Фрыдрых Аўгуст I (кароль Саксоніі)
Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі Удзельнік, які паставіў шаблон, не пакінуў тлумачэнняў. |
Фрыдрых Аўгуст III (ням.: Friedrich August III; 23 снежня 1750, Дрэздэн —5 мая 1827 г., Дрэздэн) — курфюрст саксонскі, з 1806 г. кароль саксонскі Фрыдрых Аўгуст I (ням.: Friedrich August III), герцаг варшаўскі (польск.: Fryderyk August I) у 1807-1815 гг.
| Фрыдрых Аўгуст I | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Friedrich August I | |||||||
 Фрыдрых Аўгуст I | |||||||
 | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Фрыдрых Крысціян | ||||||
| Пераемнік | тытул скасаваны | ||||||
|
|||||||
| Папярэднік | тытул заснаваны | ||||||
| Пераемнік | Антон | ||||||
|
|||||||
| Папярэднік | тытул заснаваны | ||||||
| Пераемнік | тытул скасаваны | ||||||
| Нараджэнне |
23 снежня 1750 Дрэздэн, Саксонія |
||||||
| Смерць |
5 мая 1827 (76 гадоў) Дрэздэн, Саксонія |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Род |
 Ветыны |
||||||
| Бацька | Фрыдрых Крысціян | ||||||
| Маці | Maria Antonia Walpurgis of Bavaria[d] | ||||||
| Жонка | Амалія Пфальц-Цвейбрукенская | ||||||
| Дзеці | Марыя Аўгуста Непамусена Саксонская | ||||||
| Веравызнанне | Каталіцкая Царква | ||||||
| Аўтограф |
 |
||||||
| Узнагароды |
      |
||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
.svg){kind=small}
Сын Фрыдрыха Крысціяна і Марыі Антоніі Баварскай, дачкі імператара Карла VII. Быў выхаваны маці ўдалечыні ад прыдворнай жыцця. За яго любоў да праўды і справядлівасці атрымаў у народа імя «Справядлівы» (ням.: Der Gerechte).
Біяграфія правіць
17 снежня 1763 г. у 13-гадовым узросце Фрыдрых Аўгуст змяніў на троне свайго бацьку Фрыдрыха Крысціяна, які кіраваў усяго два месяцы. Першапачаткова юны курфюрст знаходзіўся пад апекай свайго дзядзькі, прынца Ксаверыя Саксонскага, які ўступіў у канфлікт з прадстаўнікамі саслоўяў Саксоніі, з прычыны чаго раней часу павінен быў скласці з сябе рэгентства. 13 верасня 1768 Фрыдрых Аўгуст быў абвешчаны поўналетнім і пачаў фактычнае кіраванне. Ён спыніў спагнанне ўстаноўленых яго апекуном пошлін, паменшыў лік войскаў і атачыў сябе здольнымі дарадцамі.
У 1769 годзе ажаніўся з дачкой пфальцграфа Фрыдрыха Пфальц-Цвейбрюкенскага, Марыяй Амаліяй Аўгустай, ад якой меў толькі адну дачку.
Фрыдрых Аўгуст увёў у дзяржаўным гаспадарцы парадак, даведзены да педантызму, скончыў пачатае бацькам упарадкаванне фінансаў, сам падаваў прыклад законнасці і адданасці абавязку, што дзейнічала на ўсе чынавенства. Ён адмяніў продаж судзейскіх пасад за грошы, адмяніў катаванні (1770 год), падняў народную адукацыю, заснаваў настаўніцкія семінарыі, у 1791 склікаў заканадаўчую камісію, ажывіў рамёствы і гандаль, земляробства і жывёлагадоўлю.
Знешняя палітыка правіць
У сваёй знешняй палітыцы Фрыдрых Аўгуст захоўваў нейтралітэт, але больш схільнасці выказваў да Прусіі, якую ён капіраваў у сваёй унутранай адміністрацыі. Ад сваёй маці ён набыў яе права на баварскую спадчыну (1776) і выступіў у 1778 годзе супраць аўстрыйскіх дамаганняў на Баварыю, на мірным кангрэсе ў Цешэне за адмову ад сваіх баварскіх правоў атрымаў 6000000 гульдэнаў і ленныя правы на аўстрыйскія землі Глаўхаў, Вальденбург і Ліхтэнштэйн, якія ляжалі ўнутры Саксоніі.
Калі Фрыдрых Вялікі стварыў свой «саюз князёў» супраць Аўстрыі, Фрыдрых Аўгуст уступіў у гэты саюз толькі пад умовай захавання нейтралітэту.
Польская Канстытуцыя 3 мая 1791 года ўсталявала замест ранейшай выбарнай манархіі спадчынную манархію з васпанам з дому курфюрстаў саксонскіх. Згодна з гэтай канстытуцыяй, пасля смерці Станіслава Панятоўскага трон Польшчы павінен быў перайсці да Фрыдрыху Аўгусту I і ў далейшым быць спадчынным у доме Ветын. Аднак гэтае становішча канстытуцыі так і не ажыццявілася, паколькі ў 1795 годзе Рэч Паспалітая перастала існаваць пасля Трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай, і яе трон быў скасаваны. Пасля Фрыдрыху Аўгусту ўсё ж удалося стаць манархам польскіх земляў.
Французскія рэвалюцыйныя і напалеонаўскія вайны правіць
Падчас французскай рэвалюцыі, нягледзячы на нейтралітэт Саксоніі, Фрыдрыху Аўгусту давялося выставіць у 1793 годзе кантынгент для вайны з Францыяй. Гэтыя войскі былі адкліканыя ў 1796 годзе, калі генерал Журдан пракраўся ць Франконию і заключыў з Фрыдрыхам-Аўгустам дагавор на ўмовах нейтралітэту Саксоніі.
Пасля паразы ў бітве пры Ене, у якой саксонцы змагаліся супраць французаў, Фрыдрых Аўгуст I схіліўся да міру з Францыяй. Па дамове 11 Снежань 1806 г. ён атрымаў тытул караля і ўступіў у Рэйнскі саюз. Да 1813 саксонскія войскі ўдзельнічалі ў войнах на баку Напалеона.
Па Тыльзіцкага міру Саксонія атрымала прускі Котбусский акруга і герцагства Варшаўскае, утворанае з польскіх земляў, якія належалі Прусіі, што паклала пачатак непаразуменняў з Прусіяй. Затое Вестфальскага каралеўству Саксонія зрабіла значныя зямельныя саступкі.
У 1809 годзе саксонскія войскі былі ўзяты Напалеонам для барацьбы з Аўстрыяй на Дунаі. Па Венскім свеце Аўстрыя саступіла Саксоніі 6 ленных уладанняў, якія знаходзіліся ў межах Саксоніі. Па жаданні Напалеона, саксонскія войскі былі ўладкованыя па французскім узоры, але спосаб папаўнення застаўся стары - вярбоўка; ўмацавання Дрэздэна былі срыты, Торгау пераўтвораны ў крэпасць.
Кантынентальная сістэма, строга выконваюцца ў Саксоніі, руйнавалі краіну, асабліва Лейпцыг, губила прамысловасць, больш за ўсё баваўняную.
Як толькі ў 1813 годзе пачалася Вайна Шосты кааліцыі, Фрыдрых Аўгуст збег з Дрэздэна, жадаючы захаваць нейтралітэт. Але генерал Лекок адпаў ад французаў, генерал Тыльман замкнуў перад імі крэпасць Торгау. Дарадцы Фрыдрыха Аўгуста, Лангенау і граф Зенфт, стаялі за збліжэнне з Аўстрыяй; але калі кароль даведаўся, што Аўстрыя патрабуе ад яго адмовы ад правоў на Варшаўскае герцагства, то адхіліў запрашэнне на перамовы. Рускія і прусакі занялі Дрэздэн і Лейпцыг і абышліся з Саксоніяй вельмі паблажліва, у надзеі, што народ падымецца супраць прыгнёту французаў, але саксонцы занадта яшчэ баяліся Францыі, кіруючыя колы занадта мала давяралі Прусіі.
У сілу таямніцай канвенцыі з Аўстрыяй (20 красавіка) Фрыдрых Аўгуст адмовіў Напалеону ў дапамозе кавалерыяй, забараніў адкрываць крэпасць Торгау для французскіх войскаў, чым было спынена рух Нея на Берлін, але калі Напалеон перамог пры Лютцене, Фрыдрых Аўгуст так спалохаўся за сваю карону, што даў адстаўку Зенфту, замяніўшы яго графам Эйнзиделем, і ўласнаручна лістом прасіў Напалеона аб прабачэнні. Усе патрабаванні імператара адносна войскаў і крэпасцей былі выкананы, а Фрыдрых жніўня ўжо не распараджаўся сваімі салдатамі і краінай, а павінен быў пастаўляць войскі, грошы і т. п. ў патрабаваным колькасці ў войска Напалеона. Няшчасная краіна, якая зрабіла галоўным тэатрам ваенных дзеянняў, невыказна пакутавала і ад французаў, і ад саюзнікаў, ад пазык, зробленых каралём для Напалеона, ад абавязацельствы выставіць 20 тыс. чалавек пяхоты і 4 тыс. конніцы. Саксонцы, якія ішлі з Неэмія на Берлін, былі амаль знішчаны ў бітве пры Денневице і ў падзяку выслухалі ад Нея абвінавачванне, што ён пабіты, дзякуючы ім. Калі Напалеон пакінуў, 7 кастрычніка, Дрэздэн, Фрыдрых Аўгуст з сям'ёй рушыў услед за ім, больш як палонны, чым як саюзнік.
У бітве пад Лейпцыгам Фрыдрых Аўгуст быў узяты ў палон і ўтрымліваўся ў Берліне. У Саксонію быў прызначаны генерал-губернатарам князь Н. Г. Рапнін-Валконскі.
Пасля вайны правіць
На Венскім кангрэсе пасланаму Фрыдрыхам Аўгустам Ватцдорфу атрымалася ўвайсці ў зносіны з Талейраном і схіліць Людовіка XVIII да ўдзелу ў лёсе саксонскага караля; Францыя, якая не жадала ўзмацнення Прусіі і ахвотней якая бачыла Германію падзеленай на невялікія дзяржавы, рашуча запрацівілася далучэнні Саксоніі да Прусіі. У рэшце рэшт, кангрэс выказаўся за падзел Саксоніі. Выпушчаны на волю, Фрыдрых Аўгуст пераехаў у Прессбург, дзе з ім вяліся перамовы; 21 мая ён павінен быў падпісаць мірны дагавор з Прусіяй і Расіяй, па якім Саксонія саступала Прусіі 367,5 міль ², з 864404 жыхарамі, акрамя таго, яна адмаўлялася ад Варшаўскага герцагства.
6 Ліпня 1815 г. Фрыдрых Аўгуст уступіў у члены Германскага саюза, ён спяшаўся загаіць раны сваёй дзяржавы, у чым яму дапамагала мастацтва яго галоўнага міністра, графа Эйнзиделя; але ў палітычным жыцці панаваў поўны застой. Кароль не хацеў поўнага пераўтварэння саслоўнага прадстаўніцтва і толькі збольшага пашырыў паўнамоцтвы ландтага (1820). Развіццю прамысловасці моцна перашкаджалі путы, якімі яна была звязана здаўна. Фрыдрых жніўня падняў універсітэт у Лейпцыгу, заснаваў медыцынскую і ваенную акадэміі ў Дрэздэне і лясную ў Тарандте (адно з найстарэйшых навучальных устаноў па лесаводства ў свеце). Выдатны сад у Пильнице паказвае на каханне Фрыдрыха жніўня да батаніцы.