Іерусалімскае каралеўства

Іерусалімскае каралеўства — феадальная дзяржава на Бліжнім Усходзе, заснаваная кіраўнікамі Першага крыжовага паходу пасля захопу імі Іерусаліма ў 1099 г.

Гістарычная дзяржава
Іерусалімскае каралеўства
Regnum Hierosolimitanum
Герб Сцяг
Герб Сцяг
< 
 >
 >
1099 — 1291

Сталіца Іерусалім
(10991187, 12291244)
Цір (11871191)
Акра (11911229, 12441291)
Мова(ы) Лацінская (асноўная),
старафранцузская, італьянская, арабская, сярэднегрэчаская
Афіцыйная мова лацінская мова
Рэлігія Каталіцтва (афіцыйная)
праваслаўе, іслам, іўдаізм
Форма кіравання Манархія
Кароль
 • 1100 – 1118 Балдуін I (першы)
 • 1285 – 1291 Генрых II (апошні)
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Узяцце Іерусаліма ў 1099 г.

Гісторыя Правіць

Тэрытарыяльна канчаткова склалася ў пачатку 12 ст. у выніку наступных заваёваў крыжакоў ва Усходнім Міжземнамор'і. Складалася з уласна Іерусалімскае каралеўства і 3 васальных дзяржаў (фактычна незалежных): графстваў Трыпалі і Эдэса, княства Антыёхія. Першым кіраўніком Іерусалімскага каралеўства быў абвешчаны ў 1099 Готфрыд Бульёнскі. У 1137 Візантыі атрымалася паставіць у васальную залежнасць Антыёхійскае княства. У 1144 туркі-сельджукі захапілі Эдэсу. Пагроза націску мусульман прымусіла Іерусалімскае каралеўства ў 60-х гг. 12 ст. шукаць саюза з Візантыяй, у 1168 саюзнікі распачалі няўдалую вайну супраць Егіпту. Унутраныя феадальныя ўсобіцы, суперніцтва італьянскіх купцоў, нешматлікасць рыцарства, войны дзяржаў крыжакоў друг з другам, з Егіптам, сельджукамі і Візантыяй, адсутнасць рэгулярнай падтрымкі заходнееўрапейскіх дзяржаў рабілі Іерусалімскае каралеўства нетрывалым. Асноўныя ваенныя сілы каралеўства — ордэны іанітаў і тампліераў, варагуючы паміж сабой, не маглі эфектыўна процістаяць націску мусульман, узмацнеламу з сярэдзіны 12 ст. У 1187 егіпецкі султан Саладзін нанёс паражэнне крыжакам пры Хаціне, захапіў Іерусалім і вялікую частку Іерусалімскага каралеўства. У 1229 каралём каралеўства стаў Фрыдрых Штаўфен, якому атрымалася часова аднавіць (скарыстаўшыся супярэчнасцямі паміж мусульманскімі дзяржавамі) уладу крыжакоў у Іерусаліме; аднак у 1244 егіпцяне ізноў, завалодалі Іерусалімам. У 60-х гг. 13 ст. большасць гарадоў, яшчэ якія заставаліся ў крыжакоў, былі захопленыя егіпецкімі мамлюкамі. У 1291 пала апошняя апора крыжакоў г. Акра.

Палітычны лад Правіць

Іерусалімскае каралеўства ўвайшло ў гісторыю як узор феадальнай раздробленасці, якая атрымала яркае выражэнне ў Іерусалімскіх асізах. Улада сюзерэнаў Іерусалімскага каралеўства абмяжоўвалася Высокай палатай з свецкіх і царкоўных феадалаў. Сацыяльна-эканамічнаму ладу Іерусалімскае каралеўства ўласцівыя суровыя формы прыгону, самаўпраўнасць сеньёраў пры збіранні павіннасцей з віланаў (з заваяванага насельніцтва), распаўсюджванне рабства; значнае развіццё атрымалі гарады, дзе вялікія прывілеі былі прадстаўленыя італьянскім купцам, манапалізаваўшым гандаль Іерусалімскага каралеўства. Рост абурэння прыгнечанага мясцовага насельніцтва, ваенныя сутыкненні з суседнімі дзяржавамі прымусілі крыжакоў узвесці на тэрыторыі Іерусалімскага каралеўства шмат замкаў і крэпасцей. Іерусалімскае каралеўства гуляла буйную ролю ў міжнародных адносінах Усходняга Міжземнамор'я, дзе перапляталіся інтарэсы заходнееўрапейскіх дзяржаў, Візантыі, мусульманскага Усходу.

Мастацтва Правіць

Уваход Хрыста ў Іерусалім. Псалтыр Мелісэндзі

Мастацтва дзяржавы крыжаносцаў было сумессю заходняга, візантыйскага і арабскага стыляў. У буйных гарадах існавалі бані, вадаправоды і іншыя перадавыя гігіенічныя тэхналогіі таго часу. Перадавым прыкладам мастацтва крыжаносцаў з'яўляецца Псалтыр Мелісэндзі, што зараз знаходзіцца ў Брытанскім музеі, ілюмінаваны рукапіс створаны паміж 1135 і 1143 г. Жывапіс і мазаікі былі папулярнымі формамі мастацтва ў каралеўстве, але шмат іх знішчылі мамлюкі ў 13 ст., толькі мацнейшыя крэпасці вытрымалі гэту навалу.

Гл. таксама Правіць

Літаратура Правіць

  • Заборов М. А., Крестовые походы. — М., 1956;
  • Заборов М. А., Историография крестовых походов (XV—XIX вв.). — М., 1971;
  • Richard J., Le royaume latin de Jérusalem. — P., 1953.