Франкаправансальская мова

Франкаправанса́льская мова (арпіта́нская мова; фр.: francoprovençal, саманазва arpitan) — раманская мова (гала-раманская падгрупа), распаўсюджана на паўднёвым усходзе Францыі (па цячэнні Роны і ў раёне Савоі), у раманскай Швейцарыі і паўночна-заходняй Італіі, пераважна ў рэгіёне Вале-д’Аоста). Знаходзіцца на грані знікнення з-за пераходу носьбітаў на стандартную французскую мову ў другой палове XX стагоддзя. Афіцыйнага статусу не мае.

Франкаправансальская мова
Саманазва	francoprovençâl [frɑ̃cɔprɔvɑ̃sɑːl]; arpitan [arpitɑ̃], arpetan [arpətɑ̃]
Краіны	Францыя, Італія, Швейцарыя
Рэгіёны	П’емонт, Фоджа, Вале-д’Аоста, Савоя, Апулія і інш.
Афіцыйны статус	ахоўваецца ў вобласці Вале-д’Аоста
Агульная колькасць носьбітаў	140 000
Статус	пад пагрозай знікнення
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
Індаеўрапейская сям'я Раманская група Гала-раманская падгрупа
Пісьменнасць	лацінскае пісьмо
Моўныя коды
ISO 639-1	—
ISO 639-2	roa
ISO 639-3	frp
Atlas of the World’s Languages in Danger	366
Ethnologue	frp
LINGUIST List	frp
ELCat	3395
IETF	frp
Glottolog	fran1269
Вікіпедыя на гэтай мове

Зона распаўсюджання франкаправансальскай мовы (зялёны колер); блакітны колер азначае французскую, чырвоны — аксітанскую зону дыялектаў

Гісторыя

Сярэднявечная арпітанская мова можна разглядаць як мова-мост ці, дакладней, група пераходных дыялектаў паміж мовамі ойль паўночнай Францыі, паўднёвымі мовамі ок, а таксама мовамі паўночнай Італіі. Яго своеасаблівасць у плане фанетыкі і лексікі дае падставу меркаваць, што ён не адносіцца ні да першых, ні да апошніх дыялектаў, а ўяўляе сабой асобную галіну гала-раманскай, якая не атрымала істотнага развіцця. Згадванні пра характарыстыкі мовы адносяцца да VI стагоддзя, гэта значыць да дынастыі Меравінгаў.

Само абазначэнне «франкаправансальская мова» з'явілася дзякуючы італьянскаму лінгвісту Грацыядзіа Асколі, які ў 1873 годзе праз гэта паняцце пазначыў дыялекты, якія не падыходзяць паводле дыялекталагічных крытэрыяў ні пад мовы ойль (якія атаясамліваюцца з французскай), ні пад мовы ок (правансальскай).

Сучасны стан

У сучаснай Францыі, з яе цэнтралізаванай моўнай палітыкай, часта разглядаецца як «гаворка», «мясцовы дыялект» (патуа), або ўключаецца ў аксітанскую мову, якая таксама вымірае. У Швейцарыі большасць носьбітаў арпітанскай перайшлі на французскую мову (з некаторымі мясцовымі асаблівасцямі), якая мае большы прэстыж у эканоміцы і сістэме адукацыі. Гэта сітуацыя дыяметральна процілеглая нямецкамоўным жыхарам краіны, якія з канца 1970-х практычна перасталі актыўна карыстацца стандартнай нямецкай мовай Германіі, стандартызаваўшы свой асаблівы швейцарскі дыялект нямецкага для ўсіх сфер жыцця.

Выкарыстанне франкаправансальскага ў Францыі адзначана ў раёне Рона — Альпы (Бажале, Брэс, Дафінэ, Домб, Савоя), на поўдні Франш-Кантэ (Юра, Ду), а таксама на паўднёвым усходзе Бургундыі (Сона і Луара). Адсутнасць пісьмовай мовы прыводзіць да яе далейшага вымірання (перапісваліся толькі старадаўнія песні і казкі, элементы вусновай творчасці). У XXI стагоддзі з мэтай падтрымання мовы некаторыя пісьменнікі займаюцца стандартызацыяй правапісу і перакладамі сваіх сачыненняў.

У Швейцарыі да XIX стагоддзя ў Рамандыі ўжывалася толькі франкаправансальская (за выключэннем кантонаў Юра, збольшага Неўшатэль і Берна). З цягам часу яна амаль цалкам выцеснілася мясцовымі французскімі варыянтамі. Яе Сляды ў вусновай мове прасочваюцца яшчэ ў кантонах Фрыбур і Валіс. У Італіі франкаправансальскай валодае каля 70 тысяч чалавек, большая частка якіх пражывае ў рэгіёне Вале-д’Аоста, некаторых мясцовасцях П’емонта, а таксама ў Апуліі. Сукупнасць рэгіёнаў, дзе распаўсюджана (ці была распаўсюджана) арпітанская мова атрымала ў XX стагоддзі назву Арпітанія.

Спасылкі

• Le franco(-)provençal entre morcellement et quête d’unité: histoire et état des lieux (фр.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 15 мая 2012. Праверана 1 красавіка 2012.
• Arpitania.eu :: Le Portail de l'Arpitan (фр.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 15 красавіка 2012. Праверана 1 красавіка 2012.
• francoprovencal.com (фр.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 ліпеня 2011. Праверана 1 красавіка 2012.