Чыгуначны мадэлізм

Чыгу́начны мадэлі́зм — від чыгуначнага хобі, у якім можна вылучыць наступныя напрамкі: калекцыяніраванне цацачных або маштабных чыгуначных мадэляў і іх аксесуараў (вакзалы, чыг. пуці, семафораў і г. д.); аднаўленне ў мініяцюры гістарычных станцый, чыгуначных ліній і г. д. (аматары гэтага кірунку часцяком вядуць архіўны пошук з мэтай дакладнейшай рэканструкцыі пэўнага аб’екта); стварэнне мадэляў лакаматываў і вагонаў; садовыя і паркавыя мадэлі чыгунак буйнога маштабу, у тым ліку тых, якія выкарыстоўваюцца ў мэтах забавы і адпачынку для перавозкі пасажыраў на саставах з кіраванымі непасрэдна лакаматывамі.

Цацачныя і мадэльныя чыгункі

Гісторыя

Ландшафт з мадэльнай чыгункай, выстаўлены на вакзале Вуперталя (Германія)

«Гранд Макет Расія»

Першыя цацачныя чыгункі з’явіліся ў другой палове XIX стагоддзя. У прамысловых аб’ёмах яны сталі выпускацца з 1891 года нямецкай фірмай Märklin (у тым ліку іх чыгунка была пастаўлена нават у імператарскую сям’ю Раманавых у Зімовы Палац), якая з цягам часу і ўстанавіла большасць маштабных стандартаў чыгуначных мадэляў. У 1897 годзе амерыканская фірма Carlisle & Finch выпусціла першую электрычную чыгунку.

Да 1950-х гадоў асаблівага адрозненні паміж цацачнымі чыгункамі і дакладнымі мініятурнымі мадэлямі не было: апошнія лічыліся такімі ж цацкамі. Аднак, да канца 1950-х гадоў цікавасць да чыгуначнай дарозе як цацкі стаў падаць, выклікаўшы крызіс ва ўсёй індустрыі. Менавіта ў гэты час чыгуначны мадэлізм пачынае фармавацца як сур’ёзнае хобі, дасягнуўшы росквіту да сярэдзіны 1970-х гадоў. Вытворцы сталі ўдзяляць увагу дэталям вагонаў, лакаматываў, спадарожным аксесуарам (будынкаў, дарожнай атрыбутыцы).

Да пачатку XXI стагоддзя многія вядучыя кампаніі-вытворцы чыгуначных мадэляў прыйшлі ў заняпад і абанкруціліся; пры гэтым індустрыя налічвае мноства дробных фірмаў, якія спецыялізуюцца на тых ці іншых мадэлях або аксесуарах.

Магчымасці

Мадэльныя чыгункі дазваляюць пракладаць пуці разнастайных канфігурацый. Пачаткоўцы могуць пачаць з простых набораў (чыгуначнае кальцо і невялікі састаў з лакаматывам) і з часам дапаўняць новымі пуцямі, вагонамі, дарожнымі знакамі, вакзаламі і г. д.

Многія калекцыянеры ствараюць сапраўдныя настольныя ландшафты з пагоркамі, тунэлямі, мастамі, дэпо, вуліцамі і чыгуначнымі развілкамі. Невыпадкова таму шматлікія вытворцы цацачных чыгунак прадаюць адпаведныя аксесуары (у тым ліку дамы, дрэвы, траву і т. п.). Гэтай тэматыцы таксама прысвечаны мноства кніг, а таксама спецыялізаваныя часопісы.

Тыпапамеры

Стандарты мадэляў

Для чыгуначных мадэляў вызначаны (стандартамі NEM і NMRA) некаторыя мноствы тыпаразмераў. Найбольш распаўсюджаныя з іх прыведзены ў табліцы (згодна стандарту NEM 010):

Адносіны	Маштабны метр, мм	Пазначэнне	Адпаведная шырыня каляіны прататыпа, мм
			Ад 1250 да 1700	Ад 850 да 1250	Ад 650 да 800	Ад 400 да 650
1:220	4.5	Z	6.5	-	-	-
1:160	6.3	N	9	6.5	-	-
1:120	8.3	TT	12	9	6.5	-
1:87	11.5	H0	16.5	12	9	6.5
1:64	15.6	S	22.5	16.5	12	9
1:45	22.2	0	32	22.5	16.5	12
1:32	31.3	I ці 1	45	32	22.5	16.5
1:22.5	44.4	II ці 2	64	45	32	22.5
1:16	62.5	III ці 3	89	64	45	32
1:11	90.9	V ці 5	127	89	64	45
1:8	125	VII ці 7	184	127	89	64
1:5.5	181.8	X ці 10	260	184	127	89
Дапаможны сімвал, дадаваны да пазначэння			-	m	e	i

Дадатковыя літарныя абазначэння даюцца вузкакалейным мадэлям з шырыней каляіны прататыпа менш за 1250 мм (стандартнай).

• Памеры мадэляў адносна памераў чалавека
• 
  1:1
• 
  1:4 (Grand Scale)
• 
  1:8 (Live Steam)
• 
  1:24(G)
• 
  1:45(O)
• 
  1:64(S)
• 
  1:87(H0)
• 
  Brio scale
• 
  1:160(N)
• 
  1:220(Z)

Вытворцы

Аўстрыя Kleinbahn Roco Liliput Бельгія LS-Models Вялікабрытанія Hornby Railways Германія Arnold Auhagen Bemo Brawa Busch Faller

Германія (працяг) Fleischmann Gϋtzold Heki Heris Hobbex Jatt Kibri Kϋhn LGB Märklin Merten Noch PIKO Preiser Sommerfeldt Tillig Trix

Германія (працяг) Viessmann Архівавана 13 сакавіка 2016. Vollmer Ганконг Kader Данія Heljan Іспанія Electrotren Ibertren Італія A.C.M.E. Lima Rivarossi VITrains

Славенія Mehano ЗША Aristo-Craft Athearn Atlas Model Railroad Bachmann Industries Con-cor Life Like Lionel MTH PCM Walthers Францыя Jouef Швейцарыя Hag Швецыя BRIO

Садовыя чыгункі

Дзеючая мадэль паравоза ў маштабе 1:8 вагой 300 кг, на стварэнне якой Юхан Саларанта (Фінляндыя) патраціў 15 гадоў

Мадэльныя чыгункі пад адкрытым небам у большасці выпадкаў ствараюцца індывідуальна. Чым больш маштаб, тым найбольш дэталёва паўтараюць мадэлі прататып, аж да канструкцыі рухавіка. З прамыслова выпускаючыхся мадэльных чыгунак, стандарт «G» атрымаў найбольшае распаўсюджванне для пабудовы пад адкрытым небам (дамінуючае становішча на рынку дадзенага стандарту належыць нямецкай фірме LGB, якая яго і распрацавала ў 1968 годзе).

Спасылкі па тэме

• Развіццё чыгуначнага мадэлізма і яго напрамкі Архівавана 4 сакавіка 2016. (руск.)
• Гісторыя вытворчасці мадэляў чыгунак у СССР Архівавана 27 верасня 2016. (руск.)
• Сайт аб найбуйнейшым макеце чыгункі ў свеце (англ.)
• Сайт аб найбуйнейшым макеце чыгункі ў Расіі (руск.)
• Рэпартаж аб Лабараторыі чыгуначнага мадэлізма Малой Кастрычніцкай чыгункі на Youtube.