19 жніўня 1580) — вялікі італьянскі архітэктар позняга Адраджэння. Заснавальнік паладыянства і класіцызму. Верагодна, самы ўплывовы архітэктар у гісторыі[3].
| Андрэа Паладыа | |
|---|---|
| Andrea Palladio цяпер. Andrea di Pietro | |
 | |
| Дата нараджэння | 30 лістапада 1508 |
| Месца нараджэння | Падуя, Венецыянская рэспубліка |
| Дата смерці | 19 жніўня 1580 (71 год) |
| Месца смерці | |
| Грамадзянства | |
| Працы і дасягненні | |
| Член у | |
| Працаваў у гарадах | Вічэнца, Венецыя, Удыне |
| Архітэктурны стыль | паладыянскі |
| Найважнейшыя пабудовы |
Віла Ратонда, Сабор Сан-Джорджа Маджорэ |
| Навуковыя працы | I Quattro Libri dell’Architettura (Чатыры кнігі пра архітэктуру) |
| Уплыў | Bartolomeo Cavazza[d] і Джан Джорджа Трысіна |
| Уплыў на | Вінчэнца Скамоцы |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Біяграфія правіць
Нарадзіўся ў Падуі, якая была ў той час часткай Венецыянскай рэспублікі, у сям’і млынара П’етра «дэла Гандола» (Pietro «della Gondola»).
У 1524 годзе перасяліўся ў Вічэнцу, дзе пачаў працаваць у камнерэзнай і скульптурнай майстэрні Барталамеа Каваца з Сасана, сумна вядомай кепскімі ўмовамі працы. Двойчы спрабаваў адтуль збегчы — другая спроба, у 1524 годзе, была ўдалай, і Паладыа перабраўся ў Вічэнцу ж на працу ў майстэрню Сан-Б’яджа ў квартале Педэмура. Яе ўладальнікі, Джавані дзі Джакама з Парлецы і Джыралама Пітоні з Луміньяна, былі знакамітымі ў Вічэнцы скульптарамі. Андрэа рабіў працу, якая звычайна даручалася чаляднікам: капітэлі, рэльефы, фрызы.
У 1534 годзе (яму было 26 гадоў) яго жонкай стала Алеградонна, дачка цясляра Маркантоніа. У іх нарадзілася 5 дзяцей: сыны Леаніда, Маркантоніа, Арацыа і Сіла і дачка Зенобія.
.jpg)
У Вічэнцы будучы майстар зблізіўся з гуманістам Дж. Дж. Трысіна, пад кіраўніцтвам якога пачаў вывучаць архітэктуру і атрымаў гуманістычную адукацыю. Трысіна пераканаў яго змяніць імя на псеўданім Паладыа (ад грэч. паладыён — так звалася статуя багіні Афіны Палады, якая, па афінскім паданні, звалілася з неба і абараняла горад ад ворагаў; імем Паладыа сам Трысіна пасля назваў нябеснага пасланца ў адной са сваіх эпічных паэм). Па савеце Трысіна будучы архітэктар здзейсніў сваё першае вандраванне ў Рым, а па яго вяртанні гуманіст стаў яго першым заказчыкам.
Пры заступніцтве Трысіна майстар пазнаёміўся са шматлікімі выбітнымі помнікамі рымскай антычнай і рэнесанснай архітэктуры падчас паездак у Верону (1538—1540), Венецыю (1538—1539), Рым (1541—1548; 1550—1554) і іншыя гарады. Вопыт і творчыя прынцыпы Паладыа склаліся як пад уплывам уважлівага вывучэння Вітрувія, так і вывучэння архітэктуры і трактатаў архітэктараў XV ст. і яго сучаснікаў (Леон Батыста Альберці, Джуліа Рамана, Дж. М. Фальканета, Себасцьяна Серліа, Мікеле Санмікелі).
З 1558 года архітэктар працаваў у Венецыі, дзе ўзвёў шэраг цэркваў, гарадскіх палацца, грамадскіх пабудоў, па заказах венецыянскай знаці будаваў вілы ў наваколлях Венецыі і Вічэнцы. У 1570 года атрымаў тытул «найслыннага грамадзяніна Венецыі» («прота дэла Серэнісіма»).
Творчасць правіць
Базіліка Паладыяна ў Вічэнцы правіць
.jpg)
У 1545 годзе Паладыа выйграў конкурс на права перабудовы гарадской ратушы XIII стагоддзя. Палацца дэла Раджонэ (цяпер — Базіліка Паладыа; 1546—1549) у Вічэнцы. У гэтай пабудове фарміруецца адна з асноўных асаблівасцяў творчага метаду Паладыа — ён стварае новую сістэму прапорцый ордараў, выкарыстоўваючы ордар не як простую дэкарацыю фасада, а як галоўны арганізуючы прынцып канструкцыі, з-за чаго яна становіцца яснай, здаецца проста і ясна арганізаванай, гарманічнай.
Палацавыя пабудовы правіць
Уважліва вывучаючы «Дзесяць кніг пра архітэктуру» Вітрувія і развіўшы яго ідэю дома з атрыумам і перыстылем, дойлід стварыў новы тып гарадскога палаца — палацца. Раннія палацца ў Вічэнцы (палацца Т’енэ, 1550—1551; Ізепа да Порта, 1552) яшчэ блізкія да фларэнційскіх палацца XV стагоддзя. У палацца К’ерыкаці, пачатым у 1550 годзе, злучаны рысы невялікага палаца і грамадскага збудавання. Фасад упрыгожаны адкрытымі калоннымі лоджыямі ў двух ярусах. Па класічнай старажытнарымскай схеме, ужытай яшчэ ў Калізеі, на першым ярусе ўжыты дарычны (тасканскі) ордар, на другім — іанічны. Унутры палацца ўладкованы анфілады залаў з цэнтральнай вялікай залай на другім паверсе. Дзякуючы глыбокім лоджыям фасад набывае аб’ёмнасць і рацыянальную тэктоніку.
У афармленні фасадаў шэрагу віл і гарадскіх дамоў Паладыа нярэдка ўжываў вялікі ордар (недабудаванае палацца Порта-Брэганзэ ў Вічэнцы, 1571). Велізарныя калоны на высокіх пастаментах глядзельна аб’ядноўваюць вокны першага і другога паверхаў, сціснутыя паміж калонамі. Яшчэ ў палацца Вальмарана (пачата ў 1566) быў ужыты вялікі ордар ў відзе пілястраў. Але самая знакамітая пабудова Паладыа, упрыгожаная каланадай вялікага кампазітнага ордара — няскончаная Лоджыя дэль Капітаньё (1571-72) на плошчы Сіньёрыі ў Вічэнцы насупраць базілікі.
Вілы ў наваколлях Венецыі правіць
Найбольш значная частка спадчыны Паладыа — шматлікія спраектаваныя ім вілы ў наваколлях Венецыі і Вічэнцы. Вілы былі прыстасаваны для вядзення сельскай гаспадаркі і адказвалі запатрабаванням арыстакратыі вобласці Венета, якая ўкладвала капіталы ў зямельныя ўгоддзі. Кампазіцыя кожнага ансамбля строга сіметрычная — ад параднага саду і пад’ездаў праз галоўны порцік ці аркаду, папярэднюю парадным залам, да лоджыі ці порціка процілеглага боку будынка, якая выходзіць у другі сад. Калонны порцік з франтонам у духу рымскай архітэктуры надаваў жыллю чалавека «храмападобы» характар, тым самым узвышаючы і асобу ўладальніка, і быццам само кола яго жыцця. У вілах Паладыа асабліва выдатна выявілася яго ўменне майстэрска спалучаць архітэктуру і прыроду, ператвараючы пейзажнае асяроддзе ў натуральнае асяроддзе жыцця чалавека (для венецыянцаў гэта было асабліва значным, бо сама Венецыя пазбаўлена зеляніны).
Шэдэўрам Паладыа з’яўляецца віла Альмерыка-Вальмарана («Ла Ратонда» (ці «Капра») у Вічэнцы (1551—1567, дабудавана Вінчэнца Скамоцы) — першая свецкая пабудова эпохі Адраджэння, увянчаная купалам. Будынак выбудаваны ў прапорцыях залатога сячэння па тыпу бельведэра з круглай залай, увянчаным купалам, са светлавым ліхтаром і размешчанымі вакол яго па баках фасадаў лёгкімі іанічнымі 6-калоннымі порцікамі з лесвіцамі.
Паладыа дасціпна і тактоўна абыходзіцца з матывамі старажытнарымскай архітэктуры, вывучанай ім у Рыме і па трактаце Вітрувія, абыгрываючы спалучэнні калон рознай вышыні і розных ордараў, нярэдка аб’ядноўваючы паверхі будынка масіўнымі калоннымі («вялікі ордар»), накладваючы порцікі і аркі на простыя геаметрычныя архітэктурныя аб’ёмы і гэтым падкрэсліваючы чысціню форм і гармонію іх суадносін. Апроч сваіх даследчых прац у Рыме, Паладыа праводзіў абмеры антычных помнікаў у Вероне, Спліце, Німе.
Цэрквы правіць
.jpg)
У Венецыі Паладыа па заказах Царквы выканаў некалькі праектаў і пабудаваў шэраг цэркваў (Сан-П’етра ін Кастэла, 1558; клуатр царквы Санта Марыя дэла Карыта [цяпер Музеі Акадэміі]; фасад царквы Сан-Франчэска дэла Вінья, 1562; Сан-Джорджа Маджорэ на аднайменным востраве, 1565 [завершана В. Скамоцы да 1610]; «Іль Рэдэнторэ», гэта значыць [царква] Збавіцеля, на востраве Джудзека, 1576—1592; Санта-Марыя дэла Прэзентацыёнэ, ці «Ле Цытэле»; Санта-Лучыя, разабрана ў сяр. XIX ст. пры будаўніцтве чыгуначнай станцыі). Калі вілы Паладыа ў цэлым аб’ядноўвае ўражанне гармоніі і заміранасці форм, то ў яго цэрквах галоўнае — дынаміка форм, часам — усхваляваная патэтыка.
Познія грамадскія пабудовы правіць
Познія грамадскія пабудовы Паладыа некаторымі сваімі рысамі — прыцягненнем да маштабнасці форм, трыумфальнасцю — блізкія да архітэктуры барока. Будаўніцтва Лоджыі дэль Капітаньё (1571), размешчанай насупраць Базілікі ў Вічэнцы, супала з перамогай венецыянцаў над туркамі ў бітве пры Лепанта і таму не выпадкова сваёй кампазіцыяй яна нагадвае рымскую трыўмфальную арку (у рэльефах бакавых фасадаў адлюстраваны ўзятыя ў турак трафеі). Магутныя паўкалоны карынфскага ордара, якія аб’ядноўваюць два паверхі, падкрэсліваюць патэтычны рытм усяго будынка.
Сапраўдным шэдэўрам Паладыа з’яўляецца тэатр Алімпіка, збудаваны для адкрытай ім Алімпійскай Акадэміі ў Вічэнцы (1580—1585, скончаны В. Скамоцы). Ён уяўляе сабой пераасэнсаваны дойлідам варыянт антычнага тэатральнага будынка. Невялікі высокі амфітэатр, які змяшчае 1000 чалавек, з каменнымі лавамі-прыступкамі абнесены зверху каланадай, увянчанай статуямі. Скрозь арку і чатыры бакавых праёмы, зробленыя ў задніку сцэны, бачны ілюзорна разбежныя вуліцы горада (ці збежныя ў штучна ўзмоцненай перспектыве).
«Чатыры кнігі пра архітэктуру» і паладыянства правіць
Архітэктурная і літаратурная спадчына Паладыа («Рымскія старажытнасці» — своеасаблівы даведнік па рымскіх руінах, вывучаным самім Паладыа, 1554; каментары з рысункамі да Вітрувія, выдадзеныя Даніэле Барбара, 1556; «Чатыры кнігі пра архітэктуру», 1570; праца па даследаванні фасада Сан-Петроніа ў Балонні, 1574 г, і інш.), якое зрабіла класічную мову архітэктуры агульнадаступнай і ўніверсальнай, сыграла выключную ролю ў развіцці архітэктурных ідэй барока і класіцызму ў XVII і XVIII стст. (Ініга Джонс, Крыстафер Рэн, лорд Берлінгтон, Уільям Кент — у Англіі, Вінчэнца Скамоцы — у Італіі, Джакама Кваренгі — у Расіі, Томас Джэферсан — ЗША, і г. д.). Паслядоўнікі майстра стварылі цэлы кірунак у еўрапейскай архітэктуры, які атрымаў назву паладыянства, зварот да якога застаецца актуальным у архітэктуры да цяперашняга часу. Разам з сынамі Паладыа падрыхтаваў новы пераклад «Занатовак аб Гальскай вайне» Цэзара (1574).
Зноскі
- ↑ Палладио Андреа // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
- ↑ RKDartists Праверана 6 верасня 2017.
- ↑ palladio "the most influential architect — My library — Google Books
Літаратура правіць
- Паладыо Андрэа // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 11. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0188-5 (т. 11).
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Андрэа Паладыа
