Лось у Беларусі
Лось для Беларусі — абарыгенны від сысуноў, самы буйны прадстаўнік беларускай фаўны капытных . На сакавік 2016 года беларуская папуляцыя ласёў складала больш за 30 тысяч асобін[1].
Гістарычныя звесткі правіць
На Беларусі быў шырока распаўсюджаны да канца сярэдневякоўя[2]. У перыяд існавання Кіеўскай Русі і Вялікага Княства Літоўскага ласі ў вялікай колькасці насялялі ў літоўскіх і беларускіх лясах. Аднак іх колькасць была нестабільная. Яна то падала, то стабілізавалася. Паўстала неабходнасць у яе рэгуляванні і абмежаванні палявання на дзяржаўным узроўні. Так, па Статуту ВКЛ 1588 года за адстрэл лася ў чужым лесе спаганяўся штраф «6 рублев грошаў». У наваколлі ж казённых лясоў забаранялася ўтрымліваць паляўнічых сабак, «хаваць ружніцы» (стрэльбы). Пакаранне за браканьерства было прадугледжана законам: «За забойства усякага буйнога звера, да якіх залічваліся і каза, назначалася пакаранне смерцю; сяляне не павінны былі паляваць на іх нават у тых выпадках, калі яны забягалі на іх зямлю»[3]. Нягледзячы на гэта, пагалоўе ласёў ў другой палове XVIII стагоддзя рэзка скарацілася. Галоўным прычынамі таго з’явіліся ўжо павелічэнне шчыльнасці насельніцтва і высечка лясных масіваў.
Забарона палявання, аднак, пры гэтым не тычылася валадароў края. На лася ў Белавежскай пушчы, сярод іншых, палявалі Аляксандр Ягелончык, Казімір IV Ягелончык, Аўгуст Саксонскі і Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, а таксама расійскія цары Аляксандр II, Аляксандр III і Мікалай II[4].
У 1797 годзе расійскі імператар Павел I планаваў апрануць рускіх салдат у штаны з ласінай скуры. Для гэтага быў выдадзены нерэалізаваны загад забіць усіх ласёў з Белавежскай пушчы[5].
У сярэдзіне XIX стагоддзя і, паўторна, на пачатку XX стагоддзя адбывалася рэзкае скарачэнне арэала лася ў Еўропе. У другой палове XIX стагоддзя ў Белавежскай пушчы налічвалася больш за 700 галоў. На астатняй жа частцы Беларусі іх колькасць была нестабільнай. Дадзеныя такіх вядомых даследчыкаў, як А. Фядзюшын, І. Зяленскі , П. Баброўскі, Г. Карцоў , П. Сямёнаў і інш., Паказваюць, што ў пачатку XX стагоддзя нават у тыповых для выгляду месцах звяроў засталося вельмі мала. Адбіліся наступствы Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайны[6]. Па стане на 1 верасня 1927 года, у Беларусі было зафіксавана толькі каля 150 ласёў[6].
У Беларусі ў 1920 годзе лось быў выключна рэдкім відам[2][7]. У 1927 годзе на Беларусі каля 150 асобін[2]. У выніку аховы лася, амаладжэння лясоў і скарачэння колькасці ваўкоў пачынаючы з 20-х гадоў і асабліва хутка ў канцы 40-х пачалося аднаўленне арэала лася[7].
Сітуацыю трохі выраўнялі спехам прынятыя створаным тады Бярэзінскім запаведнікам меры, давёўшы да 1936 году лік беларускіх ласёў да 380[6].
Пасля Вялікай Айчыннай вайны ў Бярэзінскім запаведніку колькасць звера скарацілася ў 4-5 разоў па адносінах да 1936 года. У наступны перыяд (1946—1952) У выніку высечкі лясоў на гаспадарчыя патрэбы значна павялічылася кармавая база для лася. Сустрэць яго можна было ва ўсіх абласцях рэспублікі. Да таго ж, ахове і ўзнаўленню звера з боку партыйных і савецкіх органаў надавалася вялікая ўвага, а таму росту колькасці не маглі перашкаджаць ні драпежнікі, ні браканьеры. Тым больш, што браканьерства ў тыя гады з-за адсутнасці асабістага транспарту і наразной зброі не мела масавага характару[6].
Дзякуючы ахоўным мерапрыемствам становішча вельмі змянілася ў лепшы бок, асабліва ў другой палове XX стагоддзя[2][7]. У 1976-83 штогод у БССР улічвалася больш 24 тысяч асобін[2].
У 1952 годзе на тэрыторыі Беларусі жыло ўжо каля 800 ласёў, і іх колькасць працягвала расці. Гэтаму спрыяў, магчыма, не столькі гадавы прырост, колькі міграцыя з суседніх Пскоўскай і Смаленскай абласцей, а таксама з Прыбалтыкі, дзе шчыльнасць мясцовых папуляцый да таго моманту была ўжо даволі высокай і складала ў некаторых лясніцтвах 7,5 галоў (у Эстоніі) і 9,2 галоў (у Пскоўскай вобласці) на 1000 га характэрных угоддзяў, якія прадстаўляюць у асноўным зімовыя пашы[6].
У 1964 годзе была падлічана колькасць ласёў у Віцебскай вобласці, а атрыманыя 2150 асобін шляхам экстрапаляцыі склалі меркаваную колькасць каля трох з паловай тысяч галоў агульнай колькасці папуляцыі ў рэспубліцы. Ад гэтай даты быў дазволены прамысловы адстрэл — з лістапада 1964 года[6].
Не вельмі навукова-абгрунтаваная арганізацыя палявання на ласёў і нерацыянальнае выкарыстанне запасаў колькасці звера ў 1960-х — 1990-х гадах прывяла да пагаршэння сітуацыі, прычым як з колькасным і якасным складам папуляцыі, так і з вядзеннем уліку абсалютнай колькасці ласёў[6].
З пачаткам 2000-х гадоў сітуацыя пачала выпраўляцца і колькасць ласёў пачала стала павялічвацца.
Сучасная папуляцыя правіць
Аптымальнай лічыцца колькасць у 43 тысячы асобін ласёў[8].
На 2016 год у лясах Беларусі налічвалася больш за 30 тысяч ласёў[9].
Лось распаўсюджаны па тэрыторыі Беларусі нераўнамерна. Найбольш высокая шчыльнасць папуляцыі віду назіраецца ў паўночнай і ўсходняй частках краіны. Пры ацэнцы шчыльнасці насельніцтва лася на тэрыторыі Беларусі дакладна прасочваецца градыент памяншэння гэтага паказчыка з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад. Гэта тлумачыцца ў першую чаргу паступовым пагаршэннем умоў пражывання для лася ў гэтым напрамку. Паблізу паўднёвых і заходніх межаў Беларусі праходзіць мяжа арэала віду, дзе па экалагічных законах папуляцыя віду знаходзіцца ў песімуме[10][11].
Часам ласі заходзяць у гарады, зарэгістраваны некалькі выпадкаў нават у такіх буйных гарадах, як Віцебск[12], Магілёў[13] і Мінск [14][15].
Дынаміка агульнай колькасці правіць
Дынаміка здабычы правіць
Утрыманне ў няволі правіць
У Беларусі лосі ўтрымліваюцца ў Акцябрскім[16], Мінскім і Віцебскім заапарках і ў Магілёўскім заасадзе.
Біялогія правіць
У Беларусі сустракаецца ва ўсіх лясных масівах па ўсёй тэрыторыі рэспублікі, але найбольшая колькасць адзначаецца ў паўночнай, паўночна-ўсходняй і цэнтральнай частках[7].
Ласі засяляюць самыя розныя лесу, зарасніках вербалозу па берагах рэк і азёр, а ў лесатундры трымаюцца па бярэзнікі і асінніку[7]. Вялікае значэнне для лася маюць лесу з балотамі, ціхімі рэкамі, ручаямі і азёрамі, дзе яны кормяцца воднай расліннасцю. Узімку для лася неабходныя змешаныя і хвойныя лясы з густым падлескам або добрым падростам маладняку, асабліва хвоі, асіны або бярозы, рабіны і інш. Пазбягаюць ласі аднастайных высокоствольных масіваў лесу[7].
У культуры правіць
Лось ушаноўваўся на тэрыторыі Беларусі яшчэ ў бронзавым веку, пра што сведчыць знаходка рагавой фігуркі гэтай жывёлы на паселішча Асавец II у Бешанковіцкім раёне[17].
У паштовай справе правіць
У геральдыцы правіць
Зноскі
- ↑ В лесах Беларуси насчитывается более 30 тысяч лосей (руск.)
- ↑ а б в г д А. М. Курскоў. Лось // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 3. Катэнарыя — Недайка / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1984. — 588 с., іл. — 10 000 экз.
- ↑ Карцов Г. Беловежская Пуща. Ее исторический очерк, современное охотничье хозяйство и Высочайшие охоты в Пуще. СПб.: Артистическое заведение А. Ф. Маркса, 1903.
- ↑ Bajko Piotr. A wszystko zaczęło się od króla Jagiełły.
- ↑ Tomasz Samojlik (red.). Ochrona i Łowy. Puszcza Białowieska w czasach królewskich. — Białowieża: Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk. — ISBN 83-907521-5-8.
- ↑ а б в г д е ё Лось и… «липа» (руск.)
- ↑ а б в г д е Лось обыкновеный (Alces alces) (руск.)
- ↑ Лось (Alces alces) Архівавана 6 сакавіка 2022. (руск.)
- ↑ В лесах Беларуси насчитывается более 30 тысяч лосей
- ↑ Дунин, В. Ф. Лось в Беларуси: Экология и лесохозяйственное значение. / В. Ф. Дунин, П. Г. Козло. — Минск: Наука и техника, 1992. — 207 с.
- ↑ Козло, П. Г. Эколого-морфологический анализ популяции лося / П. Г. Козло. — Минск: Наука и техника, 1983. — 215 с.
- ↑ В Витебске лось разгуливает прямо в центре города. Сейчас его ловят сотрудники МЧС (руск.)
- ↑ В Могилеве по центру города гулял лось
- ↑ Лесной гость: лось забрел на территорию детского сада в Минске (руск.)
- ↑ Утром по улицам гулял лось Архівавана 2 лістапада 2020. (руск.)
- ↑ Государственное учреждение «Октябрьский зоопарк» Архівавана 6 жніўня 2022. (руск.)
- ↑ Зайкоўскі Э. Алень, лось // Міфалогія беларусаў. Энцыклапедычны слоўнік. — Мінск: Беларусь, 2011. — С. 22—23.
Літаратура правіць
- Лось в Беларуси : экология и лесохозяйственное значение / В. Ф. Дунин, П. Г. Козло; [научный редактор А. Н. Курсков] ; Академия наук Беларуси, Институт зоологии. — Минск : Навука і тэхніка, 1992. — 206, [2] с. : ил., табл. ; 22 см. — Библиография: с. 203―207. — 2200 экз. — ISBN 5-343-00996-4 (в переплете) : 5 р.
- Козло, П. Г. Эколого-морфологический анализ популяции лося / П. Г. Козло. — Минск: Наука и техника, 1983. — 215 с.
- Лось и косуля / В. Ф. Дунин, Н. Н. Воронецкий, В. Е. Тишкевич и др. ; М-во по чрезвычайн. ситуациям Респ. Беларусь, Ком. по проблемам последствий катастрофы на ЧАЭС и др. — Мозырь : Реклам.-изд. фирма «Белый ветер», 1999. — 78, [2] с. — (Природа Полесского заповедника). — В надзаг. также: Нац. акад. наук Беларуси, Полес. гос. радиац.-экол. заповедник, Ин-т зоологии НАН Беларуси, Ин-т радиобиологии НАН Беларуси. — Библиогр.: с. 65-68 (51 назв.). — 500 экз. — ISBN 985-447-175-6 : Б.ц.
- Лось : (численность, экология, охрана) / А. Н. Курсков; [под редакцией В. Ф. Дунина] ; Академия наук Белорусской ССР, Отдел зоологии и паразитологии. — Минск : Наука и техника, 1978. — 85, [2] с. : ил., табл. ; 17 см. — Библиография: с. 78―86. — 2700 экз. — 40 к.
Спасылкі правіць
Лось у Беларусі на Вікісховішчы |
- Ресурсы оленьих в Беларуси Архівавана 6 сакавіка 2022. (руск.)
- Ресурсы охотничьей фауны Архівавана 8 кастрычніка 2020. (руск.)
- Ресурсы охотничьей фауны 2015 (руск.)