Вайна пунсовай і белай ружы: Розніца паміж версіямі

'''Вайна пунсовай и белай ружы''' серыя дынастычных грамадзянскіх войн за сталец Англіі, якая вялася паміж галінамі каралеўскага дома Плантагенетаў: дамамі ЛанкасцерЛанкастэр і Ёрк. Яны вяліся некалькімі эпізодамі паміж 1455 і 1485 г. Канчатковую перамогу атрымаў дом ЛанкасцераўЛанкастэраў на чале з Генрыхам Цюдорам, пасля чаго дынастыя апошняга кіравала ў Англіі і Уэльсе 117 гадоў.

Прычынай вайны стала незадаволенасць значнай часткі англійскага грамадства няўдачамі ў [[Стогадовая вайна|Стогадовай вайне]] і палітыкай, якая праводзілася жонкай караля [[Генрых VI|Генрыха VI]] каралевай [[Маргарыта Анжуйская|Маргарытай]] і яе фаварытамі (сам кароль быў слабавольным чалавекам). Апазіцыю ўзначаліў [[Рычард Ёркскі|герцаг Рычард Ёркскі]], які патрабаваў для сябе спачатку рэгенцтвы над недзеяздольным каралём, а пазней — і англійскую карону. Падставай для гэтай прэтэнзіі служыла тое, што Генрых VI быў праўнукам [[Джон Гонта|Джона Гонты]] — трэцяга сына караля [[Эдуард III|Эдуарда III]], а Ёрк — праўнукам [[Лаёнэл Антверп|Лаёнэла]] — другога сына гэтага караля (па жаночай лініі, па мужчынскай лініі ён быў унукам [[Эдмунд Лэнглі|Эдмунда]] — чацвёртага сына Эдуарда III), да таго ж, дзед Генрыха VI [[Генрых IV]] захапіў пасад у [[1399]] г., гвалтоўна прымусіўшы караля [[Рычард II|Рычарда II]] да адрачэння, што рабіла сумніўнай легітымнасць усёй дынастыі [[ЛанкасцерыЛанкастэры|ЛанкасцераўЛанкастэраў]].

[[Выява:Lancashire rose.svg|thumb|left|100px|[[ЛанкасцерыЛанкастэры]]]]

Назва «вайна Руж» не выкарыстоўвалася на працягу вайны. Ружы былі адметнымі значкамі дзвюх варагуючых партый. Хто менавіта іх спажыў упершыню, у дакладнасці невядома. Калі Белая ружа, сімвалізуючая [[Багародзіца|Багародзіцу]], выкарыстоўвалася як адметны знак яшчэ першым герцагам Ёркскім [[Эдмунд Лэнглі|Эдмундам Лэнглі]] ў [[XIV]] стагоддзі, то пра ўжыванне Пунсовай ланкасцерцаміланкастэрцамі да пачатку вайны нічога не вядома. Магчыма, яна была вынайдзена па кантрасце з эмблемай ворага. Тэрмін увайшоў у выкарыстанне ў [[XIX]] стагоддзі, пасля публікацыі аповесці «Ганна Гейерштэйнская» сэрам [[Вальтэр Скот|Вальтэрам Скотам]]. Скот абраў назву на аснове выдуманай сцэны ў I часці п'есы [[Вільям Шэкспір|Вільяма Шэкспіра]] «Генрых VI», дзе супрацьстаялыя бакі выбіраюць ружы рознага колеру.

Супрацьстаянне перайшло ў стадыю адкрытай вайны ў [[1455]], калі ў [[Першая бітва пры Сент-Албансэ|Першай бітве пры Сент-Албансэ]] перамогу святкавалі Ёркі, неўзабаве пасля чаго англійскі Парламент абвясціў Рычарда Ёрка пратэктарам каралеўства і спадчыннікам [[Генрых VI|Генрыха VI]]. Аднак, у [[1460]] у [[Бітва пры Уэйкфілдзе|бітве пры Уэйкфілдзе]], Рычард Ёрк загінуў. Партыю Белай ружы ўзначаліў яго сын Эдуард, у [[1461]] каранаваны ў Лондане як [[Эдуард IV]]. У тым жа годзе Ёркамі былі здабыты перамогі пад [[Бітва пры Мортымерс Крос|Мортымер-Крос]] і пры [[Бітва пры Таўтоне|Таўтоне]]. У выніку асноўныя сілы ланкасцерцаўланкастэрцаў былі пабіты, а кароль Генрых VI і [[Маргарыта Анжуйская|каралева Маргарыта]] беглі з краіны.

Актыўныя баявыя дзеянні аднавіліся ў [[1470]], калі перайшоўшы на бок ЛанкасцераўЛанкастэраў [[Рычард Невіл|граф Уорык]] і [[Джордж Плантагенет|герцаг Кларэнс]] (малодшы брат Эдуарда IV) вярнулі на пасад Генрыха VI. Эдуард IV з іншым сваім братам герцагам Глосцерам беглі ў Бургундыю, адкуль вярнуліся ў [[1471]]. Герцаг Кларэнс ізноў перакінуўся на бок брата — і Ёркі атрымалі перамогі пры [[Бітва пры Барнэце|Барнэце]] і [[Бітва пры Цьюксберы|Цьюксберы]]. У першай з гэтых бітваў быў забіты граф Уорык, у другой загінуў [[Эдуард Вестмінстарскі|прынц Эдуард]] — адзіны сын Генрыха VI, — што стала канцом ланкастарскай дынастыі.

Эдуард IV — першы кароль з дынастыі [[Ёркі|Ёркаў]] — мірна валадарыў аж да сваёй смерці, якая прыйшла нечакана для ўсіх у [[1483]], калі каралём на кароткі час стаў яго сын [[Эдуард V]]. Аднак, каралеўская рада абвясціла яго байструком, і брат Эдуарда IV Рычард Глостэр быў каранаваны ў тым жа годзе як [[Рычард III]]. Яго кароткае і драматычнае кіраванне было напоўнена барацьбой з відавочнай і ўтоенай апазіцыяй. У гэтай барацьбе каралю спачатку спрыяў поспех, але колькасць супернікаў толькі ўзрастала. У [[1485]] сілы ланкасцераўланкастэраў (галоўным чынам — французскіх наймітаў) на чале з Генрыхам Цюдорам (прапраўнукам Джона Гонты па жаночай лініі) высадзіліся ў Уэльсе. У адбытай пры [[Бітва пры Басвортэ|Басвортэ]] бітве Рычард III быў забіты, і карона перайшла да Генрыха Цюдора, які каранаваўся як [[Генрых VII]] — заснавальнік дынастыі [[Цюдоры|Цюдораў]]. У [[1487]] граф Лінкольн (пляменнік Рычарда III) спрабаваў вярнуць карону Ёркам, але ў [[Бітва пры Стоўк Філд|бітве пры Стоўк Філд]] быў забіты.