Осмас: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі |
VladimirZhV (размовы | уклад) дапаўненне, вікіфікацыя, афармленне |
||
Радок 1:
'''Осмас''' (ад {{lang-el|ὄσμος}} — штуршок, ціск<ref name=pr>Слоўнік іншамоўных слоў у 2-х тамах., Мн., 1999, Т.2, С.140</ref>) — працэс аднабаковай [[дыфузія|дыфузіі]] праз паўпранікальную мембрану [[Малекула|малекул]] растваральніка ў бок большай канцэнтрацыі растворанага рэчыва (меншай канцэнтрацыі растваральніка).
Осмас абумоўлены імкненнем сістэмы да [[Тэрмадынаміка|тэрмадынамічнай]] раўнавагі і выраўноўвання канцэнтрацыі [[раствор]]аў па абодва бакі ад мембраны. Характарызуецца [[Асматычны ціск|асматычным ціскам]]<ref name="be11">{{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.11: Мугір — Паліклініка|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=2000|том=11|старонкі=454|старонак=560|isbn=985-11-0188-5 (Т. 11)|тыраж=10 000}}</ref>.
[[File:Jean-Antoine Nollet.jpg|thumb|200px|[[Жан-Антуан Нале]]]]
Радок 7 ⟶ 9:
== Значэнне осмасу ==
[[Выява:Osmose3.jpg|thumb|250px|'''Мал. 1.''' Осмас праз паўпранікальную мембрану. Часціцы растваральніка (сінія) здольныя перасякаць мембрану, часціцы растворанага рэчыва (чырвоныя) — не.]]
'''Осмас''' грае важную ролю ў многіх біялагічных працэсах. [[Клеткавыя мембраны|Мембрана]], што атачае нармальную [[Клетка|клетку]] [[кроў|крыві]], пранікальная толькі для малекул вады,
'''Осмас''' ўдзельнічае ў пераносе пажыўных рэчываў у ствалах высокіх дрэў, дзе капілярны перанос не здольны выканаць гэтую функцыю.
Клеткі раслін выкарыстоўваюць осмас таксама для павелічэння аб'ёму [[Вакуоля|вакуолі]], каб яна распірала сценкі клеткі (тургорны ціск). Клеткі раслін робяць гэта шляхам запашвання [[цукроза|цукрозы]]. Павялічваючы або памяншаючы канцэнтрацыю цукрозы ў цытаплазме, клеткі могуць рэгуляваць осмас. За кошт гэтага павялічваецца пругкасць расліны ў цэлым. Са зменамі тургорнага ціску звязаны многія рухі раслін (напрыклад, рух вусікаў
'''Осмас''' шырока выкарыстоўваюць у лабараторнай тэхніцы: пры вызначэнні малярных характарыстык палімераў, канцэнтравання раствораў, даследаванні разнастайных біялагічных структур. Асматычныя з'явы часам выкарыстоўваюцца ў прамысловасці, напрыклад пры атрыманні некаторых палімерных матэрыялаў, ачыстцы высока-мінералізаванай вады метадам «зваротнага» осмасу вадкасцяў.▼
'''Осмас''' таксама грае вялікую ролю ў [[Экалогія|экалогіі]]
▲Клеткі раслін выкарыстоўваюць осмас таксама для павелічэння аб'ёму вакуолі, каб яна распірала сценкі клеткі (тургорны ціск). Клеткі раслін робяць гэта шляхам запашвання [[цукроза|цукрозы]]. Павялічваючы або памяншаючы канцэнтрацыю цукрозы ў цытаплазме, клеткі могуць рэгуляваць осмас. За кошт гэтага павялічваецца пругкасць расліны ў цэлым. Са зменамі тургорнага ціску звязаны многія рухі раслін (напрыклад, рух вусікаў гароху). Праснаводныя найпростыя таксама маюць вакуолі, але задача вакуолі найпростых заключаецца толькі ў адпампоўванні лішняй вады з цытаплазмы для падтрымання пастаяннай канцэнтрацыі раствораных у ёй рэчываў.
▲'''Осмас''' таксама грае вялікую ролю ў экалогіі вадаёмаў. Калі канцэнтрацыя солі і іншых рэчываў у вадзе падымецца або знізіцца, то насельнікі гэтых вод загінуць з-за згубнага ўздзеяння осмасу.
* Першая{{крыніца?}} ў свеце [[Электрычная станцыя|электрастанцыя]], якая выкарыстоўвае для выпрацоўкі электрычнасці з'яву осмасу, адкрылася [[24 лістапада]] [[2009]] г. у [[Нарвегія|Нарвегіі]]. Салёная марская і прэсная вада на электрастанцыі падзеленыя мембранай; з прычыны, што канцэнтрацыя соляў у марской вадзе вышэй, паміж салёнай і прэснай вадой развіваецца з'ява осмасу, у выніку чаго ціск салёнай вады самаадвольна ўзрастае. З прычыны, што ціск салёнай вады, якая падверглася осмасу, большы, чым [[атмасферны ціск]], узнікае магутны паток вады, які і прыводзіць у дзеянне гідратурбіну, што выпрацоўвае энергію.▼
* У [[Хімія|хіміі]] з дапамогай метадаў вымярэння асматычнага ціску вызначаюць малекулярную масу палімераў<ref name="be11" />.
* Осмас шырока выкарыстоўваюць у лабараторнай тэхніцы: пры вызначэнні малярных характарыстык палімераў, канцэнтравання раствораў, даследаванні разнастайных біялагічных структур.
▲
{{зноскі}}▼
▲== Выкарыстанне ў прамысловасці ==
▲Першая ў свеце электрастанцыя, якая выкарыстоўвае для выпрацоўкі электрычнасці з'яву осмасу, адкрылася [[24 лістапада]] [[2009]] г. у [[Нарвегія|Нарвегіі]]. Салёная марская і прэсная вада на электрастанцыі падзеленыя мембранай; з прычыны, што канцэнтрацыя соляў у марской вадзе вышэй, паміж салёнай і прэснай вадой развіваецца з'ява осмасу, у выніку чаго ціск салёнай вады самаадвольна ўзрастае. З прычыны, што ціск салёнай вады, якая падверглася осмасу, большы, чым атмасферны ціск, узнікае магутны паток вады, які і прыводзіць у дзеянне гідратурбіну, што выпрацоўвае энергію.
== Літаратура ==
* {{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.11: Мугір — Паліклініка|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=2000|том=11|старонкі=454|старонак=560|isbn=985-11-0188-5 (Т. 11)|тыраж=10 000}}
▲{{зноскі}}
[[Катэгорыя:Цыталогія]]
| |||