Прамое ўзыходжанне
Прамое ўзыходжанне (α, R, A — англ.: Right Ascension) — памер дугі нябеснага экватара ад кропкі вясновага раўнадзенства да круга скланення свяціла. Прамое ўзыходжанне — адна з каардынат другі экватарыяльнай сістэмы (ёсць яшчэ і першая, у якой выкарыстоўваецца гадзінны вугал). Другая каардыната — схіленне.
Прамое ўзыходжанне адлічваецца ва ўсходнім кірунку ад кропкі вясновага раўнадзенства. Для вымярэння прамога ўзыходжання ўжываюць альбо градусную меру (ад 0 ° да 360 °), альбо гадзінную меру (ад 0h да 24h). Пры гэтым 24h = 360°.
Прамое ўзыходжанне — астранамічны эквівалент зямной даўгаты ў другай экватарыяльнай сістэме. І прамое ўзыходжанне, і даўгата вымераюць вугал «усход-захад» ўздоўж экватара; абедзве меры бяруць адлік ад нулявога пункта на экватары. Пачатак адліку даўгаты на Зямлі — нулявы мерыдыян; пачатак адліку прамога ўзыходжання на небе — кропка веснавога раўнадзенства.
Фізічны сэнс прамога ўзыходжання заключаецца ў тым, што калі мясцовы сапраўдны зорны час назіральніка роўны прамога ўзыходжання свяціла, то яно знаходзіцца ў верхняй кульмінацыі — найвышэйшай, то ёсць найбольш зручнай, магчымай для дадзенага месца назірання кропцы нябеснай сферы.
Гісторыя правіць
Паняцце прамога ўзыходжання было вядома яшчэ ў часы Гіпарха, які вызначаў размяшчэнне зорак у экватарыяльных каардынатах ва II стагоддзі да н.э. Але Гіпарх і яго пераемнікі складалі свае каталогі зорак у экліптычнай сістэме каардынат.
З вынаходствам тэлескопа стала магчыма назіраць астранамічныя аб’екты з большай дэталізацыяй. Для таго, каб утрымліваць аб’ект у поле зроку доўгі час, аказалася зручным прымяненне экватарыяльнай мантыроўкі, якая дазваляе тэлескопу круціцца вакол палярнай восі. У сувязі з гэтым і была прынятая экватарыяльная сістэма каардынат.
Першым каталогам зорак, у якім для вызначэння каардынат аб’ектаў выкарыстоўваліся прамое ўзыходжанне і скланенне, быў Historia Coelestis Britannica Джона Флемстыда.