Свята-Ільінская царква (Віцебск)

Свята-Ільінская царква — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагоддзяў у Віцебску. Знаходзілася ў Задзвінні, на Вялікай Ільінскай вуліцы. Твор архітэктуры барока. Арыгінальная царква згарэла ў 1904 годзе, мураваную рэпліку савецкія ўлады зруйнавалі пасля Другой сусветнай вайны.

Помнік сакральнай архітэктуры
Царква Святога Ільі Прарока
Ільінская царква
Краіна	Беларусь
Горад	Віцебск
Дата заснавання	XV ст.
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

План царквы

У 1447 годзе вялікі князь Казімір у падзяку за паратунак жонкі, якая ледзь не патанула ў Ільін дзень, фундаваў на берагах Дзвіны, Дняпра і Сажа шэсць цэркваў у імя Святога Прапрока Ільі. Адну з іх збудавалі ў Віцебску каля 1460 года. Невядома, колькі праіснавала царква, аднак звесткі пра яе адсутнічаюць у інвентарах 1552 і 1618 гадоў.

У дакуменце 1863 года паведамляецца, што Ільінскую царкву ў Віцебску збудавалі з фундацыі купцоў Запольскіх у 1746 годзе. Аднак на дзвярах святыні ў XIX ст. існаваў надпіс «1643», якім некаторыя даследчыкі датуюць пабудову царквы. У 1746 годзе царкву маглі поўнасцю або часткову перабудаваць, бо яе архітэктура адпавядае першай палове XVIII ст. Царква належала віцебскаму цэху кормнікаў.

Пад уладай Расійскай імперыі

Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе царква працягвала дзейнічаць. У 1839 годзе ўлады Расійскай імперыі гвалтоўна адабралі царкву ў Святога Прастола і перадалі яе Маскоўскаму патрыярхату.

У 1865 годзе непадалёк збудавалі мураваную мураўёўку ў імя Покрыва Багародзіцы. 13 красавіка 1904 года царква згарэла. Пазней яе адбудавалі з цэглы і ашалявалі дрэвам.

Наноўшы час

У 1931 годзе савецкія ўлады зачынілі царкву. У Другую сусветную вайну яна згарэла. Руіны помніка знішчылі пасля вайны.

Архітэктура

Помнік архітэктуры драўлянага барока, у традыцыях Віцебскай школы дойлідства. 4-зрубная царква мела крыжова-цэнтрычную кампазіцыю. Яе адметнасцю была невялікая падоўжнасць (19×16 м). Гранёныя бакавыя зрубы перакрываліся асіметрычнымі 7-граннымі шатрамі. Шатры зрубамі завяршаліся спічастымі купаламі-банямі. Да ўваходнага зруба далучалася абходная галерэя. Уваходы ў галерэю з трох бакоў мелі ганкі з стромкімі ламанымі дахамі, завершанымі невялікімі купаламі-банькамі.

Уваходныя дзверы мелі дыяганальную ашалёўку з дэкаратыўным узорам, зробленым каванымі цвікамі. Над уваходам навісалі невялікія хоры. Усе часткі будынка, з выняткам сяродкрыжжа, перакрытага васьмігранным шатром на кансольна-бэлечных ветразях з светлавым «сармацкім» васьмерыком над ім, мелі роўныя падшыўныя столі. Падлога мела пакрыццё з мазаічных прамавугольных цагляных плітак. Пад царквой размяшчалася мураваная крыпта з ганаровымі пахаваннямі. Гладка абчасаныя сцены пакрывалі клеевыя фарбы. Звестак пра роспісы на захавалася.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Д. Струкаў, 1864—67 гг.
• 
  1883 г.
• 
  1890 г.
• 
  да 1900 г.
• 
  да 1900 г.
• 
  Я. Мінін, 1927 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1895 г.
• 
  1895 г.
• 
  1904 г.
• 
  1904 г.
• 
  не пазней за 1905 г.
• 
  да 1918 г.
• 
  ліпень 1941 г.
• 
  1942 г.

Літаратура

• Страчаная спадчына / Т. В. Габрусь, А. М. Кулагін, Ю. У. Чантурыя, М. А. Ткачоў: Уклад. Т. В. Габрусь. — Мн.: Беларусь, 2003. — 351 с. — ISBN 985-01-0415-5.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Свята-Ільінская царква (Віцебск)