Іерусалімскае каралеўства

Іерусалімскае каралеўства — феадальная дзяржава на Бліжнім Усходзе, заснаваная кіраўнікамі Першага крыжовага паходу пасля захопу імі Іерусаліма ў 1099 г.

Гістарычная дзяржава
Іерусалімскае каралеўства
Regnum Hierosolimitanum
Герб Сцяг
<   >  > 1099 — 1291
Сталіца	Іерусалім (1099 – 1187, 1229 – 1244) Цір (1187 – 1191) Акра (1191 – 1229, 1244 – 1291)
Мова(ы)	Лацінская (асноўная), старафранцузская, італьянская, арабская, сярэднегрэчаская
Афіцыйная мова	лацінская мова
Рэлігія	Каталіцтва (афіцыйная) праваслаўе, іслам, іўдаізм
Форма кіравання	Манархія
Кароль
• 1100 – 1118	Балдуін I (першы)
• 1285 – 1291	Генрых II (апошні)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Узяцце Іерусаліма ў 1099 г.

Гісторыя

Тэрытарыяльна канчаткова склалася ў пачатку 12 ст. у выніку наступных заваёваў крыжакоў ва Усходнім Міжземнамор'і. Складалася з уласна Іерусалімскае каралеўства і 3 васальных дзяржаў (фактычна незалежных): графстваў Трыпалі і Эдэса, княства Антыёхія. Першым кіраўніком Іерусалімскага каралеўства быў абвешчаны ў 1099 Готфрыд Бульёнскі. У 1137 Візантыі атрымалася паставіць у васальную залежнасць Антыёхійскае княства. У 1144 туркі-сельджукі захапілі Эдэсу. Пагроза націску мусульман прымусіла Іерусалімскае каралеўства ў 60-х гг. 12 ст. шукаць саюза з Візантыяй, у 1168 саюзнікі распачалі няўдалую вайну супраць Егіпту. Унутраныя феадальныя ўсобіцы, суперніцтва італьянскіх купцоў, нешматлікасць рыцарства, войны дзяржаў крыжакоў друг з другам, з Егіптам, сельджукамі і Візантыяй, адсутнасць рэгулярнай падтрымкі заходнееўрапейскіх дзяржаў рабілі Іерусалімскае каралеўства нетрывалым. Асноўныя ваенныя сілы каралеўства — ордэны іанітаў і тампліераў, варагуючы паміж сабой, не маглі эфектыўна процістаяць націску мусульман, узмацнеламу з сярэдзіны 12 ст. У 1187 егіпецкі султан Саладзін нанёс паражэнне крыжакам пры Хаціне, захапіў Іерусалім і вялікую частку Іерусалімскага каралеўства. У 1229 каралём каралеўства стаў Фрыдрых Штаўфен, якому атрымалася часова аднавіць (скарыстаўшыся супярэчнасцямі паміж мусульманскімі дзяржавамі) уладу крыжакоў у Іерусаліме; аднак у 1244 егіпцяне ізноў, завалодалі Іерусалімам. У 60-х гг. 13 ст. большасць гарадоў, яшчэ якія заставаліся ў крыжакоў, былі захопленыя егіпецкімі мамлюкамі. У 1291 пала апошняя апора крыжакоў г. Акра.

Палітычны лад

Іерусалімскае каралеўства ўвайшло ў гісторыю як узор феадальнай раздробленасці, якая атрымала яркае выражэнне ў Іерусалімскіх асізах. Улада сюзерэнаў Іерусалімскага каралеўства абмяжоўвалася Высокай палатай з свецкіх і царкоўных феадалаў. Сацыяльна-эканамічнаму ладу Іерусалімскае каралеўства ўласцівыя суровыя формы прыгону, самаўпраўнасць сеньёраў пры збіранні павіннасцей з віланаў (з заваяванага насельніцтва), распаўсюджванне рабства; значнае развіццё атрымалі гарады, дзе вялікія прывілеі былі прадстаўленыя італьянскім купцам, манапалізаваўшым гандаль Іерусалімскага каралеўства. Рост абурэння прыгнечанага мясцовага насельніцтва, ваенныя сутыкненні з суседнімі дзяржавамі прымусілі крыжакоў узвесці на тэрыторыі Іерусалімскага каралеўства шмат замкаў і крэпасцей. Іерусалімскае каралеўства гуляла буйную ролю ў міжнародных адносінах Усходняга Міжземнамор'я, дзе перапляталіся інтарэсы заходнееўрапейскіх дзяржаў, Візантыі, мусульманскага Усходу.

Мастацтва

Уваход Хрыста ў Іерусалім. Псалтыр Мелісэндзі

Мастацтва дзяржавы крыжаносцаў было сумессю заходняга, візантыйскага і арабскага стыляў. У буйных гарадах існавалі бані, вадаправоды і іншыя перадавыя гігіенічныя тэхналогіі таго часу. Перадавым прыкладам мастацтва крыжаносцаў з'яўляецца Псалтыр Мелісэндзі, што зараз знаходзіцца ў Брытанскім музеі, ілюмінаваны рукапіс створаны паміж 1135 і 1143 г. Жывапіс і мазаікі былі папулярнымі формамі мастацтва ў каралеўстве, але шмат іх знішчылі мамлюкі ў 13 ст., толькі мацнейшыя крэпасці вытрымалі гэту навалу.

Гл. таксама

• Антыёхія
• Трыпалі
• Эдэса

Літаратура

• Заборов М. А., Крестовые походы. — М., 1956;
• Заборов М. А., Историография крестовых походов (XV—XIX вв.). — М., 1971;
• Richard J., Le royaume latin de Jérusalem. — P., 1953.