Гётэбарг

Гётэбарг (шведск.: Göteborg) — горад на поўдні Швецыі, другі па велічыні горад краіны і яе буйнейшы порт. 508 тыс. жыхароў (2010). Заснаваны ў 1621 годзе.

Горад Гётэбарг Göteborg Герб Сцяг Краіна Швецыя Каардынаты 57°42′ пн. ш. 11°56′ у. д. Заснаваны 1621 Плошча 198,78 км² Вышыня цэнтра 12 ± 1 м Водныя аб’екты Рака Гёта Эльв і Катэгат Насельніцтва 493 502 чалавек (2007) Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код 31 Паштовы індэкс 41xxx Афіцыйны сайт goteborg.se Гётэбарг на карце Швецыі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

У Гётэбаргу знаходзіцца штаб-кватэра аўтамабілебудаўнічай кампаніі Вольва.

Гісторыя

Швецыя атрымала тэрыторыю паміж нарвежскім Бохусленам і дацкім Халандам толькі ў сярэдзіне XIII ст. Палоска зямлі, якая выходзіла да Катэгата, была даволі вузкай і патрабавала пастаяннай абароны ад замахаў дацкай кароны. У пачатку XVII ст. кароль Карл IX заклаў на востраве Хісінген, што ў вусце ракі Гёта Эльв, горад, які атрымаў назву Гётэбарг.

Горад хутка рос, галоўным чынам за кошт прыезду замежнікаў, вялікая частка з якіх была галандцамі. 14 сакавіка 1613 года горад атрымаў значныя прывілеі. У 1607 годзе ў Гётэбаргу пачалі ўзводзіць умацаванні, аднак працы прасоўваліся павольна і да пачатку Кальмарскай вайны яны дабудаваныя так і не былі. У чэрвені 1611 года высадзіўшы тут дацкія войскі дашчэнту разбурылі горад.

У 1619 годзе Густаў II Адольф перанёс Гётэбарг на то месца, дзе ён і знаходзіцца ў цяперашні час. 4 чэрвеня 1621 года горад атрымаў каралеўскі прывілей, згодна з якім на 16 гадоў вызваляліся ад падаткаў і атрымліваў права бяспошліннага гандлю [3]. У 1643 годзе было завершана ўзвядзенне гарадскіх умацаванняў, дзякуючы якім Гётэбаргу ўдалося адбіць усе атакі датчанаў у ходзе дацка-шведскай вайны 1643-1645 гг. У наступныя гады фартыфікацыйныя работы працягнуліся.

У 1658 і ў 1660 гадах у Гётэбаргу праводзіліся рыксдагі. Падчас Паўночнай вайны дацкая адмірал Педэр Тордэншэльд двойчы (у 1717 і 1719) спрабаваў захапіць горад, аднак яго спробы поспехам не ўвянчаліся. У 1743—1756 гадах у Гётэбаргу зноў вяліся фартыфікацыйныя работы.

Перыяд «эры свабоды» прынёс гораду росквіт. Тут знаходзілася рэзідэнцыя Шведскай Ост-Індскай кампаніі, якая гандлявала з краінамі Усходу. Сюды з Кітая дастаўляліся гарбата, фарфор, шоўк і прадаваліся еўрапейскім гандлярам на адкрытых аўкцыёнах. Станоўчы ўплыў на развіццё гандлю таксама аказала вайна амерыканскіх штатаў за незалежнасць. У сярэдзіне XVIII ст. насельніцтва горада дасягнула 10 тыс. чалавек, і ён стаў аспрэчваць у Карлскруны права называцца другім па велічыні горадам Швецыі.

У пачатку XIX ст. гарадскія ўмацаванні Гётебарга былі зрыты, і ў далейшым горад паступова страціў ваеннае значэнне. З увядзеннем Напалеонам кантынентальнай блакады Гётэбарг стаў для Англіі важным перавалачным пунктам для яе еўрапейскай гандлю, з прычыны чаго тут абгрунтавалася значная колькасць англійскіх гандляроў.

У 40-я гады XIX ст. горад з'яўляўся найбуйнейшым портам, праз які ў Швецыю ішоў імпарт, а да канца стагоддзя стаў таксама і вядучым портам, праз які Швецыя экспартавала свае тавары за мяжу. Адначасова ў горадзе развівалася фабрычная вытворчасць, і да сярэдзіны XIX ст. ён стаў найбуйнейшым прамысловым цэнтрам краіны. У аснове прамысловасці Гётэбарга ляжалі тэкстыльная вытворчасць і вытворчасць прадуктаў харчавання.

У другой палове стагоддзя працягнулася прамысловае развіццё горада, і вядучымі галінамі сталі металургія і машынабудаванне. У XX ст. у эканоміцы горада стала пераважаць цяжкае машынабудаванне.

Назва

Горад названы ад імя племя гётаў (шведск.: Götar, змененае: Geatas, Gautar, Goths — готы, Gotar, Gøtar, Götar), жыхароў Гёталанда (Götaland — «зямля гётаў»), у цяперашняй паўднёвай Швецыі, дзе горад і размешчаны. Літаральна — «крэпасць гётаў». Размешчаны пры ўпадзенні ракі Гёта-Эльв (Götaälv — «гёцкая рака») у праліў Катэгат. Göta borg — форт на Götaälv (пабудаваны, каб абараніць порт, шведскае «гандлёвае акно» на захад).

Клімат

У Гётэбаргу марскі клімат. У перыяд з 1973 па 2010 год максімальная тэмпература склала 33,8 °C (26 ліпеня 1994 года), а мінімальная - 23,5 °C (10 студзеня 1987 года)..

Клімат Гётэбарга
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Абсалютны максімум, °C	10,8	11,2	18,9	28,5	29,8	31,9	33,8	33,5	28,5	20,7	14,2	11,5	33,8
Сярэдні максімум, °C	2,3	2,5	5,7	11,2	16,6	19,4	21,9	21,2	16,9	11,8	6,6	3,4	11,6
Сярэдняя тэмпература, °C	−0,2	−0,2	2,1	6,5	11,5	14,7	17,1	16,6	12,8	8,5	4,1	0,9	7,9
Сярэдні мінімум, °C	−2,3	−2,5	−0,5	3,0	7,6	11,3	13,8	13,4	9,8	6,0	2,0	−1,2	5,0
Абсалютны мінімум, °C	−25,9	−26,4	−17,8	−8,8	−4,3	1,3	5,3	3,5	−2,5	−8,5	−13,4	−21,9	−26,4
Норма ападкаў, мм	61	40	49	41	49	59	68	75	80	83	82	72	759
Крыніца: Надвор'е і клімат, World Climate Guide

Насельніцтва

Спадарожнікавая выява Гётэбарга. Умоўны колер атрыманы на аснове інфармацыі з арыгінальнага спадарожнікавага здымка. Пурпурныя вобласці адпавядаюць такім месцам, як голыя скалы, асфальт і будынкі.

Насельніцтва Гётэбарга на стан 31 снежня 2010 года складала 520 502 чалавека. На дадзены момант з'яўляецца другім па велічыні пасля Стакгольма горадам Швецыі.

Прамысловасць

Гётебарг з'яўляецца адным з асноўных прамысловых гарадоў Швецыі. У ім размешчаны штаб-кватэры і вытворчыя магутнасці такіх кампаній, як Volvo, SKF, Victor Hasselblad AB.

Спорт

У 1992 годзе ў Гётэбаргу адбыўся фінальны матч чэмпіянату Еўропы па футболу.

У 1995 годзе ў горадзе праходзіў Чэмпіянат свету па лёгкай атлетыцы.

У 2002 годзе праходзіў чэмпіянат свету па хакеі, на якім Славакія ўпершыню ў гісторыі заваявала золата ў фінальным матчы са зборнай Расіі.

У 2006 годзе тут праходзіў Чэмпіянат Еўропы па лёгкай атлетыцы.

У 2008 годзе ў Гётэбаргу прайшоў чэмпіянат свету па фігурным катанні на каньках.

Футбольны клуб «Гётэбарг» - двухразовы ўладальнік Кубка УЕФА.

У горадзе размешчана траса Göteborg City Race, на якой з 2008 года праходзіць этап Чэмпіянату Швецыі па турынгу (STCC).

Культура

Горад вядомы як цэнтр рок-музыкі. Тут нарадзіўся стыль Melodic Death Metal шведскай хвалі, часам яго называюць «Гётэбаршчына». Тут утварыліся групы Evergrey, At The Gates, Dark Tranquillity, Engel, In Flames, HammerFall, Dream Evil, Sister Sin. Поп-гурт Ace of Base таксама паходзіць з Гётэбарга.

Гётэбаргскі кінафестываль, які праводзіцца з 1979 года, з'яўляецца на сённяшні дзень найбуйнейшым у Скандынавіі.

Парк «Лісеберг» — адзін з самых буйных паркаў атракцыонаў у Еўропе.

У горадзе знаходзіцца Гётэбаргскі ўніверсітэт, Тэхнічны ўніверсітэт Чалмерса, Школа вытанчаных мастацтваў Valand.

Вядомыя асобы

• Уільям Чамберс
• Інгемар Юхансан (1932—2009), баксёр-прафесіянал, сярэбраны прызёр Алімпійскіх гульняў 1952 года.
• Крыстафер Чараповіч (нар. 1991) — шведскі баскетбаліст.

Гарады-пабрацімы

Берген, Нарвегія Турку, Фінляндыя Орхус, Данія Осла, Нарвегія

Шанхай, КНР Ліён, Францыя Чыкага, ЗША Кракаў, Польшча

Санкт-Пецярбург, Расія Талін, Эстонія Рыга, Латвія Ростак, Германія

Гл. таксама

• Гётэбаргскі трамвай

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. — С. 212. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5).
• Гётеборг, Йётеборг // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 129. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Гётеборг, Гётебо́рг, Йётеборг // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / Е. М. Поспелов; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 117. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).

Спасылкі

• Афіцыйны сайт (шведск.)
• Турыстычны сайт (шведск.)
• Міжнародны аэрапорт Гётебарга — Ландветэр Архівавана 9 верасня 2008. (шведск.)