Нзінга Мбанды

Ганна Нзінга Мбанды (парт.: Ana de Sousa Nzinga Mbande; 1583 г. — 17 снежня 1663) — гістарычная дзяячка афрыканскіх дзяржаў Ндонга і Матамба, нацыянальная гераіня Анголы.

Нзінга Мбанды
парт.: Ana de Sousa Nzinga Mbande
валадарная каралева[d] 1624 — 1663
Нараджэнне	каля 1581 Caculo Cabaça[d], Ндонга
Смерць	17 снежня 1663(1663-12-17) Матамба
Бацька	Кія Самба
Маці	Кангела
Веравызнанне	хрысціянства
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Паходжанне

Нзінга Мбанды нарадзілася каля 1583 г. у сям’і Кія Самба, манарха-нгола афрыканскай дзяржавы Ндонга. Паводле легенд амбунду, пры нараджэнні яна перажыла асфіксію, з пупавінай на шыі. Гэта прадвызначыла яе асабістае імя (ад kujinga — «спавіваць»). Жанчына-прадказальніца нібы паведаміла яе маці, што дзяўчынка стане нгола.

Перагаворы з партугальцамі

Гравюра 1687 г.

Каля 1610 г. Кія Самба быў зрынуты сваім сынам Мбанды. Мяркуецца, што Нзінга была выслана ім у Матамбу, але ў 1622 г. заклікана для вядзення перагавораў з партугальцамі. Паводле паведамленняў партугальскіх місіянераў, яна прыбыла ў Луанду з мноствам слуг. Калі губернатар замест крэсла прапанаваў дыван, яна села на спіну служкі і такім чынам не прынізіла сябе перад еўрапейцамі.

Падчас знаходжання ў Луандзе Нзінга прыняла хрысціянства і новае імя Ганна (парт.: Ana de Sousa) у гонар жонкі партугальскага губернатара. Паводле перагавораў было заключана пагадненне, згодна з якім нгола падпарадкоўваўся губернатару Луанды, а партугальцы абавязваліся аказваць дапамогу супраць ваяўнічых качавых плямён яга.

Грамадзянская вайна

У 1624 г. нгола Мбанды скончыў жыццё самагубствам, калі выявілася, што партугальцы не збіраюцца выконваць умоў пагаднення 1622 г. Новым манархам Ндонга быў абвешчаны сын Нзінгі. Яна прыняла абавязкі рэгента. У перапісцы з губернатарам Луанды называла сябе андонга. У лісце 1626 г. пасля смерці сына — каралевай андонга (парт.: rainha de Andongo).

Згодна з традыцыямі амбунду, улада манарха перадавалася па жаночай лініі, і жанчыны адыгрывалі важную ролю ў кіраванні дзяржавай, але манархам мог стаць толькі мужчына. Незадаволеныя мясцовыя правадыры склалі апазіцыю «каралеве» і выбралі нгола яе стрыечнага брата Хары Ндонга. Пад ціскам паўстанцаў і яга Нзінга была вымушана разам з паплечнікамі збегчы ў Матамбу, дзе ў 1630-х гг. захапіла ўладу. Каб узмацніць сваё становішча, яна прымала беглых рабоў з Луанды.

У 1641 г. Луанда была захоплена галандцамі. Партугальскія каланісты адступілі ва ўнутраныя раёны Афрыкі і працягвалі барацьбу. Нзінга выкарыстала гэта для заключэння саюза з галандцамі і Каралеўствам Конга. Яе войскі захапілі поўнач Ндонга і ў 1647 г. нанеслі сур’ёзнае паражэнне партугальцам. Каланісты былі вымушаны хавацца ў крэпасцях, якія вытрывалі аблогу з боку войска Нзінгі. У 1648 г. Луанда была вызвалена бразільскімі добраахвотнікамі. Нзінга была вымушана адступіць у Матамбу і заключыць перамір’е з партугальцамі.

У апошнія гады свайго жыцця імкнулася вярнуць уладу ў Ндонга першапачаткова праз шлюбны саюз з яга і адмову ад хрысціянства, потым — праз саюз с партугальцамі і Конга, вяртанне ў каталіцызм і шлюбны саюз сваёй сястры з нгола Ндонга. У абодвух выпадках пацярпела паражэнне. Памерла 17 снежня 1663 г. у Матамбе.

Памяць

Постаць Нзінгі Мбанды стала шырока вядома ў Еўропе ў канцы XVII ст. пасля публікацыі капуцынамі нататак па гісторыі Каралеўства Конга. У XVIII ст. Маркіз дэ Сад маляваў яе вобраз як жанчыны-дэспата.

У сучаснай Анголе Нзінга Мбанды разглядаецца як сімвал барацьбы супраць партугальскага каланіялізма. У 2004 г. быў адкрыты помнік у яе гонар у Луандзе, у 2013 г. створаны кінафільм.

Спасылкі

• Njinga Mbandi: Queen of Ndongo and Matamba
• Nzinga Mbande: Mother of Angola — Rejected Princesses
• Queen Nzinga: The West African Leader Who Fought Off Imperialist Slave Traders
• Kingdom of Ndongo & Matamba