Адам Казімір Чартарыйскі
Адам Казімір Чартары́йскі (польск.: Adam Kazimierz Czartoryski; 1 снежня 1734, Данцыг — 19 сакавіка 1823) — дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай
| Адам Казімір Чартарыйскі | |
|---|---|
 Мары Віжэ-Лебрэн. «Партрэт Адама Казіміра Чартарыйскага», 1793 | |
![Пагоня Літоўская[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:POL_COA_Czartoryski_du%C5%BCy.svg) Пагоня Літоўская[d] | |
| Нараджэнне |
1 снежня 1734[1][2][…]
|
| Смерць |
19 сакавіка 1823[1][2][…] (88 гадоў) |
| Месца пахавання | |
| Род | Чартарыйскія |
| Бацька | Аўгуст Аляксандр Чартарыйскі |
| Маці | Марыя Соф’я з Сяняўскіх[d] |
| Жонка | Ізабела з Флемінгаў[3] |
| Дзеці | Марыя Віртэмберская[d], Адам Ежы Чартарыйскі, Канстанцін Адам Чартарыйскі, Зоф’я з Чартарыйскіх[d], Teresa Czartoryska[d] і Gabriela Czartoryska[d] |
| Партыя | |
| Званне | генерал і field marshal[d][4] |
| Узнагароды |
      |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Біяграфія
правіцьПаходзіў з роду князёў Чартарыйскіх, сын Аўгуста Аляксандра; унук Адама Мікалая Сяняўскага.
Адукацыю сваю скончыў за мяжой, падарожнічаючы па Германіі, Францыі, Бельгіі, Італіі, Аўстрыі, Англіі; у апошняй краіне Адам Казімір Чартарыйскі прасякнуўся прыхільнасцю да англійскіх парадкаў. Ажаніўся са спадчынніцай велічэзных уладанняў, Ізабелай Флемінг.
Атрымаўшы пасаду генерала земляў падольскіх, гуляў немалаважную ролю ў палітычным жыцці Рэчы Паспалітай. Выбіраўся паслом на соймы (1756, 1758, 1760, 1762). 3 1758 генеральны староста падольскі. У 1764 выбраны маршалкам канвакацыйнага сойма і «фаміліяй» Чартарыйскіх вылучаны кандыдатам на трон Рэчы Паспалітай, але пад націскам Кацярыны II адмовіўся ад яго на карысць свайго стрыечнага брата Станіслава Аўгуста Панятоўскага.
Ініцыятар (разам з «фаміліяй») правядзення карэнных рэформ дзяржаўнага ладу Рэчы Паспалітай. У 1766 яму даручана рэфармаванне войска ВКЛ.
У 1767 далучыўся да Радамскай канфедэрацыі і ўзначаліў магнацкую апазіцыю каралю. У выніку канфлікту з каралём выехаў за мяжу. 3 1768 камендант Варшаўскага кадэцкага корпуса, камандзір палка пешай літоўскай гвардыі, генерал-лейтэнант (1775), камандзір 1-й і 2-й дывізій войска ВКЛ (да 1783). У 1773—76 член Адукацыйнай камісіі. Як камендант варшаўскага кадэцкага корпуса і член Адукацыйнай камісіі, аказаў немалаважныя паслугі справе асветніцтва. У 1786 атрымаў ад імператара Іосіфа II тытул князя Свяшчэннай Рымскай імперыі для сябе і сваіх нашчадкаў, а для старэйшага ў родзе — тытул герцага Галіцыйскага каралеўства.
Абраны паслом на Чатырохгадовы сойм (1788—92), прыхільніх Канстытуцыі 3 мая (1791). Чатырохгадовы сойм пасылаў яго ў Дрэздэн з даручэннем прапанаваць польскую карону курфюрсту Фрыдрыху Аўгусту.
Адмовіўся ад патрабаванняў Расіі далучыцца да Таргавіцкай канфедэрацыі і выехаў у Вену. Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалітай (1795) асноўныя маёнткі Чартарыйскіх апынуліся ў Аўстрыі і ён прыняў аўстрыйскае падданства, з 1808 аўстрыйскі фельдмаршал. У 1805 годзе ён прымаў у Пулавах імператара Аляксандра I, што ўзбудзіла ў польскім таварыстве моцную надзею на ажыццяўленне палітычнага плану, складзенага сынам Чартарыйскага, князем Адамам Ежы Чартарыйскім.
Узяты ў палон князем Юзафам Панятоўскім падчас вайны Напалеона з Аўстрыяй (1809), Чартарыйскі змяніў аўстрыйскае падданства на падданства Варшаўскага княства, хоць і быў аўстрыйскім фельдмаршалам (з 1 студзеня 1808 года). У 1812 годзе быў маршалам варшаўскага сойма.
Пасля прыходу войск Напалеона ў Варшаву ў 1812 выбраны маршалкам Надзвычайнага сейма і Генеральнай канфедэрацыі. Пазней адышоў ад палітычнай дзейнасці.
Рэзідэнцыя Чартарыйскіх у Пулавах была асяродкам грамадска-палітычнай і культурнай дзейнасці. Мецэнат, апякун літаратуры і мастацтва, тэарэтык і крытык літаратуры і тэатра, аўтар камедый. Напісаў некалькі літаратурных твораў, з якіх некаторыя былі надрукаваны, як, напрыклад, камедыі: «Panna na wydaniu» (Варшава, 1774) і «Kawa» (1779). Гл. L. Dębicki, «Puławy».
Зноскі
- ↑ а б Adam Casimir Czartoryski // RKDartists Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ а б Lundy D. R. Prince Adam Czartoryski // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
- ↑ Dr. Constant v. Wurzbach Czartoryski, Adam Kasimir, Fürst auf Klewań und Żukow // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Т. 3. — S. 85.
Літаратура
правіць- Ерашэвіч А. Чартарыйскі // ЭГБ у 6 т. Т. 6. Кн. II. Мн., 2003.
- Zielicska Z. Walka «Familii» o reformę Rzeczypospolitej, 1743—1752. Warszawa, 1983.
- Dernaiowicz M. Portret Familii. Warszawa, 1990.
- Чарторыйский, Адам-Казимир // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.