Спіс рымскіх імператараў
Першым імператарам (у сучасным сэнсе) Рыма стаў Актавіян Аўгуст: пасля перамогі над Маркам Антоніем і вяртаннем з Егіпта ён уладкаваў трыўмф і 13 студзеня 27 года да н.э. склаў з сябе надзвычайныя паўнамоцтвы перад сенатам і абвясціў пра рэстаўрацыю Рэспублікі, але пакінуў за сабой камандаванне 75 легіёнамі і тытул імператара (як сталы praenomen).
Пасля забойства імператара Комада Рымская імперыя ўступіла ў Крызіс трэцяга стагоддзя, калі пачалі з'яўляцца шматлікія ўзурпатары. У 395 годзе імперыя была канчаткова падзелена на Заходнюю Рымскую імперыю і Усходнюю Рымскую імперыю.
У 476 годзе быў зрынуты апошні Заходне-рымскі імператар Ромул Аўгуст (хоць фармальна імператарам лічыў сябе да 480 года Юлій Непат). Заходняя Рымская імперыя пала, а Усходняя Рымская імперыя, званая гісторыкамі з гэтага часу Візантыяй, працягвала існаваць яшчэ практычна тысячу гадоў, да 1453 года, калі Канстанцінопаль быў захоплены туркамі-асманамі, з перапынкам з 1204 па 1261 год, калі Канстанцінопаль быў захоплены крыжакамі.
Спіс рымскіх імператараў у храналагічным парадку, курсівам вылучаны ўзурпатары. Не пазначаны палкаводцы, якія паднялі паўстанні супраць цэнтральнай улады, але фармальна не абвешчаныя імператарамі (за выключэннем традыцыйна ўключаных, напр., Макрыян Старэйшы). У якасці суправіцеляў пазначаны спадчыннікі ўлады (пачынаючы з сярэдзіны I стагоддзя статус спадчынніка практычна заўсёды супадаў з тытулам цэзара), афіцыйныя суправіцелі, часам — рэгенты пры неактыўнасці імператара.
Прынцыпат
правіцьІмя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Актавіян Аўгуст лац.: Gaius Octavius Thurinus лац.: Gaius Iulius Caesar Octavianus |
Гай Актавій Фурын пасля ўсынаўлення (па завяшчанні) у 44 да н.э. — Гай Юлій Цэзар Актавіян |
16 студзеня 27 да н.э. — 19 жніўня 14 н.э., натуральная смерць | Як прыёмны сын па завяшчанні (і траюрадны пляменнік) Юлія Цэзара, пасля ўзброенай барацьбы | Спадчыннікі — Марцэл (25 — 23 да н.э.), Агрыпа (23 — 12 да н.э.), з тытулам цэзара — Гай (17 г да н.э. — 4 г. н.э.), Луцый (17 да н.э. — 2 н.э.), Агрыпа Постум (4 — 6 н.э.), Тыберый (6—14). | 23 верасня 63 да н.э., Рым — 19 жніўня 14 н.э., Нола | |
Тыберый лац.: Tiberius Claudius Nero лац.: Tiberius Iulius Caesar Augustus |
Тыберый Клаўдзій Нерон пасля ўсынаўлення ў 4 годзе — Тыберый Юлій Цэзар Аўгуст |
19 жніўня 14 — 16 сакавіка 37, цэзар з 4 года, афіцыйны спадчыннік Аўгуста — з 6 года задушаны падушкай прэфектам прэтарыянцаў Макронам |
Як прыёмны сын (і пасерб) Актавіяна Аўгуста. | Спадчыннікі — Германік (14—19, цэзар з 4), Друз (21—23, цэзар з 4), Нерон (23—27), Друз (23—30), Калігула (31—37); дачаснік Сеян (23—30). | 16 лістапада 42 да н.э., Рым — 16 сакавіка 37, Мізенскі мыс | |
Клемент лац.: Clemens (поўнае імя не захавалася) |
Клемент (поўнае імя не захавалася) |
16, узяты ў палон і пакараны смерцю |
Раб Агрыпы Постума, выдаў сябе за памерлага гаспадара і паўстаў | супернік — Тыберый | пам. 16 | |
Калігула лац.: Gaius Iulius Caesar Augustus Germanicus |
Гай Юлій Цэзар Аўгуст Германік, вядомы пад агноменам Калігула (лац.: Caligula) | 18 сакавіка 37 — 24 студзеня 41, цэзар і спадчыннік Тыберыя з 31, зарэзаны змоўшчыкамі на чале з Касіем Херэяй |
Як прыёмны ўнук (і траюрадны пляменнік) Тыберыя (праўнук Актавіяна Аўгуста па жаночай лініі). | Спадчыннікі — Тыберый (37), Лепід (37—38). | 31 жніўня 12, Анцый — 24 студзеня 41, Рым | |
Клаўдзій лац.: Tiberius Claudius Drusus лац.: Tiberius Claudius Nero Germanicus лац.: Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus |
Тыберый Клаўдзій Друз з 4 па 42 гады — Тыберый Клаўдзій Нерон Германік пазней — Тыберый Клаўдзій Цэзар Аўгуст Германік |
24 студзеня 41 — 13 кастрычніка 54, атручаны сваёй жонкай Агрыпінай Малодшай |
Як пляменнік Тыберыя | Спадчыннік — Брытанік (з 43), Нерон (з 50). | 1 жніўня 10, Лугдун — 13 кастрычніка 54, Рым | |
Скрыбаніян лац.: Lucius Arruntius Camillus Scribonianus |
Луцый Арунтый Каміл Арунтый | 41, скончыў самагубствам |
Абвешчаны войскамі | супернік — Клаўдзій | пам. 41 | |
Нерон лац.: Lucius Domitius Ahenobarbus лац.: Nero Claudius Caesar Drusus Germanicus лац.: Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus |
Луцый Даміцый Агенабарб пасля ўсынаўлення ў 50 годзе — Нерон Клаўдзій Цэзар Друз Германік пасля 54 года — Нерон Клаўдзій Цэзар Аўгуст Германік |
13 кастрычніка 54 — 9 чэрвеня 68, скончыў самагубствам пасля пераходу ўлады да Гальбе |
Як прыёмны сын (і пасерб) Клаўдзія | 15 снежня 37, Анцый — 9 чэрвеня 68, Рым | ||
Макр лац.: Lucius Clodius Macer |
Луцый Клодзій Макр | вясна—восень 68, забіты |
Паўстаў у канцы кіравання Нерона прапрэтар правінцыі Афрыка, забіты войскамі Гальбы. | супернікі — Нерон, Гальба | пам. 68 |
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Гальба лац.: Servius Sulpicius Galba лац.: Servius Galba Imperator Caesar Augustus |
Сервій Сульпіцый Гальба як імператар — Сервій Гальба Імператар Цэзар Аўгуст |
6 чэрвеня 68 — 15 студзеня 69, забіты прыхільнікамі Атона |
Закліканы праціўнікамі Нерона, як імператар абвешчаны сенатам пасля самагубства Нерона | Цэзар — Пізон. | 24 снежня 3, наваколлі Тэрачыны — 15 студзеня 69, Рым | |
Атон лац.: Marcus Salvius Otho лац.: Marcus Otho Caesar Augustus |
Марк Сальвій Атон як імператар — Марк Атон Цэзар Аўгуст |
15 студзеня — 16 красавіка 69, скончыў самагубствам пасля паразы ад войскаў Вітэлія |
Абвешчаны сенатам (пасля забойства Гальбы) | супернік — Вітэлій | 25 красавіка 32, Вітэрба — 16 красавіка 69, Рым | |
Вітэлій лац.: Aulus Vitellius лац.: Aulus Vitellius Germanicus Augustus |
Аўл Вітэлій як імператар — Аўл Вітэлій Германік Аўгуст |
17 красавіка — 20 снежня 69, забіты пасля паразы войскамі Веспасіяна |
Абвешчаны легіёнамі, прызнаны сенатам пасля ваеннай паразы Атона | супернік — Атон | 25 верасня 15 — 20 снежня 69, Рым |
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Веспасіян лац.: Titus Flavius Vespasianus лац.: Titus Flavius Caesar Vespasianus Augustus |
Ціт Флавій Веспасіян як імператар — Ціт Флавій Цэзар Веспасіян Аўгуст |
1 ліпеня 69 — 24 чэрвеня 79 | Абвешчаны легіёнамі, прызнаны сенатам пасля ваеннай паразы Вітэлія | Супернік — Вітэлій. Цэзары Ціт і Даміцыян (з 69). | 17 лістапада 9, Вікус Фалакрына — 24 чэрвеня 79, Рым | |
Юлій Сабін лац.: Gaius (?) Iulius Sabinus |
Гай (?) Юлій Сабін | 69—70, захоплены ў палон і пакараны смерцю. |
Лідар паўсталых гальскіх плямёнаў | супернік — Веспасіян | пам. 79 | |
Ціт лац.: Titus Flavius Vespasianus лац.: Titus Flavius Caesar Vespasianus Augustus |
Ціт Флавій Веспасіян як імператар — Ціт Флавій Цэзар Веспасіян Аўгуст |
24 чэрвеня 79 — 13 верасня 81, цэзар з 69 |
Старэйшы сын Веспасіяна | Веспасіян; цэзар Даміцыян |
30 снежня 39, Рым — 13 верасня 81, Рым | |
Цярэнцій Максім лац.: Terentius Maximus |
Цярэнцій Максім (Ілжэ-Нерон) |
79—80 | Выдаваў сябе за імператара Нерона, які выратаваўся. | супернік — Ціт | невядома | |
Даміцыян лац.: Titus Flavius Domitianus лац.: Titus Flavius Caesar Domitianus Augustus |
Ціт Флавій Даміцыян як імператар — Ціт Флавій Цэзар Даміцыян Аўгуст |
14 верасня 81 — 18 верасня 96, цэзар з 69; забіты па загаду сваёй жонкі Даміцылы |
Малодшы сын Веспасіяна | Веспасіян; Ціт |
24 кастрычніка 51, Рым — 18 верасня 96, Рым |
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Нерва лац.: Marcus Cocceius Nerva лац.: Marcus Cocceius Nerva Caesar Augustus |
Марк Кокцэй Нерва як імператар — Марк Кокцэй Нерва Цэзар Аўгуст |
18 верасня 96 — 27 студзеня 98 | Абвешчаны сенатам | 8 лістапада 30, Нарні — 27 студзеня 98, Рым | ||
Траян лац.: Marcus Ulpius Traianus лац.: Caesar Marcus Ulpius Nerva Traianus лац.: Caesar Nerva Traianus Augustus |
Марк Ульпій Траян пасля ўсынаўлення ў 97 годзе — Цэзар Марк Ульпій Нерва Траян як імператар — Цэзар Нерва Траян Аўгуст |
28 студзеня 98 — 8/9 жніўня 117 | Папулярны палкаводзец, усыноўлены бяздзетным Нервай | 15 верасня 53, Бетыка — 9 жніўня 117, Селінус, Кілікія | ||
Адрыян лац.: Publius Aelius Hadrianus лац.: Caesar Publius Aelius Traianus Hadrianus Augustus |
Публій Элій Адрыян як імператар — Цэзар Публій Элій Траян Адрыян Аўгуст |
11 жніўня 117 — 10 ліпеня 138 | Прыёмны сын (і стрыечны пляменнік) Траяна, муж яго траюраднай пляменніцы. | 24 студзеня 76, Рым — 10 ліпеня 138, Баі, каля Неапаля | ||
Антанін Пій лац.: Titus Aurelius Fulvus Boionius Arrius Antoninus лац.: Titus Aelius Caesar Antoninus лац.: Caesar Titus Aelius Hadrianus Antoninus Augustus |
Ціт Аўрэлій Фульвій Бойній Арый Антанін пасля ўсынаўлення 25 лютага 138 — Ціт Элій Цэзар Антанін як імператар — Цэзар Ціт Элій Адрыян Антанін Аўгуст |
10 ліпеня 138 — 7 сакавіка 161 | Прыёмны сын Адрыяна, жанаты на пляменніцы яго жонкі. |
19 верасня 86, Ланувія, Лацыё — 7 сакавіка 161, Лорыум, Этрурыя | ||
Луцый Вер лац.: Lucius Ceionius Commodus лац.: Lucius Aelius Aurelius Commodus лац.: Caesar Lucius Aurelius Verus Augustus |
Луцый Цэёній Комад пасля ўсынаўлення ў 138 годзе — Луцый Элій Аўрэлій Комад як імператар — Цэзар Луцый Аўрэлій Вер Аўгуст |
7 сакавіка 161 — сакавік 169, у сукіраванні з Маркам Аўрэліем |
Сын Луцыя Элія, прыёмнага сына Адрыяна; усыноўлены Антанінам Піем; муж дачкі Марка Аўрэлія. |
Марк Аўрэлій | 15 снежня 130, Рым — студзень 169, Алтыум, каля сучаснай Венецыі | |
Марк Аўрэлій лац.: Marcus Annius Catilius Severus лац.: Marcus Aelius Aurelius Verus лац.: Caesar Marcus Aurelius Antoninus Augustus |
Марк Аній Катылій Север пасля ўсынаўлення ў 136 годзе — Марк Элій Аўрэлій Вер як імператар — Цэзар Марк Аўрэлій Антанін Аўгуст |
7 сакавіка 161 — сакавік 169, у сукіраванні з Луцыем Верам, сакавік 169 — 17 сакавіка 180, аднаасобна, з 177 зрабіў суправіцелем сына Комада |
Прыёмны сын Антаніна Пія, жанаты на яго дочкі, сваёй кузіне |
Луцый Вер; Комад |
26 красавіка 121, Рым — 17 сакавіка 180, Віндабона | |
Авідзій Касій лац.: Gaius Avidius Cassius |
Гай Авідзій Касій | 175 (у Сірыі і Егіпце), забіты сваімі салдатамі |
Палкаводзец, які падняў паўстанне і абвясціў сябе імператарам | Паўстаў у кіраванне Марка Аўрэлія | 130, Кірус, Сірыя — ліпень 175, Сірыя | |
Комад лац.: Marcus Aurelius Commodus Antoninus Augustus лац.: Caesar Lucius Aurelius Commodus лац.: Caesar Lucius Aurelius Commodus Augustus лац.: Caesar Lucius Aurelius Commodus Antoninus Augustus лац.: Caesar Marcus Aurelius Commodus Antoninus Augustus лац.: Caesar Lucius Aelius Aurelius Commodus Augustus |
Марк Аўрэлій Комад Антанін Аўгуст з 166 года — Цэзар Луцый Аўрэлій Комад з 177 года як суправіцель свайго бацькі Марка Аўрэлія — Цэзар Луцый Аўрэлій Комад Аўгуст пасля смерці Марка Аўрэлія — Цэзар Луцый Аўрэлій Комад Антанін Аўгуст з восені 180 года — Цэзар Марк Аўрэлій Комад Антанін Аўгуст пасля 191 года — Цэзар Луцый Элій Аўрэлій Комад Аўгуст |
17 сакавіка 180 — 31 снежня 192, да гэтага з 177 года суправіцель Марка Аўрэлія; задушаны ў выніку змовы рабом Нарцысам |
Як сын Марка Аўрэлія | Марк Аўрэлій | 31 жніўня 161, Ланувій — 31 снежня 192, Рым |
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Пертынакс лац.: Publius Helvius Pertinax лац.: Caesar Publius Helvius Pertinax Augustus |
Публій Гельвій Пертынакс як імператар — Цэзар Публій Гельвій Пертынакс Аўгуст |
1 студзеня — 28 сакавіка 193 забіты прэтарыянцамі |
Удзельнік змовы супраць Комада, абвешчаны імператарам пасля яго смерці | 1 жніўня 126, Альба Пампея — 28 сакавіка 193, Рым | ||
Дзідзій Юліян лац.: Marcus Didius Severus Iulianus лац.: Caesar Marcus Didius Severus Iulianus Augustus |
Марк Дзідзій Север Юліян як імператар — Цэзар Марк Дзідзій Север Юліян Аўгуст |
28 сакавіка — 1 чэрвеня 193, пасля таго, як войскі Септымія Севера падышлі да Рыма, быў зрынуты сенатам і прысуджаны да смерці |
Абвешчаны прэтарыянцамі пасля забойства Пертынакса за хабар | праціўнік — Септымій Север | 30 студзеня 133, Медыялан — 1 чэрвеня 193, Рым | |
Песцэній Нігер лац.: Gaius Pescennius Niger |
Гай Песцэній Нігер | 193—194 (у Сірыі і Егіпце), забіты |
Палкаводзец, абвешчаны войскамі | Аналагічна | 140—194, Сірыя | |
Клодзій Альбін лац.: Decimus Clodius Septimius Albinus |
Дэцым Клодзій Септымій Альбін | 196 — 19 лютага 197 (у Брытаніі і Іспаніі), пасля паразы ў бітве з Септыміем Северам скончыў самагубствам |
Палкаводзец, які абвясціў сябе імператарам | Аналагічна | 150 — 19 лютага 197, Лугдунум |
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Септымій Север лац.: Lucius Septimius Severus лац.: Caesar Lucius Septimius Severus Pertinax Augustus |
Луцый Септымій Север як імператар — Цэзар Луцый Септымій Север Пертынакс Аўгуст |
9 красавіка 193 — 4 лютага 211 з 198 зрабіў суправіцелем сына Каракала, з 209 — і сына Гету |
Абвешчаны войскамі | Напачатку змагаўся з трыма папярэднімі; Каракал |
11 красавіка 146, Лептыс-Магна — 4 лютага 211, Эбаракум | |
Каракал лац.: Lucius Septimius Bassianus лац.: Marcus Aurelius Antoninus Caesar лац.: Caesar Marcus Aurelius Antoninus Augustus лац.: Caesar Marcus Aurelius Severus Antoninus Pius Augustus |
Луцый Септымій Басіян з 195 г. — Марк Аўрэлій Антанін Цэзар з 198 г. як суправіцель Септымія Севера — Цэзар Марк Аўрэлій Антанін Аўгуст з 211 г. пасля смерці Септымія Севера — Цэзар Марк Аўрэлій Север Антанін Пій Аўгуст |
з 198 суправіцель бацькі Септымія Севера; з 209 суправіцель бацькі Септымія Севера і брата Геты; 4 лютага — 26 снежня 211 суправіцель брата Геты; 26 снежня 211 — 8 красавіка 217 аднаасобна; забіты ў выніку змовы Макрынаўа |
Старэйшы сын Септымія Севера | Септымій Север; Гета |
4 красавіка 188, Лугдунум — 8 красавіка 217, Харана | |
Гета лац.: Publius Septimius Geta лац.: Caesar Publius Septimius Geta Augustus |
Публій Септымій Гета з 209 г. як суправіцель Септымія Севера і Каракалы — Цэзар Публій Септымій Гета Аўгуст |
з 209 суправіцель бацькі Септымія Севера і брата Каракалы; 4 лютага 211 — 26 снежня 211 суправіцель брата Каракалы, які яго і забіў |
Малодшы сын Септымія Севера | Септымій Север; Каракал |
28 мая 189, Рым — 26 снежня 211, Рым | |
Макрын лац.: Marcus Opellius Macrinus лац.: Caesar Marcus Opellius Severus Macrinus Augustus |
Марк Апелій Макрынаў як імператар — Цэзар Марк Апелій Север Макрын Аўгуст |
11 красавіка 217 — 8 чэрвеня 218 у сукіраванні з сынам Дыядуменам, быў забіты пасля паразы ад войскаў Элагабала |
Прыйшоў да ўлады, забіўшы Каракала | Дыядумен | 11 красавіка 217, Шаршал — 8 чэрвеня 218, Антыёхія | |
Дыядумен лац.: Marcus Opellius Diadumenianus лац.: Marcus Opellius Antoninus Diadumenianus |
Марк Апелій Дыядуменіян як імператар — Марк Апелій Антанін Дыядуменіян |
11 красавіка 217 — 8 чэрвеня 218 у сукіраванні з бацькам Макрынам, пасля паразы ад войскаў Элагабала бег, пазней быў забіты |
Як сын і суправіцель Макрына, у 9 гадоў | Макрын | 14 верасня 208 — 8 чэрвеня 218, Антыёхія | |
Элагабал лац.: Varius Avitus Bassianus лац.: Caesar Marcus Aurelius Antoninus Augustus |
Варый Авіт Басіян; як імператар — Цэзар Марк Аўрэлій Антанін Аўгуст |
8 чэрвеня 218 — 11 сакавіка 222 забіты прэтарыянцамі пасля сваёй няўдалай спробы забіць Аляксандра Севера |
Першы ўнук Юліі Мезы, сёстры Юліі Домны (жонкі Септымія Севера), быў абвешчаны пабочным сынам Каракалы | 204, Рым — 11 сакавіка 222, Рым | ||
Гелій Максім лац.: Gellius Maximus (поўнае імя не захавалася) |
Гелій Максім (поўнае імя не захавалася) |
219 (у Сірыі) пакараны смерцю па загаду Элагабла |
Абвешчаны войскамі | супернік — Элагабал | пам. 219 | |
Вер лац.: Verus (поўнае імя не захавалася) |
Вер (поўнае імя не захавалася) |
219 (у Сірыі) пакараны смерцю па загаду Элагабла |
Абвешчаны войскамі | супернік — Элагабал | пам. 219 | |
Селеўк лац.: Sеleucus (поўнае імя не захавалася) |
Селеўк (поўнае імя не захавалася) |
паміж 218 і 222 (месца ўзурпацыі не высветлена) |
Абвешчаны войскамі | супернік — Элагабал | пам. паміж 218 і 222 | |
Аляксандр Север лац.: Marcus Iulius Gessius Bassianus Alexianus; лац.: Caesar Marcus Aurelius Alexander лац.: Caesar Marcus Aurelius Severus Alexander Augustus |
Марк Юлій Гесій Басіян Алексіян пасля ўсынаўлення ў 221 г. — Цэзар Марк Аўрэлій Аляксандр як імператар — Цэзар Марк Аўрэлій Север Аляксандр Аўгуст |
13 сакавіка 222 — 19 сакавіка 235 забіты з маці Юліяй Мамеяй салдатамі пасля абвяшчэння Максіміна імператарам |
Стрыечны брат Элагабала, другі ўнук Юліі Мезы, сёстры Юліі Домны (жонкі Септымія Севера), быў абвешчаны пабочным сынам Каракалы; усыноўлены Элагабалам |
Юлія Мамея (224—235), з тытулам consors imperii. | 1 кастрычніка 208, Аркіт, Ліван — 19 сакавіка 235, Магантыяцум |
Крызіс III стагоддзі
правіцьУсе імператары (і ўзурпатары) гэтага перыяду памерлі гвалтоўнай смерцю, акрамя Гасціліяна
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Максімін Фракіец лац.: Gaius Iulius Verus Maximinus |
Гай Юлій Вер Максімін | 20 сакавіка 235 — 10 мая 238 адхілены сенатам 22 сакавіка 238 забіты паўсталымі салдатамі |
Абвешчаны войскамі | 173, Фракія — 10 мая 238, Аквілея | ||
Гардыян I (Афрыканскі) лац.: Marcus Antonius Gordianus Sempronianus Romanus Africanus лац.: Caesar Marcus Antonius Gordianus Sempronianus Romanus Africanus Augustus |
Марк Антоній Гардыян Семпраніян Раман Афрыкан як імператар — Цэзар Марк Антоній Гардыян Семпраніян Раман Афрыкан Аўгуст |
22 сакавіка — 12 красавіка 238 скончыў самагубствам пасля весткі пра паразу Гардыяна II |
Абвешчаны сенатам | Гардыян II | каля 164, Фрыгія — 12 красавіка 238, Карфаген | |
Гардыян II лац.: Marcus Antonius Gordianus Sempronianus Romanus Africanus лац.: Caesar Marcus Antonius Gordianus Sempronianus Romanus Africanus Augustus |
Марк Антоній Гардыян Семпраніян Раман Афрыкан як імператар — Цэзар Марк Антоній Гардыян Семпраніян Раман Афрыкан Аўгуст |
22 сакавіка — 12 красавіка 238 загінуў у бітве з прыхільнікам Максіміна Фракійца — Капеліянам |
Сын і суправіцель Гардыяна I | Гардыян I | 192, Фрыгія — 12 красавіка 238, Карфаген | |
Пупіен лац.: Marcus Clodius Pupienus Maximus лац.: Caesar Marcus Clodius Pupienus Maximus Augustus |
Марк Клодзій Пупіен Максім як імператар — Цэзар Марк Клодзій Пупіен Максім Аўгуст |
22 красавіка — 29 ліпеня 238 забіты прэтарыянцамі |
Абвешчаны сенатам у сукіраванні з Бальбіном | Бальбін, Гордзіян III | 164 — 29 ліпеня 238, Рым | |
Бальбін лац.: Decimus Caelius Calvinus Balbinus Pius лац.: Caesar Decimus Caelius Calvinus Balbinus Pius Augustus |
Дэцым Цэлій Кальвін Бальбін Пій як імператар — Цэзар Дэцым Цэлій Кальвін Бальбін Пій Аўгуст |
22 красавіка — 29 ліпеня 238 забіты прэтарыянцамі |
Абвешчаны сенатам у сукіраванні з Пупіеном | Пупіен, Гордзіян III | 178 — 29 ліпеня 238, Рым | |
Гардыян III лац.: Marcus Antonius Gordianus Pius |
Марк Антоній Гардыян Пій | 29 ліпеня 238 — 11 лютага 244 да 29 ліпеня 238 суправіцель Пупіена і Бальбіна, забіты салдатамі |
Сын Гардыяна II ці яго сёстры; абвешчаны сенатам як суправіцель Пупіена і Бальбіна |
Пупіен, Бальбін | 20 студзеня 225 — 11 лютага 244, Фалуджа | |
Сабініян лац.: Sabinianus (поўнае імя не захавалася) |
Сабініян (поўнае імя не захавалася) |
240 (у Афрыцы) пакараны смерцю ў Карфагене |
Абвешчаны войскамі | супернік — Гордзіян III | пам. 240 | |
Філіп Араб лац.: Marcus Iulius Philippus лац.: Caesar Marcus Iulius Philippus Augustus |
Марк Юлій Філіп як імператар — Цэзар Марк Юлій Філіп Аўгуст |
2 лютага 244 — верасень/кастрычнік 249 загінуў у бітве |
Абвешчаны войскамі | Філіп Малодшы | каля 204 — верасень/кастрычнік 249, Верона | |
Філіп Малодшы лац.: Marcus Iulius Severus Philippus |
Марк Юлій Север Філіп | 247 — верасень/кастрычнік 249 забіты прэтарыянцамі |
Сын і суправіцель Філіпа Араба | Філіп Араб | 237 — верасень/кастрычнік 249, Верона | |
Пакацыян лац.: Tiberius Claudius Marinus Pacatianus |
Тыберый Клаўдзій Марын Пакацыян | 248 (у Мезіі) забіты салдатамі |
Абвешчаны войскамі | супернік — Філіп Араб | пам. 248 | |
Іатапіян лац.: Marcus Fulvius Ru(fus?) Iotapianus |
Марк Фульвій Ру(ф?) Іатапіян | 249 (у Сірыі) забіты салдатамі |
Абвешчаны войскамі | супернік — Філіп Араб | пам. 249 | |
Сілбанак лац.: Mar. Silbannacus |
Мар. (-ін? -ій? -цый?) Сілбанак (поўнае імя не захавалася) |
у прамежку паміж 243 і 253 (верагодна, у Галіі), верагодна забіты |
Абвешчаны войскамі | супернік — не высветлены | у прамежку паміж 243 і 253 | |
Дэцый Траян лац.: Gaius Messius Quintus Decius лац.: Caesar Gaius Messius Quintus Traianus Decius Augustus |
Гай Месій Квінт Дэцый як імператар — Цэзар Гай Месій Квінт Траян Дэцый Аўгуст |
восень 249 — 1 ліпеня 251 у 251 абвясціў суправіцелем сына — Герэнія Этруска; загінуў у бітве |
Абвешчаны войскамі | Герэній Этруск | 201, Будалія — 1 ліпеня 251, каля Абрытуса | |
Герэній Этруск лац.: Quintus Herennius Etruscus Messius Decius |
Квінт Герэній Этруск Месій Дэцый | 251 абвешчаны Дэцыем Траянам суправіцелем; загінуў у бітве |
Старэйшы сын Дэцыя Траяна | Дэцый Траян | паміж 220 і 230, Сірмій — 1 ліпеня 251, каля Абрытуса | |
Гасціліян лац.: Gaius Valens Hostilianus Messius Quintus |
Гай Валент Гасціліян Месій Квінт | чэрвень — лістапад 251 памёр у эпідэмію чумы |
Малодшы сын Дэцыя Траяна і брат Герэнія Этруска; усыноўлены Трэбаніянам Галам пасля гібелі бацькі |
Трэбаніян Гал | пасля 230, Сірмій — лістапад 251, Рым | |
Трэбаніян Гал лац.: Gaius Vibius Trebonianus Gallus лац.: Caesar Gaius Vibius Trebonianus Gallus Augustus |
Гай Вібій Трэбаніян Гал як імператар — Цэзар Гай Вібій Трэбаніян Гал Аўгуст |
чэрвень 251 — жнівень 253 да лістапада 251 г. як суправіцель усыноўленага ім Гасціліяна; затым суправіцелем стаў яго сын Валузіян; забіты сваімі салдатамі пасля паразы ад Эміліяна |
Абвешчаны войскамі | Гасціліян, Валузіян |
206, Перузія — жнівень 253, Інтэрамна | |
Валузіян лац.: Caius Vibius Afinius Gallus Veldumnianus Volusianus |
Гай Вібій Афіній Гал Вендуміян Валюсіян | лістапад 251 — жнівень 253 забіты сваімі салдатамі пасля паразы ад Эміліяна |
Сын і суправіцель Трэбаніяна Гала | Трэбаніян Гал | пам. у жніўні 253, Інтэрамна | |
Эміліян лац.: Marcus Aemilius Aemilianus лац.: Caesar Marcus Aemilius Aemilianus Augustus |
Марк Эмілій Эміліян як імператар — Цэзар Марк Эмілій Эміліян Аўгуст |
жнівень — кастрычнік 253 забіты сваімі легіянерамі пасля абвяшчэння на Рэйне імператарам Валяр'яна I |
Абвешчаны войскамі | каля 207, Джэрба — кастрычнік 253, каля Спалетыума | ||
Валерыян I лац.: Publius Licinius Valerianus лац.: Caesar Publius Licinius Valerianus Augustus |
Публій Ліцыній Валерыян як імператар — Цэзар Публій Ліцыній Валерыян Аўгуст |
кастрычнік 253 — чэрвень 260 адразу абвясціў суправіцелем сына — Галіена забіты ў персідскім палоне |
Абвешчаны войскамі | Галіен | каля 193 — чэрвень 260, каля Сузы | |
Галіен лац.: Publius Licinius Egnatius Gallienus лац.: Caesar Publius Licinius Egnatius Gallienus Augustus |
Публій Ліцыній Эгнацый Галіен як імператар — Цэзар Публій Ліцыній Эгнацый Галіен Аўгуст |
кастрычнік 253 — верасень 268 аднаасобна — пасля гібелі Валерыяна I; у ліпені 260 у сукіраванні з сынам — Салонінам; памёр ад раны |
Сын і суправіцель Валерыяна I | Валерыян I; Галіен; «Трыццаць тыранаў» |
218 — верасень 268, Медыяланум | |
Салонін лац.: Publius Licinius Cornelius Saloninus Valerianus лац.: Caesar Publius Licinius Cornelius Saloninus Valerianus Augustus |
Публій Ліцыній Карнелій Салонін Валерыян як імператар — Цэзар Публій Ліцыній Карнелій Салонін Валерыян Аўгуст |
ліпень 260 забіты |
Малодшы сын і суправіцель Галіена | Галіен | 242 — ліпень 260, Калонія Агрыпіна | |
Інгенуй лац.: Ingenuus (поўнае імя не захавалася) |
Інгенуй (поўнае імя не захавалася) |
260 (у Паноніі) забіты салдатамі |
Абвешчаны войскамі | супернік — Галіен | пам. 260, Мурса | |
Рэгаліян лац.: P(ublius?) C(assius?) Regalianus |
П(ублій?) Да(асій?) Рэгаліян | 260 (у Паноніі і Мезіі) забіты |
Абвешчаны войскамі | супернік — Галіен | пам. 260, Карнунт | |
Валент лац.: Valens (поўнае імя не захавалася) |
Валент (поўнае імя не захавалася) |
261 (у Ахеі) забіты салдатамі |
Абвешчаны войскамі | супернік — Галіен | пам. 261, Ахея | |
Макрыян Старэйшы лац.: T(itus?) Fulvius Macrianus |
Ц(іт?) Фульвій Макрыян | 260—261 (у Сірыі) забіты, Макрыян Старэйшы і Макрыян Малодшы — у паходзе на Рым, Квіет — кіраўніком Пальміры |
Па ініцыятыве Макрыяна Старэйшага яго сыны Макрыян Малодшы і Квіет войскамі абвешчаны суправіцелямі | супернік — Галіен | пам. 261 | |
Макрыян Малодшы лац.: Titus Fulvius Iunius Macrianus |
Ціт Фульвій Юній Макрыян | пам. 261 | ||||
Квіет лац.: Titus Fulvius Iunius Quietus |
Ціт Фульвій Юній Квіет | пам. 261, Пальміра | ||||
Мусій Эміліян лац.: Lucius Mussius Aemilianus |
Луцый Мусій Эміліян | 261—261/262 (у Егіпце) задушаны ў турме |
Абвешчаны войскамі | супернік — Галіен | пам. 262 | |
Аўрэол лац.: Manius Acilius Aureolus |
Маній Ацылій Аўрэол | 268 (у Медыялане), пакараны смерцю |
Абвешчаны войскамі | супернік — Галіен | паміж 220 і 230, Дакія — 268, Медыялане |
Гальская імперыя (лац.: Imperium Galliarum) — сепаратысцкае ўтварэнне, якое ўзнікла на тэрыторыі рымскай Галіі падчас крызісу III стагоддзя. Імперыя праіснавала з 260-га па 274 гг. і складалася з тэрыторый правінцый Галіі, Іберыі, Брытаніі і Германіі (пасля гібелі Постума Іберыя ўз'ядналася з Рымскай імперыяй). Сталіцай імперыі стаў горад Калонія Агрыпіна (лац.: Colonia Claudia Ara Agrippinensium) — сучасны Кёльн. Пры імператарах Тэтрыку I і Тэтрыку II сталіца была перанесена ў горад Аўгуста Тверэрарум (лац.: Augusta Treverorum) — сучасны — Трыр. У 274 г. Тэтрык I здаўся імператару Аўрэліяну, і заходнія правінцыі зноў увайшлі ў склад Рымскай імперыі
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Постум лац.: Marcus Cassianius Latinius Postumus лац.: Caesar Marcus Cassianus Latinius Postumus Augustus Germanicus Maximus |
Марк Касіяній Лаціній Постум як імператар — Цэзар Марк Касіяній Лаціній Постум Аўгуст Германік Максім |
260—269 забіты ўласным войскам |
Абвясціў імператарам сам сябе | супернік — Леліян | Галія — пам. 269 | |
Леліян лац.: Ulpius Cornelius Laelianus |
Ульпій Карнелій Леліян | люты — красавік 269 (у горадзе Магантыяцыуме); забіты пры аблозе горада Постумам |
Абвясціў імператарам сам сябе | супернік — Постум | Галія — пам. красавік 269 | |
Марый лац.: Marcus Aurelius Marius |
Марк Аўрэлій Марый | 269 (ад 3 дзён да 3 месяцаў), забіты |
Абвешчаны войскамі пасля забойства імі Постума | пам. 269 | ||
Віктарын лац.: Marcus Piavonius Victorinus |
Марк Піявоній Віктарын | жнівень 269—270/271 забіты |
Абвешчаны войскамі | пам. 271, Калонія Агрыпіна | ||
Даміцыян II лац.: Domitianus (поўнае імя не захавалася) |
Даміцыян (поўнае імя не захавалася) |
270 ці 271 лёс невядомая |
Невядома | пам. 271 | ||
Тэтрык I лац.: Gaius Pius Esuvius Tetricus |
Гай Пій Эзувій Тэтрык | 270—274, з 273 прызначыў суправіцелем сына Тэтрыка II |
Абвешчаны салдатамі | Тэтрык II | ||
Тэтрык II лац.: Gaius Pius Esuvius Tetricus |
Гай Пій Эзувій Тэтрык | 273—274, суправіцелем бацькі Тэтрыка I |
Сын і суправіцель Тэтрыка I | Тэтрык I |
Пальмірскае царства (260—273) — сепаратысцкая дзяржава з цэнтрам у Пальміры, утвораная на тэрыторыі Рымскай імперыі падчас яе распаду ў III стагоддзі. У яго ўваходзілі правінцыі Сірыя, Палесціна, Егіпет і большая частка Малой Азіі. Кіраўнікамі быў прыняты персідскі тытул цара. Было разгромлена імператарам Аўрэліянам, якія стварылі на вернутай тэрыторыі Restitutor Orientis.
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Адэнат лац.: Lucius Septimius Odaenathus |
Луцый Септымій Адэнат | 260—267 з 264 прызначыў суправіцелем сына Герада; забіты стрыечным братам Меоніем |
Абвясціў царом сам сябе | Герад | ||
Герад лац.: Herodes Septimius |
Герад Септымій | 264—267, у сукіраванні з бацькам Адэнатам, забіты стрыечным дзядзькам Меоніем |
Старэйшы сын і суправіцель Адэната | Адэнат | ||
Вабалат лац.: Lucius Iulius Aurelius Septimius Vaballathus Athenodorus |
Луцый Юлій Аўрэлій Септымій Вабалат Афінадор | 267—273, у сукіраванні з маці Зенобіяй, захоплены імператарам Аўрэліянам |
Малодшы сын Адэната | Зенобія | пам. у 273 па дарозе ў Рым |
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Клаўдзій II лац.: Marcus Aurelius Valerius Claudius лац.: Caesar Marcus Aurelius Claudius Pius Felix Invictus Augustus |
Марк Аўрэлій Валерый Клаўдзій як імператар — Цэзар Марк Аўрэлій Валерый Клаўдзій Пій Фелікс Інвікт Аўгуст |
верасень 268 — студзень 270 | Абвешчаны войскамі пасля смерці Галіена | 10 мая 213 — студзень 270, Сірмій | ||
Квінціл лац.: Marcus Aurelius Claudius Quintillus лац.: Caesar Marcus Aurelius Claudius Quintillus |
Марк Аўрэлій Клаўдзій Квінціл як імператар — Цэзар Марк Аўрэлій Клаўдзій Квінціл |
жнівень — верасень 270; скончыў самагубствам пасля пераходу войскаў да Аўрэліяну |
Брат Клаўдзія II, абвешчаны сенатам | 220, Дарданія, Верхняя Мезія — 270, Аквілея | ||
Аўрэліян лац.: Lucius Domitius Aurelianus лац.: Caesar Lucius Domitius Aurelianus Augustus |
Луцый Даміцый Аўрэліян як імператар — Цэзар Луцый Даміцый Аўрэліян Аўгуст |
9 верасня 270 — верасень 275 забіты змоўшчыкамі |
Абвешчаны войскамі | Узурпатары Феліцысім, Урбан, Фірмаў, Септымій, Фаўсцін | 214, Сірмій — 15 верасня 275 , Візантый | |
Тацыт лац.: Marcus Claudius Tacitus лац.: Caesar Marcus Claudius Tacitus Augustus |
Марк Клаўдзій Тацыт як імператар — Цэзар Марк Клаўдзій Тацыт Аўгуст |
25 верасня 275 — чэрвень 276 памёр, ці забіты салдатамі |
Абвешчаны сенатам | 200, Тэрні — чэрвень 276, Тыяна, Кападокія | ||
Фларыян лац.: Marcus Annius Florianus лац.: Caesar Marcus Annius Florianus Augustus |
Марк Аній Фларыян як імператар — Цэзар Марк Аній Фларыян Аўгуст |
ліпень — верасень 276 скончыў самагубствам, даведаўшыся пра абвяшчэнне Проба |
Захапіў уладу самавольна, брат Тацыта | пам. 9 верасня 276, Тарсус | ||
Проб лац.: Marcus Aurelius Probus лац.: Caesar Marcus Aurelius Probus Augustus |
Марк Аўрэлій Проб як імператар — Цэзар Марк Аўрэлій Проб Аўгуст |
верасень 276 — верасень 282 забіты салдатамі |
Абвешчаны войскамі | Узурпатары Сатурнін, Прокул і Баноз | 19 жніўня 232, Сірмій — верасень 282 , Сірмій | |
Сатурнін лац.: Sextus (Gaius?) Iulius Saturninus |
Секст (Гай?) Юлій Сатурнін | 280 (у Егіпце) забіты салдатамі |
Абвешчаны войскамі | праціўнік — Ппроб | пам. 280, Іўдзея | |
Прокул лац.: Proculus (поўнае імя не захавалася) |
Ц(іт)? Э(лій)? Прокул (поўнае імя не захавалася) |
280 (у Галіі) пакараны смерцю |
Абвешчаны войскамі | праціўнік — Спроб | Альбенга — 281 | |
Баноз лац.: Bonosus (поўнае імя не захавалася) |
Баноз (поўнае імя не захавалася) |
281 (у Германіі) скончыў самагубствам |
Абвешчаны войскамі | праціўнік — Спроб | ||
Кар лац.: Marcus Aurelius Carus лац.: Caesar Marcus Aurelius Carus Augustus |
Марк Аўрэлій Кар як імператар — Цэзар Марк Аўрэлій Кар Аўгуст |
верасень 282 — жнівень 283; забіты маланкай |
Абвешчаны войскамі | 224, Нарбо — жнівень 283, на рацэ Тыгр | ||
Карын лац.: Marcus Aurelius Carinus лац.: Caesar Marcus Aurelius Carinus Augustus |
Марк Аўрэлій Карын як імператар — Цэзар Марк Аўрэлій Карын Аўгуст |
жнівень 283 — ліпень 285, да лістапада 284 у сукіраванні з братам Нумерыянам, забіты войскамі Дыяклетыяна |
Сын Кара | Нумерыян, праціўнікі — Юліян I, Дыяклетыян |
пам. ліпень 285, на рацэ Мараве | |
Нумерыян лац.: Marcus Aurelius Numerius Numerianus лац.: Caesar Marcus Aurelius Numerius Numerianus Augustus |
Марк Аўрэлій Нумерый Нумерыян як імператар — Цэзар Марк Аўрэлій Нумерый Нумерыян Аўгуст |
жнівень 283— лістапад 284, у сукіраванні з братам Карынам, забіты прыхільнікамі свайго цесця Арыя Апта |
Сын Кара | Карын |
пам. лістапад 284, Эмеза | |
Юліян I лац.: Marcus Aurelius Sabinus Iulianus |
Марк Аўрэлій Сабінаў Юльянаў | лістапад 284—285 загінуў у бітве з Карынам |
Абвешчаны войскамі пасля паведамлення пра забойства Нумерыяна | праціўнік — Карын |
Дамінат
правіцьТэтрархія (грэч. τετραρχία — «кіраванне чатырох») — назва ўрада, у якім улада падзелена паміж чатырма людзьмі (тэтрархамі). Як правіла, тэтрархіяй завецца сістэма кіравання Рымскай імперыяй, уведзеная імператарам Дыяклетыянам у 293 г. і якая доўжылася да 313 г. У 285 г. Дыяклетыян прызначыў военачальніка Максіміяна малодшым суправіцелем («цэзарам»), а ў 286 годзе — «аўгуст». Дыяклетыян кіраваў усходняй паловай імперыі, а Максіміян — заходняй. У 293 годзе, палічыўшы, што ваенныя і грамадзянскія праблемы патрабуюць спецыялізацыі, дадаткова былі прызначаны двое цэзараў у памочнікі аўгустам: Галерый і Канстанцый Хлор. Меркавалася, што аўгусты будуць адракацца пасля 20-летняга кіравання, а ўлада будзе пераходзіць да цэзараў. Чатырма сталіцамі тэтрархаў былі:
- Нікамедыя ў Малой Азіі (цяпер Ізміт у Турцыі), была сталіцай усходняга і найгалоўнага аўгуста. У табліцы — EA
- Сірмій (цяпер Срэмска-Мітравіца у раёне Ваяводзіна сучаснай Сербіі, была сталіцай усходняга цэзара. У табліцы — EC
- Медыялан (цяпер Мілан, каля Альп) быў сталіцай заходняга аўгуста. У табліцы — WA
- Аўгуста Трэверарум (цяпер Трыр, у Германіі) была сталіцай заходняга цэзара. У табліцы — WC
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Дыяклетыян лац.: Diocles лац.: Caesar Gaius Aurelius Valerius Diocletianus Augustus |
Дыёкл як імператар — Цэзар Гай Аўрэлій Валерый Дыяклетыян Аўгуст |
20 лістапада 284 — 1 мая 305 | Абвешчаны войскамі пасля смерці Кара і забойствы Нумерыяна падчас персідскай вайны | Максіміян (WA), Канстанцый I Хлор (WC), Галерый (EC), праціўнік — Карын |
22 снежня 244, Дыяклетыя — 3 снежня 311, Салона | |
Максіміян лац.: Marcus Aurelius Valerius Maximianus Herculius |
Марк Аўрэлій Валерый Максіміян Геркулій | 21 ліпеня 285 — 1 красавіка 286 (цэзар) 1 красавіка 286 — 1 мая 305 (WA) паўторна 306 — 11 лістапада 308, скончыў самагубствам |
Прыцягнуты Дыяклетыянам | Дыяклетыян (EA), Канстанцый I Хлор (WC), Галерый (EC), Ліцыній (WA), Канстанцін I Вялікі (WC) |
250, Сірмій — ліпень 310, Масалія | |
Канстанцый I Хлор лац.: Marcus Flavius Valerius Constantius лац.: Caesar Marcus Flavius Valerius Constantius Augustus |
Марк Флавій Юлій Канстанцый як імператар — Цэзар Марк Флавій Валерый Канстанцый Аўгуст |
293 — 1 мая 305 (WC) 1 мая 305 — 25 ліпеня 306 (WA) |
Прыцягнуты Дыяклетыяном у 293 г. (WC) |
Дыяклетыян (EA), Максіміян (WA), Галерый (EC) і (EA), Флавій Север (WC) |
31 сакавіка 250, Дарданія — 25 ліпеня 306, Эбаракум, Брытанія | |
Галерый лац.: Gaius Galerius Valerius Maximianus лац.: Gaius Caesar Galerius Valerius Maximianus Augustus |
Гай Галерый Валерый Максіміян як імператар — Гай Цэзар Галерый Валерый Максіміян Аўгуст |
1 сакавіка ці 21 мая 293 — 1 мая 305 (EC) 1 мая 305 — 5 мая 311 (EA) |
Прыцягнуты Дыяклетыяном у 293 г. (EC) |
Дыяклетыян (EA), Максіміян (WA), Канстанцый I Хлор (WC) і (WA), Флавій Север (WC) і (WA), Максімін II Дая (EC) і (EA), Ліцыній (WC) і (WA), Канстанцін I Вялікі (WC) |
каля 250, каля Сердзікі — 5 мая 311, Сердзіка | |
Караузій лац.: Marcus Aurelius Mausaeus Valerius Carausius |
Марк Аўрэлій Маўзей Валерый Караузій | 286 — 293 (у Брытаніі) забіты сваім скарбнікам Алектам |
Абвясціў сябе сам | праціўнікі — тэтрархі | Белгіка — 293, Брытанія | |
Аллкт лац.: Allectus (поўнае імя не захавалася) |
Алект (поўнае імя не захавалася) |
293 — 296 (у Брытаніі) забіты ў бітве з Канстанцыем I Хлорам |
пасля забойства Караузія | праціўнікі — тэтрархі | 296, Брытанія | |
Флавій Север лац.: Severus лац.: Caesar Flavius Valerius Severus Augustus |
Север як імператар — Цэзар Флавій Валерый Север Аўгуст |
1 мая 305 — 25 ліпеня 306 (WC) 25 ліпеня 306 — 16 лютага 307 (WA) скончыў самагубствам па загаду Максенцыя |
Прызначаны Галерыем і Канстанцыем I Хлорам | Галерый (EA), Канстанцый I Хлор (WA), Максімін II Дая (WC), Канстанцін I Вялікі (WC) |
Ілірык — 16 лютага 307, Рым | |
Максімін II Дая лац.: Maximinus лац.: Caesar Gaius Valerius Galerius Maximinus Augustus |
Максімін як імператар — Цэзар Гай Валерый Галерый Максімін Аўгуст |
1 мая 305—310 (EC) 310 — май 312 (EA) |
Прызначаны Галерыем і Канстанцыем I Хлорам | Галерый (EA), Канстанцый I Хлор (WA), Флавій Север (WC) і (WA), Ліцыній (WA), Канстанцін I Вялікі (WC) |
20 лістапада 270, Фелікс Рамуліяна — жнівень 313, Тарс | |
Максенцый лац.: Marcus Aurelius Valerius Maxentius лац.: Caesar Marcus Aurelius Valerius Maxentius Augustus |
Марк Аўрэлій Валерый Максенцый як імператар — Цэзар Марк Аўрэлій Валерый Максенцый Аўгуст |
28 кастрычніка 306 — 28 кастрычніка 312 (у Рыме) |
Сын Максіміяна абвясціў сябе сам |
праціўнікі — тэтрархі | 278 — 28 кастрычніка 312, патануў у Тыбры | |
Ліцыній лац.: Flavius Galerius Valerius Licinian Licinius |
Флавій Галерый Валерый Ліцыніян Ліцыній | 307 — 11 лістапада 308 (WC) 11 лістапада 308—312 (WA) 312 — 18 верасня 324 (EA) |
Прызначаны Галерыем задушаны па загаду Канстанціна I Вялікага |
Галерый (EA), Канстанцый I Хлор (WA), Максімін II Дая (EC) і (EA), Валент I (WA), Марцініян (WA), Канстанцін I Вялікі (WC) і (WA), Крысп (WC), Канстанцін II (WC), |
263 ці 265, Дакія — вясна 325, Фесалонікі | |
Даміцый Аляксандр лац.: Lucius Domitius Alexander |
Луцый Даміцый Аляксандр | 308 — 311 (у Афрыцы) |
Абвешчаны войскам | Фрыгія — пам. 311, Афрыка | ||
Валент I лац.: Gaius Aurelius Valerius Valens |
Гай Аўрэлій Валерый Валент | снежань 316 — 1 сакавіка 317 (WA) пакараны смерцю Ліцыніем |
Прызначаны Ліцыніем, ім жа зрушаны | Ліцыній (EA), Канстанцін I Вялікі (WA) |
пам. 317 | |
Марцініян лац.: Sextus Marcius Martinianus |
Секст Марцый Марцініян | ліпень — 18 верасня 324 (WA) пакараны смерцю Канстанцінам I Вялікім |
Прызначаны Ліцыніем | Ліцыній (EA), Канстанцін I Вялікі (WA) |
пам. 324, Фесалонікі |
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Канстанцін I Вялікі лац.: Flavius Valerius Aurelius Constantinus |
Флавій Валерый Аўрэлій Канстанцін | 25 ліпеня 306 — 29 кастрычніка 312 (WC) 29 кастрычніка 312 — 19 верасня 324 (WA) 19 верасня 324 — 22 мая 337 (аднаасобны імператар) |
сын Канстанцыя I Хлора, абвешчаны па яго патрабаванні | Максіміян (WA), Галерый (EA), Флавій Север (WA), Максімін II Дая (EC) і (EA), Ліцыній (WC), (WA) і (EA), Валент I (WA), Марцініян (WA), Крысп, Канстанцін II, Канстанцый II, Канстант, Далмацый Малодшы, Ганмбаліян Малодшы |
27 лютага 272, Наіс — 22 мая 337, Нікамедыя | |
Крысп лац.: Flavius Iulius Crispus |
Флавій Юлій Крысп | 1 сакавіка 317—326 (WC), забіты па загаду бацькі |
старэйшы сын Канстанціна Вялікага ад першага шлюбу з Мінервінай; прызначаны Канстанцінам Вялікім |
Канстанцін I Вялікі (WA), Ліцыній (EA), Канстанцін II Канстанцый II |
каля 305, Нікамедыя — 326 | |
Канстанцін II лац.: Flavius Claudius Constantinus |
Флавій Клаўдзій Канстанцін | 1 сакавіка 317 — 22 мая 337 (WC) 22 мая 337—340 (Галія, Іспанія і Брытанія) у сукіраванні з братамі Канстанцыем II і Канстантам, загінуў у бітве з Канстантам |
старэйшы сын Канстанціна Вялікага ад другога шлюбу з Фаўстай; прызначаны Канстанцінам Вялікім |
Канстанцін I Вялікі (WA), Ліцыній (EA), Крысп, Канстанцый II, Канстант, Далмацый Малодшы, Ганібаліян Малодшы |
люты 317, Арэлат — 340, Аквілея | |
Канстанцый II лац.: Flavius Iulius Constantius |
Флавій Юлій Канстанцый | 23 лістапада 324 — 22 мая 337 (цэзар) 22 мая 337—340 (азіяцкія правінцыі) у сукіраванні з братамі Канстанцінам II і Канстантам 340 — 350 (усходняя частка) у сукіраванні з Канстантам 350 — 3 лістапада 361 аднаасобна |
другі сын Канстанціна Вялікага ад другога шлюбу з Фаўстай; прызначаны Канстанцінам Вялікім |
Канстанцін I Вялікі (WA), Крысп, Канстанцін II, Канстант, Далмацый Малодшы, Ганібаліян Малодшы, Канстанцый Гал, Ветраніён, Юліян II Адрачэнец |
7 жніўня 317, Сірмій — 3 лістапада 361, Мапсустыя, Кілікія | |
Канстант лац.: Flavius Iulius Constans |
Флавій Юлій Канстант | 333 — 22 мая 337 (цэзар) 22 мая 337—340 (балканскія правінцыі) у сукіраванні з братамі Канстанцінам II і Канстанцыем II 340 — 350 (заходняя частка) у сукіраванні з братам Канстанцыем II, зрынуць арміяй і забіты па загаду Магненцыя |
трэці сын Канстанціна Вялікага ад другога шлюбу з Фаўстай; прызначаны Канстанцінам Вялікім |
Канстанцін I Вялікі (WA), Канстанцін II, Канстанцый II, Далмацый Малодшы, Ганібаліян Малодшы |
323 — 350, каля Эльна, Галія | |
Далмацый Малодшы лац.: Flavius Dalmatius |
Флавій Далмацый | 19 верасня 335—337 (цэзар) забіты Канстанцінам II |
старэйшы сын Далмацыя Старэйшага, зводнага брата Канстанціна Вялікага; прызначаны Канстанцінам Вялікім |
Канстанцін I Вялікі (WA), Канстанцін II, Канстанцый II, Канстант, Ганібаліян Малодшы |
пам. 337 | |
Ганібаліян Малодшы лац.: Flavius Hannibalianus |
Флавій Ганібаліян | 335 — верасень 337 (цэзар) забіты Канстанцінам II |
малодшы сын Далмацыя Старэйшага, зводнага брата Канстанціна Вялікага; прызначаны Канстанцінам Вялікім |
Канстанцін I Вялікі (WA), Канстанцін II, Канстанцый II, Канстант, Далмацый Малодшы |
пам. у верасні 337 | |
Магненцый лац.: Flavius Magnus Magnentius |
Флавій Магн Магненцый | 18 студзеня 350 — 11 жніўня 353 (Галія і Італія) кінуўся на меч |
Абвешчаны войскамі | Магн Дэцэнцый | 303, Самарабрыва — 11 жніўня 353, Лугдунум | |
Магн Дэцэнцый лац.: Magnus Decentius |
Магн Дэцэнцый | 350 ці 351 — 18 жніўня 353 (цэзар) павесіўся на тальмахі |
Брат Магненцыя, абвешчаны Магненцыем |
Магненцый | пам. 18 жніўня 353, Сеноны | |
Ветраніён лац.: Vetranio (поўнае імя не захавалася) |
Ветраніён (поўнае імя не захавалася) |
1 сакавіка — 25 снежня 350 (у Сірміі), пазбаўлены ўлады Канстанцыем II |
Абвешчаны войскамі і прызнаны Канстанцыем II | Канстанцый II | Мезія — 356, Сірміі | |
Непацыян лац.: Flavius Iulius Popilius Nepotianus Constantinus |
Флавій Юлій Папілій Непацыян Канстанцін | 3 чэрвеня — 30 чэрвеня 350 (у Рыме) забіты па загаду Магненцыя |
Унук Канстанцый I Хлора, абвешчаны войскамі |
пам. 30 чэрвеня 350, Рым | ||
Канстанцый Гал лац.: Flavius Claudius Constantius Gallus |
Флавій Клаўдзій Канстанцый Гал | 15 сакавіка 351—354 (цэзар) пакараны смерцю Канстанцыем II |
старэйшы сын Юлія Канстанцый, брата Канстанціна Вялікага; прызначаны Канстанцыем II |
Канстанцый II | каля 335, Маса — 354, Пола | |
Сільван лац.: Claudius Silvanus |
Клаўдзій Сільван | 11 жніўня — 7 верасня 355 (у Калоніі Агрыпіне) забіты салдатамі |
Абвясціў сябе сам | пам. 7 верасня 355, Калонія Агрыпіна | ||
Юліян II Адрачэнец лац.: Flavius Claudius Iulianus лац.: Flavius Claudius Iulianus Augustus |
Флавій Клаўдзій Юліян, як імператар — Флавій Клаўдзій Юліян Аўгуст |
6 лістапада 355 — люты 360 (цэзар) люты 360 — 3 лістапада 361 (жнівень) 3 лістапада 361 — 26 чэрвеня 363 (аднаасобна) |
малодшы сын Юлія Канстанцый, брата Канстанціна Вялікага; прызначаны Канстанцыем II |
Канстанцый II | 331 ці 332, Канстанцінопаль — 26 чэрвеня 363, у бітве пры Маранзе, Месапатамія | |
Іавіян лац.: Flavius Claudius Iovianus |
Флавій Клаўдзій Іавіян | 27 чэрвеня 363 — 17 лютага 364 | Абвешчаны войскам пасля гібелі Юліяна II Адрачэнца | 330 ці 331, Сінгідунум — 17 лютага 364, Дадастана, Віфінія |
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Валентыніян I лац.: Flavius Valentinianus лац.: Flavius Valentinianus Augustus |
Флавій Валентыніян як імператар — Флавій Валентыніян Аўгуст |
26 лютага — 28 сакавіка 364 (аднаасобна), 28 сакавіка 364 — 17 лістапада 375 (на Захадзе), суправіцель Валента II |
Абвешчаны войскамі, але прыняў кіраванне толькі заходняй часткай імперыі |
Валент II, Грацыян |
321, Кібала — 17 лістапада 375, Брэгецыён, на Дунаі | |
Валент II лац.: Flavius Iulius Valens лац.: Flavius Iulius Valens Augustus |
Флавій Юлій Валент як імператар — Флавій Юлій Валент Аўгуст |
28 сакавіка 364 — 17 лістапада 375, (на Усходзе), суправіцель Валентыніяна I, 17 лістапада 375 — 9 жніўня 378 (на Усходзе), суправіцель Грацыяна і Валентыніяна II, загінуў у бітве з готамі |
Брат Валентыніяна I, прызначаны ім | Валентыніян I, Грацыян, Валентыніян II |
328, Кібала — 9 жніўня 378, Адрыянапальская бітва | |
Пракопій лац.: Procopius (поўнае імя не захавалася) |
Пракопій (поўнае імя не захавалася) |
26 верасня 365 — 27 мая 366 (у Малой Азіі), пакараны смерцю Валентам II |
Абвешчаны войскамі | 325, Кілікія — 27 мая 366, Фракія | ||
Грацыян лац.: Flavius Gratianus лац.: Flavius Gratianus Augustus |
Флавій Грацыян як імператар — Флавій Грацыян Аўгуст |
4 жніўня 367 — 17 лістапада 375, суправіцель бацькі на Захадзе, 17 лістапада 375 — 25 жніўня 383 (на Захадзе), суправіцель Валентыніяна II, забіты Магнам Максімам |
Сын Валентыніяна I, прызначаны ім | Валентыніян I, Валент II, Валентыніян II, Феадосій I Вялікі, праціўнік — Магн Максім |
18 красавіка 359 год, Сірмій — 25 жніўня 383, Лугдунум | |
Валентыніян II лац.: Flavius Valentinianus лац.: Flavius Valentinianus Augustus |
Флавій Валентыніян як імператар — Флавій Валентыніян Аўгуст |
375 — 25 жніўня 383, суправіцель брата на Захадзе, 25 жніўня 383 — 15 мая 392, суправіцель на Захадзе ўзурпатара Магна Максіма, верагодна, забіты па загаду Арбагаста |
Брат Грацыяна, прызначаны ім | Валент II, Грацыян, Феадосій I Вялікі,, Магн Максім |
371 — 15 мая 392 год, В’ен | |
Магн Максім лац.: Magnus Clemens Maximus |
Магн Клемент Максім | 383 — 25 жніўня 383, праціўнік Грацыяна, 25 жніўня 383—387, суправіцель на Захадзе Валентыніяна II, 387 — 28 жніўня 388, праціўнік Валентыніяна II і Феадосія I Вялікага, пакараны смерцю Феадосіем I Вялікім |
Абвешчаны войскамі ў Брытаніі | праціўнік — Грацыян, Валентыніян II, праціўнік — Феадосій I Вялікі |
каля 335, Іспанія — 28 жніўня 388, Аквілея | |
Флавій Віктар лац.: Flavius Victor |
Флавій Віктар | 384 — жнівень 388, суправіцель бацькі — Магна Максіма, пакараны смерцю па загаду Феадосія I Вялікага |
Сын Магна Максіма, прызначаны ім | Магн Максім, Валентыніян II, праціўнік — Феадосій I Вялікі |
пам. у жніўні 388, Аўгуста Трэвераў | |
Яўгеній лац.: Flavius Eugenius |
Флавій Яўгеній | 22 жніўня 392 — 6 верасня 394, пакараны смерцю Феадосіем I Вялікім |
Абвешчаны з дапамогай Арбагаста | праціўнік — Феадосій I Вялікі | пам. 6 верасня 394, на р. Фрыгід (суч. Славенія) | |
Феадосій I Вялікі лац.: Flavius Theodosius лац.: Flavius Theodosius Augustus |
Флавій Феадосій як імператар — Флавій Феадосій Аўгуст |
19 студзеня 379 — 15 мая 392 (на Усходзе), 15 мая 392 — 17 студзеня 395 (аднаасобна) |
прызначаны Грацыяном | Грацыян, Валентыніян II, Ганорый, Аркадзь, праціўнікі — Магн Максім, Флавій Віктар, Яўгеній |
11 студзеня 347, Каўка, Іспанія — 17 студзеня 395, Медыялан |
Пасля 395 года агульнага кіраўніка ў абедзвюх частак дзяржавы ўжо не было, хоць імперыя па-ранейшаму лічылася адзінай, толькі кіруемай двума імператарамі і двума дварамі. Феадосій I Вялікі быў апошнім імператарам, які кіраваў аб'яднанай Рымскай імперыяй.
Імя | Імя на беларускай мове | Партрэт | Гады кіравання | Прыход да ўлады | Суправіцелі | Гады жыцця |
---|---|---|---|---|---|---|
Ганорый лац.: Flavius Honorius лац.: Flavius Honorius Augustus |
Флавій Ганорый як імператар — Флавій Ганорый Аўгуст |
23 студзеня 393 — 17 студзеня 395 суправіцель з бацькам Феадосіем I Вялікім 17 студзеня 395 — 15 жніўня 423 (на Захадзе) |
Сын і суправіцель Феадосія I Вялікага | Феадосій I Вялікі, Канстанцый III, праціўнікі — Канстанцін III, Канстант II, Прыск Атал, Іавін, Севасціян |
9 верасня 384, Канстанцінопаль — 15 жніўня 423, Равена | |
Марк лац.: Marcus (поўнае імя не захавалася) |
Марк (поўнае імя не захавалася) |
406 — 407 (у Брытаніі) забіты салдатамі |
Абвешчаны войскамі | пам. 407, Брытанія | ||
Грацыян лац.: Gratianus (поўнае імя не захавалася) |
Грацыян (поўнае імя не захавалася) |
407 (у Брытаніі) забіты салдатамі |
Абвешчаны войскамі | пам. 407, Брытанія | ||
Канстанцін III лац.: Flavius Claudius Constantinus |
Флавій Клаўдзій Канстанцін | 407 — 409 (у Брытаніі і Галіі) 409 — 411 сумесна з Ганорыем і Канстантам II, пакараны смерцю Ганорыем |
Абвешчаны войскамі | Ганорый, Канстант II |
пам. 18 верасня 411, каля Равены | |
Канстант II лац.: Constans (поўнае імя не захавалася) |
Канстант (поўнае імя не захавалася) |
408 — 409 (цэзар) 409 — 411 сумесна з Ганорыем і Канстанцінам III, забіты палкаводцам Геронціем |
Сын і суправіцель Канстанціна III | Ганорый, Канстанцін III |
пам. да 18 верасня 411, Віена | |
Прыск Атал лац.: Priscus Attalus |
Прыск Атал | 409 зрушаны каралём вестготаў Аларыхам I, 414 — 415 схоплены будучым імператарам Канстанцыем III |
Абвешчаны сенатам па патрабаванні караля вестготаў Аларыха I, — ізноў вестготамі |
пам. пасля 416, Ліпарскія астравы | ||
Іавін лац.: Jovinus (поўнае імя не захавалася) |
Іавін (поўнае імя не захавалася) |
411 — 413 (Галія) пакараны смерцю |
Абвешчаны войскамі | Севасціян | пам. 413, Нарбо | |
Севасціян лац.: Sebastianus (поўнае імя не захавалася) |
Севасціян (поўнае імя не захавалася) |
412 — 413 (Галія) пакараны смерцю |
Брат і суправіцель Іавіна | Іавін | пам. 413, Нарбо | |
Канстанцый III лац.: Flavius Constantius |
Флавій Канстанцый | 8 лютага — 2 верасня 421 суправіцель Ганорыя |
Прызначаны Ганорыем яго суправіцелем | Ганорый | Наіса — 2 верасня 421 | |
Іаан лац.: Flavius Johannes |
Флавій Іаан | 27 жніўня 423 — май 425 захоплены і забіты |
Сакратар Ганорыя, пасля яго смерці абвясціў сам сябе | пам. у маі 425, Аквілея | ||
Валентыніян III лац.: Flavius Placidus Valentinianus |
Флавій Плацыд Валентыніян | 23 кастрычніка 423 — 23 кастрычніка 425 (цэзар) 23 кастрычніка 425 — 16 сакавіка 455 аднаасобна, заколаты на Марсавым полі па загаду Петронія Максіма |
Сын Канстанцый III, пасля смерці якога абвешчаны Феадосіем II (дзядзькай) | 2 ліпеня 419, Равена — 16 сакавіка 455, Рым | ||
Петроній Максім лац.: Flavius Petronius Maximus |
Флавій Петроній Максім | 17 сакавіка — 22 красавіка 455 забіты камянямі чэрню |
Пасля забойства Валентыніяна III прымусіў выйсці замуж за сябе яго ўдаву і захапіў уладу | пам. 22 красавіка 455, Рым | ||
Авіт лац.: Marcus Maecilius Flavius Eparchius Avitus |
Марк Мецылій Флавій Епархій Авіт | 10 ліпеня 455 — 6 кастрычніка 456 адрокся пад ціскам Рыцымера |
Выбраны на сходзе прадстаўнікоў сямі гальскіх правінцый | 385, Немес — пачатак 457, па дарозе ў Галію | ||
Маярыян лац.: Flavius Iulius Valerius Maiorianus |
Флавій Юлій Валерый Маярыян | 1 красавіка 457 — 2 жніўня 461 адрокся пад ціскам Рыцымера |
Абвешчаны ў ваенным лагеры ў Равене пад ціскам Рыцымера | лістапад 420 — 7 жніўня 461, Тартона (ад дызентэрыі) | ||
Лібій Север лац.: Flavius Libius Severus Serpentius |
Флавій Лібій Север Серпентый | 19 лістапада 461 — 15 жніўня 465 верагодна, атручаны па загаду Рыцымера |
Прызначаны Рыцымерам | Луканія — 15 жніўня 465 | ||
Пракопій Антэмій лац.: Flavius Procopius Anthemius |
Флавій Пракопій Антэмій | 12 красавіка 467 — 11 ліпеня 472 пакараны смерцю Рыцымерам |
Дасланы візантыйскім дваром і прызначаны Рыцымерам | 12 красавіка 467, Канстанцінопаль — 11 ліпеня 472, Рым | ||
Алібрый лац.: Flavius Anicius Olybrius |
Флавій Аніцый Алібрый | 11 ліпеня — 22 кастрычніка 472 памёр ад чумы |
Абвешчаны ў лагеры Рыцымера | пам. 22 кастрычніка 472 | ||
Гліцэрый лац.: Flavius Glycerius |
Флавій Гліцэрый | 3 сакавіка 473 — чэрвень 474 зрынуты Юліем Непатам |
Абвешчаны палкаводцам Гундабадам | пам. пасля] 480 | ||
Юлій Непат лац.: Iulius Nepos |
Юлій Непат | чэрвень 474 — 28 жніўня 475 (у Італіі) 475 — 480 (атуліўся ў Далмацыю), забіты ў асабістых пакоях, пасля весткі пра яго смерць рымскі сенат выслаў знакі імператарскай улады ў Канстанцінопаль |
Прызначаны візантыйскім імператарам Львом I Макелай, зрынуў Гліцэрыя | Ромул Аўгустул | 430 — 480, Салона | |
Ромул Аўгустул лац.: Flavius Romulus Augustus |
Флавій Ромул Аўгуст | 31 кастрычніка 475 — 4 верасня 476 зрынуты Адаакрам |
Абвешчаны сваім бацькам — магістрам арміі Арэстам | Юлій Непат | 461 ці 463 — пасля 511 |
Гл. таксама
правіцьЛітаратура
правіцьПершасная літаратура
правіць- Гай Светоній Транквіл. Жыццё 12 цэзараў.
- Пісьменнікі гісторыі Аўгустаў.
- Тацыт. Аналы. Гісторыя.
- Еўтропій. Брэвіярый ад заснавання Горада.
- Аўрэлій Віктар. Пра Цэзараў.
- Псеўда-Аўрэлій Віктар. Выманні пра жыццё рымскіх імператараў.
- Зосім. Новая гісторыя.
- Герадыян. Гісторыя імператарскай улады пасля Марка.
- Павел Арозій. Гісторыя супраць язычнікаў.
Навукова-папулярная літаратура
правіць- Фёдорова Е.В. Императорский Рим в лицах. — М., 1979.
- Рыжов К. Все монархи мира. Древняя Греция. Древний Рим. Византия. — М.: Вече, 1999. — 656 с. — ISBN 5-7838-0342-1.
- De Imperatoribus Romanis: An Online Encyclopedia of Roman Rulers and Their Families (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 верасня 2020. Праверана 10 студзеня 2011.
Навуковая літаратура
правіць- Kienast D. Romische Kaisertabelle: Grundzuge einer romischen Kaiserchronologie. — 3. — 2004. — ISBN 3534182405.
Спасылкі
правіць- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Спіс рымскіх імператараў
- Жыццё і кіраванне рымскіх імператараў у храналагічнай паслядоўнасці Архівавана 9 мая 2012.