Аблога Полацка (1579)

Аблога Полацка
Аблога Полацка
	Асноўны канфлікт: Лівонская вайна
Дата	11 — 31 жніўня 1579
Месца	Полацк, Вялікае княства Літоўскае
Вынік	Здабыча Стафанам Баторыем Полацка. Працяг кампаніі.
Праціўнікі
Рэч Паспалітая	Маскоўскае царства
Камандуючыя
Стэфан Баторый Ян Замойскі Мікалай Мялецкі Мікалай Радзівіл Каспар Бекеш	Васіль Целяцеўскі Дмітры Шчарбатаў Пётр Валынскі Матвей Ржэўскі
Сілы бакоў
42 тысячы чалавек	7.5 тысячы чалавек
Страты
Невядомы	6 тысяч палонных. Вызвалены з палону з маёмасцю

Аблога Полацка — адна з асноўных падзей Лівонскай вайны. Войска Рэчы Паспалітай пад кіраўніцтвам караля Стафана Баторыя на працягу трох тыдняў трымала Полацк у аблозе і вызваліла яго. На той момант Полацк знаходзіўся пад кантролем Маскоўскага царства 16 гадоў.

Перадгісторыя правіць

У 1576 годзе скончыўся перыяд «бескаралеўя». Новым каралём Рэчы Паспалітай абраны сяміградскі ваявода Стафан Баторый. Яго пасольства да Івана Жахлівага з працягам перамір’я скончылася безвынікова. Маючы палітычныя матывы, Іван Жахлівы пайшоў на абвастрэнне канфлікту. У 1577 годзе, пакуль Стафан Баторый займаўся падрыхтоўкай войска, рускія войскі здзейснілі паспяховы паход у Лівонію, заняўшы ўсе літоўскія ўладанні на поўнач ад Заходняй Дзвіны. У выніку баявых дзеянняў літоўскае войска адбіла Дынабург і Вендэн. Сеймам было вырашана аб’явіць вайну Маскоўскаму царству з мэтай вяртання страчаных тэрыторый. Праводзілася падрыхтоўка супраць вайны як у войску, так і на ідэалагічнай пляцоўцы.^[1]

У 1568 г. войскі Рэчы Паспалітай і Швецыі нанеслі паразу рускім войскам пад Вендэнам, захапіўшы значную частку артылерыі. Працягвалася падрыхтоўка войска Рэчы Паспалітай да кампаніі.^[2] Пад час кампаніі і пачатку аблогі Полацка частка войск Маскоўскага царства здзейсніла рэйд па Жамойці і іншых прыбалтыйскіх землях Рэчы Паспалітай.

Сілы Рэчы Паспалітай правіць

Перад кампаніяй, за кошт падняцця падаткаў, былі наняты наёмнікі з Германіі і Венгрыі. Пунктам збору была Свір.^[3]

Войска Польскай кароны правіць

Кавалерыя: 5634 чал. (5355 гусар, 279 казакоў і пяцігорцаў)
Венгерская кавалерыя: 1577 гусар
Нямецкая кавалерыя: 100 рэйтараў

Агулам: 7311 чал.

Пяхота: 1775 чал.
Венгерская пяхота: 2017 чал.
Нямецкая пяхота: 2736 чал.

Агулам: 6528 чал.

Прыватныя пошты кавалерыя: 3500 чал.
Прыватныя пошты пяхота: 1500 чал.

Агулам прыватных пошт: 5000 чал.

Агулам войска Кароны: 18739 чал. (10811 кавалерыі і 8028 пяхоты)

Войска Вялікага княства Літоўскага правіць

Наёмная кавалерыя: 2530 чал. (2150 гусар, 300 казакоў і пяцігорцаў, 80 стральцоў-кавалерыстаў)
Наёмная пяхота: 1445 чал. (735 ліцвінскай, 110 польскай, 600 казацкай пяхоты)
Магнацкія пошты кавалерыя: 8300 чал.
Магнацкія пошты пяхота: 1700 чал.

Агулам магнацкіх пошт: 10000 чал.

Паспалітае рушэнне: 9000 чал. (8200 кавалерыі і 800 пяхоты)

Агулам войск ВКЛ: 22975 чал. (19030 кавалерыі і 3945 пяхоты)^[4]

Аблога правіць

Вакол Полацка былі пабудаваны шанцы, якія падводзіліся да гораду з боку Запалоцкага пасада. Паводле плану, у іх павінны былі закласці міны для падрыву ўмацаванняў Полацка. Рабіліся падкопы пад сцены і вежы. З самага пачатку аблогі горад актыўна абстрэльваўся артылерыяй распаленымі ядрамі, што не прынесла вынікаў. Пасля гэтага была прадпрынята спроба падпаліць драўляныя сцены (пад час акупацыі горада рускія войскі ўзмацнілі горад дубовымі сценамі) сіламі добраахвотнікаў, што таксама не прынесла вынікаў.

Адзначалася мужнасць абаронцаў горада. Насельніцтва актыўна ўдзельнічала ў тушэнні пажараў. Не апошнюю ролю адыграла неспрыяльнае для войск Рэчы Паспалітай надвор’е. Рэйнгольдам Гейдэнштейнам адзначалася пагаршэнне стану дарог, што негатыўна ўплывала на лагістыку і, праз праблемы з пад’ездам гандляроў да лагера, на кошты і забеспячэнне правіянтам. Дадаткова ўскладнялі сітуацыю рэйды невялікіх груп рускіх войскаў з Туроўлі і Сокала па лініях забеспячэння.

Пад час аблогі войска Рэчы Паспалітай трымала ў напрузе абаронцаў горада па ўсяму перыметру. Пагаршэнне становішча войска стала падставай для прыняцця ваенным саветам рашэння аб агульным штурме 28 жніўня. У гэты час палепшылася надвор’е.

29 жніўня пачаўся штурм. У хроніцы Бельскага паведамляецца аб паспяховым падпале вежы. Спробы патушыць пажар не прынеслі плёну. Нягледзячы на пажар, абаронцы паспелі ўзвесці роў на ўчастках абвала сцяны і замацавацца на ім, тым самым не даўшы польскай і венгерскай пяхоце ўвайсці ў горад. Стафан Баторый з военачальнікамі заняўся прыкрыццём адступлення войска, знаходзячыся на полі боя.

З мэтай прадухілення ўзмацнення брэшы абаронцамі было прынята рашэнне аб паўторным штурме. У гэты перыяд абаронцы панеслі значныя страты. Венгры здолелі прабіцца да абарончых збудаванняў. Відавочнай была перамога войск Рэчы Паспалітай, маральны дух абаронцаў падаў. Пачаліся перамовы. Частка абаронцаў вырашыла абараняцца да канца. Быў план аб падрыве парахавых запасаў, аднак стральцы з ліку абаронцаў раскрылі план і сілай вывелі з Сафійскага сабора кіраўнікоў. 31 жніўня горад капітуляваў на ганаровых ўмовах: было дазволена пакінуць горад з асабістай маёмасцю (6 тыс. чал.). Частка гарнізона з кіраўніцтвам, якое планавала абараняцца да канца, засталася ў палоне.

Вынікі правіць

Заняцце Полацка дазволіла працягнуць наступ войскам Рэчы Паспалітай. Былі вернуты крэпасці Дрыса, Ніша, Туроўля. Пачалася аблога Сокала, які быў узяты крывавым штурмам. Суша капітулявала на ўмовах капітуляцыі Полацка. Былі здзейснены рэйды Філонам Кмітам па Смаленшчыне, а на паўднёвым тэатры баявых дзеянняў Канстанцінам Астрожскім і Міхаілам Вішнявецкім быў узяты ў аблогу Чарнігаў.

У гэтыя часы праявілі сябе як карысны сродак «лятучыя лісткі», якія перакладаліся на латынь і нямецкую мову і распаўсюджваліся па Еўропе. Сярод удзельнікаў аблогі быў Андрэй Курбскі, які пасля аблогі пісаў Івану Жахліваму «Дзе твае перамогі?»

Зноскі

↑ Филюшкин А. И. Окончание Ливонской войны 1558—1583 гг.: «Московская война» (1579—1582) Архивная копия от 12 ноября 2017 на Wayback Machine // История военного дела: исследования и источники. — 2015. — Специальный выпуск II. Лекции по военной истории XVI—XIX вв. — Ч. II. — C. 309
↑ Филюшкин А. И. Окончание Ливонской войны 1558—1583 гг.: «Московская война» (1579—1582) Архивная копия от 12 ноября 2017 на Wayback Machine // История военного дела: исследования и источники. — 2015. — Специальный выпуск II. Лекции по военной истории XVI—XIX вв. — Ч. II. — C. 314
↑ Пенской В. В. Героическая оборона Полоцка в августе 1579 года Архивная копия от 24 сентября 2020 на Wayback Machine // Военно-исторический журнал. 2013. № 6. С. 65-71.
↑ Kotarski H. Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576—1582… cz. II p. 104—105.

Літаратура правіць

Kotarski, Henryk.Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576—1582. Sprawy organizacyjne, cz. II //Studia i Materiały do Historii Wojskowości. T. 17. Cz. 1 Warszawa, 1971. P. 51-124.
Kupisz, Dariusz.Połock 1579. Warszawa: Bellona, 2003. 184 p.

[1] Филюшкин А. И. Окончание Ливонской войны 1558—1583 гг.: «Московская война» (1579—1582) Архивная копия от 12 ноября 2017 на Wayback Machine // История военного дела: исследования и источники. — 2015. — Специальный выпуск II. Лекции по военной истории XVI—XIX вв. — Ч. II. — C. 309

[2] Филюшкин А. И. Окончание Ливонской войны 1558—1583 гг.: «Московская война» (1579—1582) Архивная копия от 12 ноября 2017 на Wayback Machine // История военного дела: исследования и источники. — 2015. — Специальный выпуск II. Лекции по военной истории XVI—XIX вв. — Ч. II. — C. 314

[3] Пенской В. В. Героическая оборона Полоцка в августе 1579 года Архивная копия от 24 сентября 2020 на Wayback Machine // Военно-исторический журнал. 2013. № 6. С. 65-71.

[4] Kotarski H. Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576—1582… cz. II p. 104—105.

[1]

[2]

[3]

[4]