Вікіпедыя

Вільнюскі ўніверсітэт: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др clean up using AWB (7893)
Радок 1:
'''Віленскі ўніверсітэт''', таксама '''Вільнюскі універсітэтўніверсітэт'''<ref name=pr>Варянты напісання ў адпаведнасці з БЭ ў 18 тамах. Т.4., Мн., 1997, С.168 і 176, Напісанне '''Віленскі ўніверсітэт''' у БЭ прырагатыўнае.</ref> — найбуйнейшая вышэйшая навучальная ўстанова сучаснае [[Літва|Літоўскай Рэспублікі]] ў [[Вільнюс]]е, адна з найстарэйшых ВНУ Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, буйны навуковы цэнтр.
 
Універсітэт складаюць 12 [[факультэт]]аў, 8 [[інстытут]]аў, найстарэйшая ў Літве [[бібліятэка]], 3 універсітэцкія шпіталі, [[Астраномія|астранамічная]] абсерваторыя, [[батанічны сад]], вылічальны цэнтр і касцёл Святога Яна.
 
На [[1 студзеня]] [[2005]] года ў Вільнюскім універсітэце навучалася 22 618 студэнтаў, з якіх 15 789 на дзённым аддзяленні, 6 829 на завочным і вячэрнім. Універсітэт займае некалькі будынкаў і комплексаў будынкаў у розных раёнах [[Вільнюс]]а і [[Каўнас]]а. У [[Ансамбль Вільнюскага ўніверсітэта|Ансамблі Вільнюскага універсітэтаўніверсітэта]] ў гістарычнам цэнтры горада месцяцца адміністрацыя, бібліятэка, гістарычны, філалагічны і філасофскі факультэты.
 
{{змест справа}}
Радок 11:
 
=== Віленская акадэмія ===
[[7 ліпеня]] [[1578]] у [[Горад Львоў|Львове]] [[Стэфан Баторый|Стэфанам Баторыям]] быў выданы першы прывілей, які надаваў калегіуму такія самыя правы, што мелі акадэміі і універсітэтыўніверсітэты, але без вялікай або малой пячаткі ВКЛ прывілей не меў сілы, у той час вялікай пячаткай распараджаўся [[Вялікія канцлеры літоўскія|канцлер]] [[Мікалай Радзівіл Руды]], кальвініст па веравызнанні. [[1 красавіка]] [[1579]] Стэфанам Баторыям быў выдадзены другі прывілей, згодна з якім езуіцкі калегіум мусіў пераўтварыцца ў акадэмію ({{lang-la|Almae Academia et Universitas Vilnensis Societatis Jesu}}), а кароль і вялікі князь прызначаў дзеля гэтага адпаведныя сродкі. Канцлер зноў адмовіўся прыкладаць вялікую пячатку, але Стэфан Баторый ўпэўніў, таксама кальвініста, [[Падканцлеры Вялікага княства Літоўскага|падканцлера]] [[Астафій Валовіч|Астафія Валовіча]] прыкласці да прывілея малую пячатку і тым самым надаць яму юрыдычную моц. Ужо [[30 кастрычніка]] [[1579]] папа [[Рыгор XIII, папа рымскі|Рыгор XIII]] сваёй булай зацвердзіў гэты прывілей.
 
Мовай выкладання ў акадэміі была [[Лацінская мова|лаціна]], як тады было прынята ў Еўропе, а выкладчыкі паходзілі з розных частак [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Першым рэктарам стаў [[Пётр Скарга]]. Акадэмія першапачаткова складалася з двух факультэтаў — [[філасофія|філасофскага]] і [[Тэалогія|тэалагічнага]]. У [[1641]] кароль і вялікі князь [[Уладзіслаў Ваза]] выдаў прывілей на заснаване медыцынскага і юрыдычнага факультэтаў — у тым жа годзе юрыдычны факультэт быў створаны.
Радок 27:
Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай пераіменавая на Галоўную віленскую школу ({{lang-ru|Главная виленская школа}}) і на нейкі час страціла свой былы статус і веліч.
 
=== Імператарскі Віленскі універсітэтўніверсітэт ===
[[Image:GreatCourtyard.jpg|thumb|right|210px|Вялікі двор Віленскага універсітэтаўніверсітэта і касцёл св. Янаў (1840–1850-я)]]
Падпісаным [[4 красавіка|4]] (16) красавіка [[1803]] году [[Імператары расійскія|імператарам Расійскай імперыі]] [[Аляксандр I, імператар расійскі|Аляксандрам I]] актам Галоўная віленская школа пераўтворана ў Імператарскім Віленскім універсітэтам і робіцца цэнтрам адукацыі для васьмі губерняў - [[Віленская губерня|Віленскай]], [[Гродзенская губерня|Гродзенскай]], [[Мінская губерня|Мінскай]], [[Магілёўская губерня|Магілёўскай]], [[Віцебская губерня|Віцебскай]], [[Валынская губерня|Валынскай]], [[Падольская губерня|Падольскай]], [[Кіеўская губерня|Кіеўскай]].
 
Ганаровым папячыцелям і патронам універсітэту становіцца князь [[Адам Чартарыйскі]]. Некаторы час, да паўстання 1830-1831 гг., універсітэт зазнае час росквіту. Да найбольш вядомых навукоўцаў гэтага часу, звязаных з універсітэтам, належаць [[Ян Снядэцкі]], Анджэй Снядэцкі, [[Іаахім Лялевель]], Міхал Ачапоўскі, Сімонас Даўкантас і Ёзэф Франк. Вучыліся тут [[Адам Міцкевіч]], [[Юліуш Славацкі]]. Колькасць студэнтаў узрасла ад 290 у [[1804]] да 1321 у [[1830]]. У [[1823]] годзе вучэльня стала найбуйнейшай у Расіі і Еўропе, пераважаючы па колькасці студэнтаў [[Оксфардскі універсітэтўніверсітэт]].
 
Складаўся з 4 факультэтаў - фізіка-матэматычны, медыцынскі, маральна-палітычны (з багаслоўем), літаратурны з мастацтвамі. Было 32 кафедры, выкладалася 55 прадметаў. Да Універсітэта належылі: батанічны сад, анатамічны музей, клініка, фізічная і хімічная лабараторыі, бібліятэка на 60000 тамоў.
Радок 37:
Тут дзейнічалі тайныя студэнцкія арганізацыі [[філарэты|філарэтаў]], [[філаматы|філаматаў]]. У 1823 годзе па справе аб прыналежнасці да іх былі арыштаваныя дзясяткі навучэнцаў, сярод якіх і Адам Міцкевіч, і пасля доўгатэрміновага трымання за кратамі высланыя ў розныя гарады Расіі. Адам Чартарыйскі быў адхілены ад універсітэту, яго месца заняў Мікалай Навасільцаў ([[1768]]—[[1838]]). Пасля гэтага паступова ўвадзілася руская мова.
 
У розны час тут вучыліся літаратар і калекцыянер Аляксандр Жыркевіч ([[1857]]—[[1927]]), польскі дзяржаўны дзеяч [[Юзэф Пілсудскі]] ([[1867]]—[[1935]]), савецкі дзяржаўны дзеяч [[Фелікс Дзяржынскі]] ([[1877]]—[[1926]]), акторакцёр [[Васіль Качалаў]] ([[1875]]—[[1948]]), мастак Мсціслаў Дабужынскі ([[1875]]—[[1957]]), літоўскі кампазітар Канстанцінас Галкаускас ([[1875]]—[[1963]]), тэарэтык літаратуры Міхаіл Бахцін ([[1895]]—[[1975]]).
 
З-за непасрэднай ці ўскоснай падтрымкі шматлікімі студэнтамі і выкладчыкамі [[Паўстанне 1830-1831|паўстання 1831]] году рэскрыптам [[Мікалай I, імператар расійскі|Мікалая I]] [[1 мая]] [[1832]] году універсітэтўніверсітэт цалкам скасоўваецца. Медыцынскі і тэалагічны факультэты ператвараюцца ў Медыка-хірургічную акадэмію, якая потым перадаецца Кіеўкаму універсітэтуўніверсітэту Св. Уладзіміра і ў каталіцкую Духоўную акадэмію, з часам пераведзеная ў [[Санкт-Пецярбург]]).
 
З [[1855]] у будынках універсітету знаходзіцца Музей старажытнасцяў, потым Публічная бібліятэка, архіў, а таксама дзьведзве мужчынскія гімназіі.
 
=== Універсітэт Стэфана Баторыя ===
Па ўказу [[Юзэф Пілсудскі|Юзэфа Пілсудскага]] ад [[28 жніўня]] [[1919]] году ў Вільні быў заснаваны універсітэт. [[11 кастрычніка]] [[1919]] года адбылося ўрачыстае адкрыццё універсітэтаўніверсітэта Стэфана Баторыя ({{lang-pl|Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie}}), створаны [[28 жніўня]] [[1919]] года на загад [[Юзэф Пілсудскі|Юзэфа Пілсудскага]] на месцы былога Віленскага ўніверсітэта. Моваю выкладання ў міжваенны перыяд была выключна польская, таму ўніверсітэт успрымаўся як фарпост польскасці на шматэтнічным усходзе Другой Рэчы Паспалітай (т.зв. «[[Крэсы ўсходнія]]»). Універсітэт не быў цэнтральным у Другой Рэчы Паспалітай, найбольш славіўся факультэт польскай філалогіі - менавіта ён даў жыццё паэтычнай групе "Жагарыстаў", да якой належыў і [[Чэслаў Мілаш]].
 
Пасля перадачы восенню [[1939]] года [[Вільня|Вільні]] [[Літва|Літоўскай Рэспубліцы]] універсітэт быў на кароткі час літуанізаваны. Яго назва была змененая на ''Vilniaus Universitetas'', а літоўская мова ўпершыню была абвешчаная адзінай афіцыйнай мовай выкладання. Польскія традыцыі універсітэтаўніверсітэта Стэфана Баторыя пераняў [[Торуньскі Універсітэт Мікалая Каперніка]], які стваралі былыя прафесары з Вільні. Туды ж, у [[Горад Торунь|Торунь]], трапіла і большасць архіваў міжваеннага часу.
 
== Сучасны універсітэт ==
Радок 53:
[[Image:Vilnius University.Observatory.jpg|thumb|150px|Універсітэцкая абсерваторыя]]
[[Image:Vilnius University.Commeorative bell.jpg|thumb|150px|Памятны звон у Вільнюскім універсітэце]]
[[Image:Vilnius University.Scheme of Central Campus .jpg|thumb|150px|Схема галоўных карпусоў Вільнюскага універсітэтаўніверсітэта]]
Пасля перадачы восенню [[1939]] [[Вільня|Вільні]] [[Літва|Літоўскай Рэспубліцы]] ўніверсітэт на кароткі час быў цалкам літуанізаваны, назва змененая на ''Vilniaus Universitetas'', а літоўская мова абвешчаная адзінай афіцыйнай мовай выкладання. Аднак літоўскамоўнай прафесуры папросту не хапала, таму нейкі час з універсітэтам па-ранейшаму супрацоўнічалі польскія выкладчыкі, такім чынам польская мова заставалася ва ўжытку.
 
У [[1940]] годзе Літоўская Рэспубліка была далучаная да СССР, а ўніверсітэт рэфармаваны па ўзор савецкіх вышэйшых школ. Большасць польскіх і літоўскіх прафесараў звольнена. У час [[Другая Сусветная вайна|Другой Сусветнай вайны]] ([[1943]]—[[1944]]) быў закрыты. З восені [[1944]] дзейнічаў як ВНУ савецкага тыпу — Вільнюсскі дзяржаўны універсітэт, з [[1955]] да [[1989]] імя дзеяча камуністычнага руху Вінцаса Міцкевіча-Капсукаса. У [[1971]] Вільнюсскі дзяржаўны універсітэт ім. В. Капсукаса быў узнагароджаны [[Ордэн Працоўнага чырвонага сцягу|ордэнам Працоўнага чырвонага сцягу]]; у [[1979]] "за заслугі ў падрыхтоўцы спэцыялістаўспецыялістаў для народнай гаспадаркі, дасягненні ў галіне навуковых вынаходніцтваў і ў сувязі з 400-годдзем з дня заснавання" - [[Ордэн Дружбы народаў|ордэнам Дружбы народаў]]. У гэтыя часы ўніверсітэт быў тыповай правінцыйнай савецкай ВНУ. Галоўнай мовай выкладання стала руская, а па-літоўску выкладалася ў асноўным толькі адпаведная філалогія. Аднак паколькі ўніверсітэт меў рэспубліканскі статус, ён разросся да памераў сапраўднага вялікага універсітэтуўніверсітэту з дастатковай колькасцю факультэтаў, на якіх навучалася больш за 5000 студэнтаў (прычым гэтая лічба ўвесь час павялічвалася).
[[Image:1 litas coin - Vilnius University.jpg|thumb|Вільнюскі ўніверсітэт на 1-літавай памятнай менеце (2004) адбітай ў гонар яго 425-годдзя]]
Прынятым ў [[1990]] годзе Статутам універсітэта зацверджана яго аўтаномія, а ў сувязі з набыццём Літоўскай Рэспублікай незалежнасці ўніверсітэт ізноў літуанізаваны - вярнуліся парадкі 1939 году з тагачаснай назвай і літоўскай мовай выкладання.
Радок 82:
* Даследванняў навакольнага асяроддзя
* Даследванняў рэлігіі
* Міжнародны цэнтр эканомікі і мэнэджментаменеджмента ведаў
 
==== Бібліятэка ====
[[Image:Bronze door of Vilnius University library.Lithuania.jpg|thumb|100px|Дзверы ў бібліятэку з бронзавымі выявамі першай кнігі на літоўскай мове]]
Гісторыю універсітэцкайўніверсітэцкай бібліятэкі прынята вясці ад бібліятэкі іезуіцкага калегіюму, якая по тэстаменту вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] атрымала пасля яго смерці ([[7 ліпеня]] [[1572]]) вялікую колькасць кніг з яго прыватнай бібліяэткі.
 
У фондах бібліятэкі больш за 5,3 мільёнаў асобнікаў, сярод іх 178.306 выданых у [[XV стагоддзе|XV]] — [[XVIII стагоддзе|XVIII]] стст., звыш 250.000 рукапісных дакументаў (найстарэйшыя - з [[XIII стагоддзе|XIII]] ст.). Такім чынам, бібліятэка Вільнюскага ўніверсітэта з'яўляецца найбуйнейшай бібліятэкай Літоўскай Рэспублікі. У бібліятэцы больш за 27.000 чытачоў.
Радок 108:
* Уладзімір Скулачоў, расійскі біяхімік, акадэмік Расійскае Акадэміі Навук, дырэктар Інстытуту фізіка-хімічнай біялогіі ў [[Масква|Маскве]] ([[2005]])
* Васіліяс Скоўрыс, кіраўнік Суда правосуддзя Еўрапейскіх суполак ([[2005]])
* П'етра Умберта Дыні, італьянскі балтыст, прафесар Пізанскага універсітэтуўніверсітэту ([[2005]])
 
== Вядомыя выпускнікі ==
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Вільнюскі_ўніверсітэт"