Габдулхай Хурамавіч Ахатаў

Ахатаў Габдулхай Хурамавіч (татар.: Габделхәй Хурам Улы Әхатов / Ğabdelxəy Huram uğlı Axatov, руск.: Ахатов Габдулхай Хурамович; 8 верасня 1927 — 25 лістапада 1986) — даследчык цюркскіх моў, буйны навуковец-філолаг, лінгвіст з сусветным імем, арганізатар навукі і значны грамадскі дзеяч, доктар філалагічных навук (1965) прафесар (1970), член Савецкага камітэта цюрколагаў.

Габдулхай Хурамавіч Ахатаў
татар.: Габделхәй Хурам улы Әхәтов
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	тат. Габделхәй Хурам Улы Әхатов Ğabdelxəy Huram uğlı Axatov; рус. Габдулхай Хурамович Ахатов
Дата нараджэння	8 верасня 1927(1927-09-08)
Месца нараджэння	Старое Айманава[d], Q38092054?, Мянзелінскі кантон[d], Татарская АССР[d], РСФСР, СССР
Дата смерці	25 лістапада 1986(1986-11-25) (59 гадоў)
Месца смерці	Набярэжныя Чаўны, Татарская АССР[d], РСФСР, СССР
Грамадзянства	СССР
Альма-матар	Татарскі дзяржаўны гуманітарна-педагагічны ўніверсітэт[d]
Месца працы	Башкірскі дзяржаўны ўніверсітэт[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	мовазнавец, цюрколаг, усходазнавец, выкладчык універсітэта
Грамадская дзейнасць
Партыя	КПСС
Узнагароды
Подпіс
http://www.akhatov.org (руск.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ахатаў Габдулхай Хурамавіч — заснавальнік (пачынальнік) шэрагу навуковых школ: сучаснай татарскай дыялекталагічнай навуковай школы і казанскай фразеалагічнай навуковых школ.

Вывучаючы з уласцівай яму навуковай уважлівасцю фанетычныя асаблівасці гаворкі мясцовага насельніцтва Сібіры Г. Х. Ахатаў першым сярод навукоўцаў адкрыў у маўленні сібірскіх татараў такую з'яву, як цоканне. У сваёй класічнай фундаментальнай навуковай працы «Диалект западносибирских татар» (1963) Г. Х. Ахатаў прадставіў матэрыялы па тэрытарыяльнаму рассяленню Табол-іртышскіх татараў у Цюменскай і Омскай абласцях. Падвергнуўшы ўсебаковаму комплекснаму аналізу фанетычных сістэму, лексічны склад і граматычны лад, вучоны прыйшоў да высновы, што мова сібірскіх татараў уяўляе сабой адзін самастойны дыялект, ён не дзеліцца на гаворкі і з'яўляецца адной з самых старажытных цюркскіх моў.

Навуковая дзейнасць Габдулхая Хурамавіча атрымала шырокае прызнанне сярод навукоўцаў Расіі, Беларусі, СНД і далёкага замежжа. Яго пяру належыць цэлы шэраг фундаментальных навуковых прац, шматлікія з якіх сталі класічнымі. Ім апублікаваныя каля 200 навуковых прац.

Акрамя фундаментальных навуковых прац у галіне дыялекталогіі цюркскіх моў, лексікі і фразеалогіі татарскай мовы, у навуковым актыве прафесара Г. Х. Ахатава знаходзяцца навуковыя даследаванні па агульнай тэорыі мовы. Так, ён упершыню ў сусветнай лінгвістыцы даследаваў і апублікаваў фундаментальную навуковую працу аб асноўных прыкметах парных слоў, адкрыў і ўсебакова даследаваў прыроду двайнога адмаўлення ў цюркскіх мовах, а таксама адкрыў і сфармуляваў закон спарвання ў цюркскіх мовах.

У апошнія месяцы жыцця Габдулхай Хурамавіч Ахатаў займаўся праблемамі структурнай лінгвістыкі такімі як лінгвістычнае мадэляванне інфармацыі, адкрыўшы новую старонку даследаванняў для айчынных лінгвістаў. Яшчэ чвэрць стагоддзя назад (1986) вучоны-празорлівец заклікаў сусветную супольнасць лінгвістаў быць у саюзе з камп'ютарызацыяй.

Прафесар Г. Х. Ахатаў падрыхтаваў больш за 40 дактароў і кандыдатаў навук.

Яго навуковыя працы былі адзначаны на XIII Міжнародным кангрэсе лінгвістаў (Токіа, 1982), як лепшыя ў сусветнай лінгвістыцы за перыяд 1977—1981 гг., Узнагароджаны ганаровымі дыпломамі і граматамі.

За падрыхтоўку высокакваліфікаваных кадраў і паспяховую навуковую працу быў узнагароджаны дзяржаўнымі ўзнагародамі, а таксама ганаровым нагрудным знакам Мінвуза СССР «За выдатныя поспехі ў працы ў галіне вышэйшай адукацыі».

Дыялекталагічная карта № 3 з Дыялекталагічнага атласа татарскай мовы (Г. Х. Ахатаў, 1965)

Спасылкі

• Сайт Мемарыяльнага Таварыства захавання навуковага і культурнай спадчыны прафесара Габдулхая Хурамавіча Ахатава (нявызн.).
• Прафесар Габдулхай Хурамавіч Ахатаў: жыццё і творчасць