Вікіпедыя

Вайна 1812 года: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др clean up using AWB (7893)
др артаграфія
Радок 53:
 
[[Выява:Alex I Russ unif.jpg|thumb|100px|left|Імператар [[Аляксандр I, імператар расійскі|Аляксандр I]]]]
У [[1810]] у Расіі загаварылі аб новай вайне з [[Напалеон]]ам. Французы прыціскалі інтарэсы рускіх у Еўропе, пагражалі аднаўленнем незалежнай Польшчы; рускія не выконвалі кантынентальную блакаду і абклалі французскія тавары мытай. Расія патрабавала вывесці французскія войскі з [[Каралеўства Прусія|Прусіі]], размешчаныя там у парушэнніпарушэнне [[Тыльзіцкі мір|Тыльзіцкага дагавору]]; Напалеон патрабаваў ад цара ўзмацніць жорсткасць блакады Англіі. АбедзвеАбодва бакі рыхтаваліся да непазбежнай вайны.
 
Напалеон заключыў у снежні [[1811]] г. вайсковы саюз паміж Францыяй і [[Аўстрыйская імперыя|Аўстрыяй]], паводле якога аўстрыйцы абавязаліся выставіць 30 тысяч салдат супраць Расіі. У лютым [[1812]] г. Напалеон заключыў таксама саюзны дагавор з [[Каралеўства Прусія|Прусіяй]], якая павінна была выставіць супраць Расіі 20 тысяч салдат, а таксама забяспечыць тыл французскага войска. [[Выява:Jacques-Louis David 017.jpg|thumb|100px|Імператар [[Напалеон]] у 1812]]
 
Расія таксама дыпламатычна падрыхтоўвала тылы. У выніку тайных перамоў вясной [[1812]] г. аўстрыйцы далі зразумець, што іх войска не пайдзепойдзе далёка ад аўстрыйска-рускай мяжы і наогул не будзе завіхацца на карысць Напалеона. У красавіку таго жа года з боку Швецыі былы напалеонаўскі маршал [[Карл XIV Юхан|БернадоттБернадот]] (будучы кароль Швецыі Карл XIV), які быў абраны спадчынным прынцам у [[1810]] г. і фактычна ўзначальваў швецкую арыстакратыю, запэўніў у сваім сяброўскім стаўленні да Расіі і склаў [[Пецярбургскі саюзны дагавор, 1812|саюзны дагаврадагавор]]. [[22 мая]] [[1812]] г. рускі пасол [[Міхаіл Іларыёнавіч Кутузаў|Кутузаў]] (будучы фельдмаршал і пераможца Напалеона) здолеў падпісаць мір з Турцыяй, скончыўшы пяцігадовую вайну за Малдавію. На поўдні Расіі вызвалілася Дунайская армія [[Павел Васільевіч Чычагаў|Чычагава]] як заслон ад [[Аўстрыйская імперыя|Аўстрыі]], вымушанай быць у саюзе з Напалеонам.
 
[[19 мая]] [[1812]] г. Напалеон выехаў у [[Дрэздэн]], дзе правёў агляд васальным манархам Еўропы. З Дрэздэна імператар адправіўся да «[[Вялікая Армія|Вялікай Арміі]]» на раку [[Рака Нёман|Нёман]], якая падзяляла Прусію і Расію. [[22 чэрвеня]] Напалеон напісаў заклік да войскаў, у якім абвінаваціў Расію ў парушэнні Тыльзіцкага дагавора і назваў інтэрвенцыю другой польскай вайной. Вызваленне Польшчы стала адным з лозунгаў, які дазволіў прыцягнуць у французскае войска шмат палякаў. Нават французскія маршалы не зразумелі сэнсу і мэт інтэрвенцыі ў Расію, але звыкла падпарадкоўваліся.
Радок 68:
Напалеон змог сканцэнтраваць супраць Расіі каля 450 тысяч салдат, з якіх самі французы складалі палову (гл. [[Вялікая Армія]]). У паходзе прымалі ўдзел таксама італьянцы, палякі, немцы, галандцы, нават гвалтоўна мабілізаваныя іспанцы. Аўстрыя і Прусія вылучыла корпусы (30 і 20 тысяч, адпаведна) супраць Расіі згодна з саюзнымі дагаворамі з Напалеонам.
 
[[Іспанія]], звязаўшы партызанскім супрацівам каля 200 тысяч французскіх салдат, аказала вялікую дапамогу Расіі. [[Англія]] аказвала матэрыяльную і фінансавую падтрымку Расіі, але яе армія была занята ў баях ў Іспаніі, а яе моцны флот не мог уплываць на сухапутныя аперацыі ў Еўропе, хоць і з'яўляўсяз’яўляўся адным з фактараў, якія схілілі пазіцыю [[Швецыя|Швецыі]] на карысць Расіі.
 
У Напалеона заставаліся наступныя рэзервы: каля 90 тысяч французскіх салдат у гарнізонах цэнтральнай Еўропы (з іх 60 тыс. у 11-м рэзервовым корпусе ў Прусіі) і 100 тысяч у Нацыянальнай гвардыі Францыі, якая па законе не магла ваяваць за межамі Францыі.
Радок 74:
Расія мела вялікую армію (гл. [[Руская армія 1812 года]]), але не магла хутка мабілізаваць войскі з-за дрэнных дарог і вялікай тэрыторыі. Удар войска Напалеона прынялі на сябе войскі, размешчаныя на заходняй мяжы: 1-я армія [[Міхаіл Багдановіч Барклай-дэ-Толлі|Барклая]] і 2-я армія [[Пётр Іванавіч Баграціён|Баграціёна]], усяго 153 тысячы салдат і 758 арудый<ref>[http://www.museum.ru/1812/Library/tarle1/part02.html Тарле Е. В., «Нашествие Наполеона на Россию», Гл. 2.2]</ref>. Яшчэ больш паўднёва, на [[Валынь|Валыні]], размяшчалася 3-я армія [[Аляксандр Пятровіч Тармасаў|Тармасава]] (да 45 тыс., 168 арудый), якая служыла заслонам ад Аўстрыі. У Малдавіі супраць Турцыі стаяла Дунайская армія [[Павел Васільевіч Чычагаў|Чычагава]] (55 тыс., 202 арудыя). У Фінляндыі супраць Швецыі стаяў корпус рускага генерала [[Фадзей Фёдаравіч Штэйнгель|Штэйнгеля]] (19 тыс., 102 арудыя). У раёне Рыгі знаходзіўся асобны корпус [[Іван Мікалаевіч Эсэн|Эсэна]] (да 18 тыс.), да 4-х рэзервовых карпусоў размяшчаліся далей ад мяжы<ref>[http://infantry.lifecity.ru/imper/russinfa.htm Керсновский А.А., Русская армия 1812 г.],<br />Богданович, "История отечественной войны 1812 г.", Спб., 1859-1860, Приложения, стр. 492-503 [http://www.tyl.mil.ru/page1042.htm]</ref>.
 
ІрэгулярныяІррэгулярныя казачыя войскі налічвалі па спісах да 110 тысяч лёгкай кавалерыі, аднак рэальна ў вайне прынялі ўдзел да 20 тысяч казакоў.
 
{|{{Prettytable}}
Радок 86:
! |Заўвагі
|-----align="center"
| [[Расійская імперыя|'''Расія''']]<ref>[http://mirrabot.com/work/work_66731.html Реферат по вооружённым силам России в 1812 г.]: лічбы, прыведзеныя на аснове прац гісторыкаў [[Аляксандр Іванавіч Міхайлоўскі-Данілеўскі|А. І. Міхайлоўскага-Данілеўскага]], [[Мадэст Іванавіч Багдановіч|М. І. Багдановіча]], Л.П. Багданава.<br />колькасць артылерыі ў арудыях з кнігі [[Яўгеній Віктаравіч Тарле|Тарле]] «Нашэсце Напалеона на Расію»</ref>
| 360—380
| 60—70
Радок 112:
{{Бітвы Айчыннай вайны 1812 года}}
 
У 6 гадзін раніцы [[24 чэрвеня]] (12 чэрвеня па старым стылі) [[1812]] года авангард французскіх войскаў увайшоў у расійскі [[Горад Каўнас|Коўна]] (суч. Каўнас у [[Літва|Літве]]), фарсіраваўшы [[Рака Нёман|Нёман]]. Пераправа 220 тыс. салдат французскай арміі (1-ы, 2-і, 3-і пяхотныя карпусы, гвардыя і кавалерыя) пад КоўнаКоўнам заняла 4 днядні.
 
[[29 чэрвеня|29—]][[30 чэрвеня]] каля Прэны (суч. Prienai у [[Літва|Літве]]) трохі паўднёвей Коўна Нёман перайшла іншая групоўка (79 тыс. салдат: 6-ы і 4-ы пяхотныя карпусы, кавалерыя) пад камандаваннем прынца [[Яўгеній Багарнэ|Багарнэ]].
 
Адначасова [[30 чэрвеня]] яшчэ паўднёвей пад [[Гродна]] Нёман перасеклі 4 корпусакорпусы (78—79 тыс. салдат: 5-ы, 7-ы, 8-ы пяхотныя і 4-ы кав. карпусы) пад агульным камандаваннем [[Жэром Банапарт|Жэрома Банапарта]].
 
Паўночней Коўна пад Тыльзітам Нёман перасёк 10-ы корпус французскага маршала Макдональда. На поўдні ад цэнтральнага накірунку з боку [[Варшава|Варшавы]] раку Буг перасёк асобны аўстрыйскі корпус Шварцэнберга (30—33 тыс. салдат).
 
Цар [[Аляксандр I, імператар расійскі|Аляксандр I]] пазнаўдаведаўся абпра пачаткупачатак ўварванняуварвання позна ўвечарўвечары [[24 чэрвеня]] ў [[Вільнюс|Вільні]] (суч. Вільнюс у Літве). А ужо [[28 чэрвеня]] ў Вільню ўвайшлі французы. Толькі [[16 ліпеня]] Напалеон, устроіўшы дзяржаўныя справы ў акупаванай Літве, пакінуў горад услед за сваімі войскамі.
 
{| width="100%"
Радок 135:
==== Паўночны накірунак ====
 
На поўнач Расійскай імперыі Напалеон накіраваў 10-й корпус [[Эц'ен Жак Жозэф Аляксандр Макдональд|маршала Макдональда]], які складаўся з 32 тысяч прусакоўпрусаў і немцаў. Яго мэтай было ўзяцце [[Рыга|Рыгі]], а потым, злучыўшыся з 2-м корпусам [[Шарль Нікала Удына|маршала Удына]] (28 тыс.), рушыць на [[Пецярбург]].
 
Асновай корпуса Макдональда з'яўляўся 20-тысячны [[Каралеўства Прусія|прускі]] корпус пад камандаваннем генерала [[Юліус Аўгуст Рэйнгольд фон Граверт|Граверта]] (пазней [[Іаган Давыд Людвіг ЙоркЁрк|ЙоркаЁрка]]).
 
Макдональд падступіў да ўмацаванняў Рыгі, аднак, не маючы аблогавай артылерыі, спыніўся на далёкіх подступах да горада. Вайсковы губернатар Рыгі [[Іван Мікалаевіч Эсэн|Эсэн]] спаліў прадмесці і замкнуўся ў горадзе з моцным гарнізонам. Імкнучыся падтрымаць Удына, Макдональд захапіў пакінуты [[Даўгаўпілс|Дынабург]] на Заходняй Дзвіне і спыніў актыўныя дзеянні, чакаючы аблогавую артылерыю з Усходняй Прусіі. Прусакі корпуса Макдональда імкнуліся пазбягаць актыўных баявых сутыкненняў у гэтай чужы для іх вайне, аднак, калі сітуацыя пагражала «гонару прускай зброі», прусакі аказвалі актыўны супраціў, і неаднаразова з вялікімі стратамі адбівалі вылазкі рускіх з Рыгі.
 
Удына, заняўшы [[Полацк]], вырашыў абыйсці з поўначы асобны корпус [[Пётр Хрысціянавіч Вітгенштэйн|Вітгенштэйна]] (25 тысяч), вылучаны 1-й арміяй Барклая пры адступе праз Полацк, і адрэзаць яго ад тылу. Асцерагаючыся злучэння Удына з МакдональдомМакдональдам, Вітгенштэйн [[30 ліпеня]] атакаваў не чакаўшага нападу і саслабелага маршам на 2/3 корпус Удына ў [[Бітва пад Клясціцамі|баю пры Клясціцах]] і адкінуў яго назад да Полацка. Перамога дазволіла Вітгенштэйну [[Першая бітва пад Полацкам, 1812|атакаваць Полацк]] [[17 жніўня|17—]][[18 жніўня]], аднак корпус [[Гувіён Сен-Сір Ларан Сен-Сір|Сен-Сіра]], своечасова накіраваны Напалеонам у падтрымку корпусу Удына, дапамог адбіць атаку і аднавіў раўнавагу.
 
Удына і Макдональд загразлі ў млявапраяўных баявых дзеяннях, застаючыся на месцы.
Радок 152:
[[26 чэрвеня]] армія Барклая выйшла з Вільні і [[10 ліпеня]] прыбыла ў Дрыскі ўмацаваны лагер на Заходняй Дзвіне (на поўначы Беларусі), дзе цар [[Аляксандр I]] планаваў адбівацца ад напалеонаўскіх войскаў. Генералам атрымалася ўпэўніць цара ў абсурднасці гэтай ідэі, высунутай вайсковым тэарэтыкам [[Пфуль|Пфулем]] (або Фулем). [[16 ліпеня]] руская армія працягнула адступ праз [[Полацк]] на [[Віцебск]], пакінуўшы для абароны Пецярбурга 1-й корпус генерал-лейтэнанта [[Пётр Хрысціянавіч Вітгенштэйн|Вітгенштэйна]]. У Полацку [[Аляксандр I]] пакінуў армію, перакананы да ад'езду настойлівымі просьбамі саноўнікаў і сям'і. Выканаўчы генерал і асцярожны стратэг Барклай адыходзіў пад націскам праўзыходных сіл амаль усёй Еўропы, і гэтым моцна раздражняў Напалеона, зацікаўленага ў скарэйшай генеральнай бітве.
 
2-я руская армія (да 45 тысяч) пад камандаваннем [[Пётр Іванавіч Баграціён|Баграціёна]] ў пачатку ўварвання размяшчалася пад [[Гродна]] на захадзе Беларусі прыкладна за 150 кіламетраў ад 1-й арміі Барклая. Спачатку Баграціён зрушыўся на злучэнне з асноўнай 1-й арміяй, але калі ён дасягнуў [[Ліда|Ліды]] (100 км ад Вільні), было позна. Яму прыйшлося сыходзіць ад французаў на поўдзень. Каб адрэзаць Баграціёна ад асноўных сіл і знішчыць, Напалеон паслаў на напярэймы Баграціёну [[Луі Нікала Даву|маршала Даву]] з сіламі да 50 тысяч салдат. Даву зрушыўся з Вільні на [[Мінск]], які заняў [[8 ліпеня]]. З іншага боку, з захаду, на Баграціёна наступаў [[Жэром Банапарт]] з 4-мя карпусамі, якія перайшлі Нёман пад Гродна. Напалеон імкнуўся не дапусціць злучэння рускіх войскаў, з тым, каб разбіць іх па частках. Баграціён імклівымі маршамі і паспяховымі ар'ергарднымі баямі адарваўся ад войскаў Жэрома, зараз яго асноўным супернікам стаў маршал Даву.
 
[[Выява:Battle of Saltanovka 1812 map cut.png|thumb|250px||Схема злучэння рускіх войскаў пад Смаленскам у пачатку жніўня 1812 года.]]
Радок 159:
Армія Барклая [[23 ліпеня]] прыйшла ў [[Віцебск]], дзе Барклай жадаў пачакаць Баграціёна. Каб перашкодзіць пасоўванню французаў, ён выслаў 4-й корпус [[Аляксандр Іванавіч Астэрман-Талстой|Астэрмана-Талстога]] насустрач авангарду суперніка. [[25 ліпеня]] ў 26 вёрстах ад Віцебска адбыўся [[Бой пад Астроўна|бой пры Астроўна]], які працягнуўся і [[26 ліпеня]].
 
[[27 ліпеня]] Барклай адступіў з [[Віцебск]]а да [[Смаленск]]а, пазнаўшыдаведаўшыся абпра набліжэннінабліжэнне Напалеона з асноўнымі сіламі і немагчымасцінемагчымасць для Баграціёна прадзерціся да Віцебска. [[3 жніўня]] рускія 1-я і 2-я арміі злучыліся пад Смаленскам, дасягнучы такім чынам першага стратэгічнага поспеху. У вайне наступіла невялікая разрыўка, абедзве боку прыводзілі ў парадак арміі, стомленыя бесперапыннымі маршамі.
 
Пасля дасягнення Віцебска Напалеон зрабіў прыпынак, каб даць адпачынак войскам, засмучаным пасля 400 км наступлення ў адсутнасці баз забеспячэння. Толькі [[12 жніўня]], пасля доўгіх ваганняў<ref>Напалеон у Віцебску вагаўся паміж выбарам: застацца зімаваць на захопленай тэрыторыі і працягнуць вайну ў наступным годугодзе, або ісці за рускім войскам углыб Расіі. З надзеяй вырашыць кампанію адной бітвай пад Масквой Напалеон зрабіў выбар на карысць пераследу рускага войска.</ref>, Напалеон выступіў з [[Віцебск]]а на [[Смаленск]].
 
==== Паўднёвы накірунак ====
 
7-йы [[Каралеўства Саксонія|саксонскі]] корпус пад камандаваннем Рэн'еРэнье (17-22 тыс.) павінен быў затуляць левы фланг галоўных сіл Напалеона ад 3-й рускай арміі пад камандаваннем [[Аляксандр Пятровіч ТормасаўТармасаў|ТормасаваТармасава]] (25 тыс.). Рэн'еРэнье заняў кардоннае размяшчэнне па лініі [[Брэст]]—[[Кобрын]]—[[Пінск]], распыліўшы на працягу 170 км і так невялікі корпус. [[27 ліпеня]] ТормасаўТармасаў [[Бітва пад Кобрынам|акружыў Кобрын]], саксонскі гарнізон пад камандаваннем Кленгеля (да 5 тыс.) быў цалкам разбіты. Таксама былі ачышчаны ад французскіх гарнізонаў Брэст і Пінск.
 
Зразумеўшы, што саслабелы Рэн'еРэнье не зможа ўтрымаць ТормасаваТармасава, Напалеон прыняў рашэнне не прыцягваць на галоўны накірунак аўстрыйскі корпус [[Карл Філіп цу Шварцэнберг|Шварценберга]] (30 тыс.) і пакінуў яго на поўдні супраць Тормасава. Рэн'еРэнье, сабраўшы свае войскі і злучыўшыся са Шварцэнбергам, атакаваў ТормасаваТармасава [[12 жніўня]] ля [[ГарадзечнаГарадзечанская бітва, 1812|ля Гарадзечны]], прымусіўшы рускіх адступіць да [[Луцк]]у (паўночны захад сучаснай Украіны). Асноўныя бітвы адбываюцца паміж саксонцамі і рускімі, аўстрыйцы імкнуцца абмежавацца артылерыйскім абстрэлам і манеўрамі.
 
Да канца верасня на паўднёвым накірунку вяліся млявапраяўныя баявыя дзеянні ў маланаселенай балоцістай мясцовасці ў раёне Луцка.
 
Акрамя ТормасаваТармасава на паўднёвым накірунку знаходзіўся 2-й рускі рэзервовы корпус генерал-лейтэнанта [[Фёдар Фёдаравіч Эртэль|Эртэля]], сфармаванага ў [[Мазыр]]ы і аказваўшага падтрымку блакаванаму гарнізону [[Бабруйск]]а. Для блакады Бабруйска, а таксама для прыкрыцця камунікацый ад Эртэля Напалеон пакінуў польскую дывізію [[Ян Дамброўскі|Дамброўскага]] (10 тыс.) з 5-га польскага корпуса.
 
=== Ад Смаленска да Барадзіна (жнівень—верасень 1812 г.) ===
Радок 179:
Аднак Напалеон, выкарыстаўшы павольнае рушэнне рускага войска, сабраў свае карпусы ў кулак і паспрабаваў зайсці Барклаю ў тыл, абыйдучы яго левы фланг з поўдня, для чаго фарсіраваў Дняпро заходней [[Смаленск]]а. На шляху авангарда французскага войска апынулася 27-я дывізія генерала [[Дзмiтрый Пятровіч Невяроўскі|Невяроўскага]], якая затуляе левы фланг рускага войска пад [[Пасёлак Красны|Красным]]. Упарты супраціў Невяроўскага даў час перакінуць корпус генерала [[Мікалай Мікалаевіч Раеўскі|Раеўскага]] да Смаленска.
 
Да [[16 жніўня]] Напалеон падышоў да Смаленска з 180 тысячамі. Баграціён даручыў генералу [[Мікалай Мікалаевіч Раеўскі|Раеўскаму]] (15 тыс. салдат), у 7-йы корпус якога ўліліся астаткі дывізіі Невяроўскага, абараняць Смаленск. Барклай быў супраць непатрэбнай на яго погляд бітвы, але на той момант у рускім войску панавала фактычнае двуначалле. У 6 гадзін раніцы [[16 жніўня]] Напалеон пачаў штурм горада з марша. Упартая [[Бітва пад Смаленскам, 1812|бітва за Смаленск]] працягвалася да раніцы [[18 жніўня]], калі Барклай адвёў войскі гарэўшага горада, каб пазбегнуць вялікай бітвы без шанцаў на перамогу. Барклай меў 76 тысяч, яшчэ 34 тысячы (войска Баграціёна) затуляі шлях адыходу рускага войска на [[Дарогабуж]], які Напалеон мог перарэзаць абыходным манеўрам (падобным таму, які не атрымаўся пад Смаленскам).
 
[[Мішэль Ней|Маршал Ней]] пераследваў адыходзячую армію. [[19 жніўня]] ў кровапралітнымкровапралітнай [[Бой ля Валуцінай гары|бітве ля Валуцінай гары]] рускі ар'ергард затрымаў маршала, які меў значныя страты. Напалеон паслаў генерала [[Жан Андош Жуно|Жуно]] абыходным шляхам зайсці ў тыл рускіх, але той не здолеў выканаць задачу, уткнуўшыся ў непраходнае балота, і рускае войска ў поўным парадку сыйшла ў бок Масквы да [[Дарогабуж]]а. [[Бітва пад Смаленскам, 1812|Бітва за Смаленск]], якая разбурыла немалы горад, адзначыла разгортванне ўсенароднай вайны рускага народа з непрыяцелем, што адразу адчулі як радавыя французскія забеспячэнцы, так і маршалы Напалеона. Населеныя пункты на шляху французскага войска спальваліся, насельніцтва па меры магчымасці сыходзіла. Напалеон адразу пасля Смаленскай бітвы зрабіў замаскіраваную прапанову свету царц [[Аляксандр I, імператар расійскі|Аляксандру I]], пакуль з пазіцыі моцнага, але адказу не атрымаў<ref>Напалеон папрасіў захопленага ў палон пры [[Бой ля Валуцінай гары|Валуцінай гары]] генерала Тучкова напісаць ліст свайму брату, камандзіру рускага 3-га корпуса, дзе даводзілася да ведама цара жаданне Напалеона заключыць мір.</ref>.
[[Выява:Napoleon in Battle of Moskowa by Vernet.jpg|300px|thumb|left|Напалеон у асяроддзі генералаў кіруе Барадзінскай бітвай. Малюнак з кнігі XIX ст.]] Адносіны паміж Баграціёнам і Барклаем пасля выхаду са Смаленска з кожным днём адступу станавіліся ўсё напружаней, і ў гэтай спрэчцы настроі дваранства былі не на боку асцярожнага Барклая. Яшчэ [[17 жніўня]] цар сабраў савет, які рэкамендаваў цару прызначыць галоўнакамандуючым рускага войска генерала-ад-інфантэрыі князя [[Міхаіл Іларыёнавіч Кутузаў|Кутузава]]. [[29 жніўня]] Кутузаў у вёсцы [[Царова-Займішча]] прыняў армію. У гэты дзень французы ўвайшлі ў [[Горад Вязьма|Вязьму]].
 
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Вайна_1812_года"