Сувалкі

Сувалкі
Герб	Сцяг
Краіна	Польшча
Ваяводства	Падляскае
Павет	Горад на правах павета
Каардынаты	54°05′ пн. ш. 22°56′ у. д.HGЯO
Першая згадка	1688
Горад з	1720
Плошча	65,51 км²
Вышыня цэнтра	170 м
Насельніцтва	69 404 чалавек (2013)
Шчыльнасць	1 059 чал./км²
Часавы пояс	UTC+1, летам UTC+2
Тэлефонны код	+48 +(48) 87
Паштовы індэкс	16-400 do 16-403
Аўтамабільны код	BS
TERC	2063011
Афіцыйны сайт	um.suwalki.pl (польск.)
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сува́лкі (польск.: Suwałki, Pl-Suwałki.ogg (i)) — горад на правах павета ў Падляскім ваяводстве Польшчы, адміністрацыйны цэнтр Сувальскага павета. Да 1999 года горад быў цэнтрам Сувальскага ваяводства. Насельніцтва — 69 275 чалавек (2014 год)^[2].

Горад стаіць на рацэ Чорная Ганча. Статус горада атрамаў 2 мая 1720 г.

Гісторыя правіць

Саборная царква, 1882 г.

Вялікае Княства Літоўскае правіць

Першы пісьмовы ўспамін пра Сувалкі датуецца 1688 годам. У гэты час яны ўваходзілі ў склад Гарадзенскага павета Троцкага ваяводства і знаходзіліся ў валоданні ордэна камедулаў. Ордэн атрымаў каралеўскія наданні ў 1667 годзе і засяляў падначаленыя сабе землі жыхарамі Падляшша і мазурамі.

26 красавіка 1710 года кароль і вялікі князь Аўгуст Моцны выдаў прывілей на заснаванне горада ў Сувалках. У 1720 годзе горад атрымаў Магдэбургскае права і герб: тры пагоркі, сярэдні вянчае крыж з надзетай на яго каронай, з бакоў пагоркаў выявы Святога Рамуальда і Святога Роха^[3]. Таксама мяшчане атрымалі дазвол на штотыднёвыя таргі і 4 кірмашы на год.

Пад уладай Расійскай імперыі правіць

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 годзе Сувалкі апынуліся ў складзе Прусіі, у 1807 годзе згодна з Тыльзіцкім мірным дагаворам — у складзе Расійскай імперыі, дзе ў 1816 годзе сталі сталіцай ваяводства Царства Польскага (з 1867 года — цэнтрам губерні).

На 1800 год у Сувалках было 214 будынкаў, на 1827 год — 235. На 1857 год у месце было 152 мураваныя і 797 драўляных будынкаў. У канцы XIX ст. у Сувалках дзейнічалі касцёл, царква, збор евангеліскі і малітоўны дом, працавалі 2 гімназіі для хлопчыкаў і дзяўчынак і 3 пачатковыя школы, шпіталі — хрысціянскі, іўдзейскі і вайсковы, дзе аказвалася дапамога хворым і нямоглым, прытулак для бедных.

Найноўшы час правіць

У 1915—1918 гг. падчас І сусветнай вайны Сувалкі акупіраваны германскімі войскамі, былі цэнтрам адміністрацыйнай акругі ў складзе Обер-Ост. 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай I з'езду КП(б) Беларусі Сувалкі ўключаліся ў склад Беларускай ССР^[4]. Але немцы не пакінулі Сувалшчыну пасля паражэння Германіі ў вайне, у той жа час ствараліся літоўскія і польскія ўзброеныя фарміраванні, адбываліся ваенныя сутычкі. 1 верасня 1919 года горад занялі польскія войскі^[5].

Пасля Польска-савецкай вайны (1919—1921) згодна з Рыжскім мірным дагаворам Сувалкі ўвайшлі ў склад міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам павета Беластоцкага ваяводства.

У часы Другой сусветнай вайны з верасня 1939 да 1945 года Сувалкі знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Рэйха.

У 1975—1999 гадах Сувалкі былі цэнтрам Сувалкаўскага ваяводства Польшчы.

Насельніцтва правіць

XVIII стагоддзе: 1800 год — 1184 чал.
XIX стагоддзе: 1827 год — 2116 чал.; 1857 год — 11 273 чал.^[6]
XXI стагоддзе: 2001 год — каля 70 тыс. чал.^[7]; 2017 год — 69 554 чал.

Славутасці правіць

Забудова гістарычная (XIX — XX стагоддзі; фрагменты)
Збор евангелісцкі (1838–1841)
Касцёл Святога Аляксандра (1825)
Могілкі: каталіцкія, мусульманскія, праваслаўныя, іўдзейскія, евангелісцкія
Ратуша (1844)
Царква Аляксандра Неўскага (1900; мураўёўка, перабудаваная пад касцёл Святых Апосталаў Пятра і Паўла)
Царква Прачыстай Багародзіцы (1838—1840; цяпер касцёл Найсвяцейшага Сэрца Ісуса)
Царква Усіх Святых (1892)
Чыгуначная станцыя (1896)