|
== Гісторыя ==
Першапачатковая задума будаўніцтва канала, які злучаезлучыць два акіянаакіяны, ставіццаадносіцца да [[XVI ст.]], але кароль Іспаніі [[Філіп II, (кароль Іспаніі)|Філіп II]] наклаў забарону назабараніў разгляд падобных праектаў, паколькібо «што Бог злучыў, чалавек раз’яднацьраз'яднаць не можа». У [[1790-я]] праект канала быў распрацаваны [[Маласпіна, Алесандра|Алесандра Маласпіна]], яго каманда нават абследавала трасу будаўніцтва канала.
Тым не менш, першая спроба будаўніцтва суднаходнага шляху на [[Панамскі перашыек|Панамскім перашыйку]] датуецца толькі [[1879]]. [[Фердынанд Лесепс|Фердынандам Лесепсам]], пад кіраўніцтвам якога быў прарыты [[Суэцкі канал]], у [[Францыя|Францыі]] была створаная «Усеагульная кампанія міжакіянскага канала», акцыі якой набыланабылі больш 800 тыс. чалавек. Да [[1888]] г. на будаўніцтва канала было патрачанавыдаткавана $300 млн. долараў ЗША (амаль у 2 разы больш, чым меркавалася), а выкананая была толькі траціна прац. ЧыннікамПрычынай стаў ібыў няправільны праект ([[Фердынанд ЛессепсЛесепс]] настаяў на тым, каб канал быў прарыты на ўзроўні мора) і, галоўным чынам, немагчымасць зладзіццазладзіць з хваробамі — [[малярыя]]й і [[жоўтая ліхаманка|жоўтай ліхаманкай]] — якія валілі працаўнікоў. Ёсць звесткі, што загінулі пане меншай мерыменьш 20 тыс. чалавек. Будоўля набыла благую славу, аж да таго, што некаторыя групы працоўных прывозілі з сабой з Францыі ўласныя дамавіны. Становішча спраў стала больш немагчыма хаваць, ужо таму, што [[Фердынанд Лесепс|Лесепс]] меў вострую патрэбу ў новых капіталах. Кампанія збанкрутавалася, што пацягнула за сабой разарэнне тысяч дробных уладальнікаў акцый. Наступнае расследаванне выявіла факты масавай карупцыі, подкупу кампаніяй службовых асоб, рэдактараў газет. Дадзеная авантура атрымала назву Панамскай, а слова «панама» стала сінонімам афёры, махлярствымахлярства.
[[Выява:1888 canal panama.JPG|thumb|200px|Будаўніцтва канала ў 1888 годугодзе]] ▼[[ imageВыява:Акцыя панамскага канала.JPG|thumb|left|200px|Акцыя Панамскага канала]] ▼
[[Іспана-амерыканская вайна]] [[1898]] года ўзмацніла намер [[ЗША]] пабудаваць канал на Панамскім пярэсмыкуперашыйку ў мэтах узмацнення ўплыву ў Заходнім паўшар’і. У [[1901]] годугодзе Злучаныя Штаты склалізаключылі з [[Вялікабрытанія]]й [[дамовадамову Хея - Паунсфота]]Паўнсфота, паводле якогаякой Штаты атрымалі выключнае права на будынакбудову дадзенагагэтага канала. У [[1903]] годугодзе ЗША падтрымалі патрабаванне Панамы аб аддзяленні ад [[Калумбія|Калумбіі]] і ў якасці кампенсавання за гэта атрымалі ў Панамы зону для будаўніцтва канала. ▼▲[[Выява:1888 canal panama.JPG|thumb|200px|Будаўніцтва канала ў 1888 году]]
▲[[image:Акцыя панамскага канала.JPG|thumb|left|200px|Акцыя Панамскага канала]]
Акрамя таго, у 1900 годзе ў Гаване [[Уолтар Рыдам|Уолтарам Рыдам]] і [[Джэймс Кэрал|Джэймсам Кэралам]] было ўсталявана, што [[жоўтая ліхаманка]] перадаецца камарамі, быў распрацаваны метад барацьбы з [[жоўтая ліхаманка|жоўтай ліхаманкай]] шляхам знішчэння камароў.
▲[[Іспана-амерыканская вайна]] [[1898]] года ўзмацніла намер [[ЗША]] пабудаваць канал на Панамскім пярэсмыку ў мэтах узмацнення ўплыву ў Заходнім паўшар’і. У [[1901]] году Злучаныя Штаты склалі з [[Вялікабрытанія]]й [[дамова Хея - Паунсфота]], паводле якога Штаты атрымалі выключнае права на будынак дадзенага канала. У [[1903]] году ЗША падтрымалі патрабаванне Панамы аб аддзяленні ад [[Калумбія|Калумбіі]] і ў якасці кампенсавання за гэта атрымалі ў Панамы зону для будаўніцтва канала.
Да будынкапабудовы канала ваеннае міністэрства ЗША прыступіла ў [[1904]] годугодзе. Галоўным інжынерам канала стаў [[ Стивенс, Джон Фрэнк Стывенс|Джон Фрэнк СтивенсСтывенс]]. Гэтым разам быў абраны правільны праект: [[шлюз]]ы і азёры. На будаўніцтва запатрабаваласяспатрэбілася 10 гадоў, $400 млн . долараў ЗША і 70 тысяч працоўных, з якіх 5600 чалавек загінула падчас будаўніцтваў. Першае судна па нітцы каналаканале мінулапрайшло [[15 жніўня]] [[1914]] года. Афіцыйнае адкрыццё канала адбылося толькі [[12 чэрвеня ]] [[1920]] года. ▼Акрамя таго, у 1900 году ў Гаване [[Уолтар Ридом|Уолтарам Ридом]] і [[Джэймс Керрол|Джэймсам Керролом]] было ўсталявана, што [[жоўтая ліхаманка]] перадаецца [[камар]]ами і распрацаваны метад выкаранення [[жоўтая ліхаманка|жоўтай ліхаманкі]] шляхам знішчэння [[камар]]ов. Падушачы аб няўдачы першай спробы пракапаць канал, амерыканцы накіравалі ў паход на камароў цэлае войска, узначаленую [[Уільям Кроўфард Горгас|Уільямам Кроуфордом Горгасом]] — 1500 чалавек. Аб маштабах гэтай небывалай аперацыі красамоўна кажуць апублікаваныя дадзеныя: патрабавалася высячы і спаліць 30 мільёнаў квадратных метраў хмызнякоў і дробных дрэў, выкосить і спаліць траву на такім жа пляцы, асушыць мільён квадратных ярдаў балот, вырыць 250 тысяч футаў водаадводных канаў і аднавіць 2 мільёна футаў старых равоў, распырскаць 150 тысяч галонаў алеяў, знішчальных камарыныя лічынкі ў агменях размнажэння. Як і незадоўга да гэтага ў [[Гавана|Гаване]], гэта прынесла свой плён: [[жоўтая ліхаманка]] знікла, выпадкі [[малярыя|малярыі]] скараціліся, і галоўная перашкода было ўхілена.
▲Да будынка канала ваеннае міністэрства ЗША прыступіла ў [[1904]] году. Галоўным інжынерам канала стаў [[Стивенс, Джон Фрэнк|Джон Фрэнк Стивенс]]. Гэтым разам быў абраны правільны праект: [[шлюз]]ы і азёры. На будаўніцтва запатрабавалася 10 гадоў, $400 млн і 70 тысяч працоўных, з якіх 5600 чалавек загінула падчас будаўніцтваў. Першае судна па нітцы канала мінула [[15 жніўня]] [[1914]] года. Афіцыйнае адкрыццё канала адбылося толькі 12 чэрвеня [[1920]] года.
Панамскі канал кантраляваўся ЗША аж да [[31 снежня]] [[1999]] года, пасля чаго быў перададзены ўраду [[Панама|Панамы]].
| 