Зараастрызм: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др Бот: удалил файл Pars banoo1 b.jpg
др clean up using AWB (7893)
Радок 2:
{{фарматаванне}}
[[File:Yazd fire temple.jpg|thumb|Зараастрыйскі храм у [[Язд]]зе, [[Іран]]]]
''' Зараастрызм''', таксама '''маздэізм''' ([[Авесційская мова|авесц]]. Vahvī-daēnā-māzdayasna — «Добрая вера шанавання Мудрага», [[Фарсі|перс.]] بهدین behdin «Добрая Вера») — адна з найстаражытнейшых сусветных рэлігій, якая бярэ пачатак у адкрыцці прарока [[Заратустра|Спітамы Заратуcтры]] (новаперсідская форма імя — زرتشت, «Зартошт»; старажытнагрэцкаястаражытнагрэчаская — Ζωροάστρης, «Зараастрэс»), атрыманым ім ад Бога — [[Ахура Мазда|Ахура Мазды]]. У аснове вучэння Заратуштры — вольны маральны выбар чалавекам добрых думак, добрых слоў і добрых дзеяў. У старажытнасці і раннім Сярэднявеччы зараастрызм быў распаўсюджаны пераважна на тэрыторыі Вялікага Ірана і Старажытнай Арменіі. Да цяперашняга часу ў асноўным выцеснены [[іслам]]ам, невялікія абшчыны захаваліся ў [[Іран]]е і [[Індыя|Індыі]].
 
== Назва ==
''Зараастрызм'' — тэрмін еўрапейскай навукі, які паходзіць ад грэцкагагрэчаскага вымаўлення імя заснавальніка рэлігіі. Іншая яе еўрапейская назва ''маздэізм'', якая паходзіць ад імя [[Бог]]а ў зараастрызме, у цяперашні час успрымаецца ў цэлым як састарэлая, хаця яна бліжэй да галоўнай саманазвы зараастрыйскай рэлігіі — [[Авестційская мова|авесц.]] māzdayasna — «Ушанаванне Мазды», [[Пехлеві|пехл.]] māzdēsn. Іншая саманазва зараастрызму — vahvī-daēnā — «Добрая Вера», дакладней «Добрая Уява», «Добры Светапогляд», «Добрая Свядомасць». Адсюль асноўная саманазва паслядоўнікаў зараастрызму [[Фарсі|перс.]] behdin — «дабраверны», «[[бехдзін]]».
 
== Асновы веравучэння ==
Радок 180:
Асноўнымі плынямі зараастрызму заўсёды былі рэгіянальныя варыянты. Галіна зараастрызму, якая захавалася, звязана з афіцыйнай рэлігіяй дзяржавы [[Сасаніды|Сасанідаў]], перш за ўсё ў тым варыянце, што склаўся пры апошніх з гэтых цароў, калі пры [[Хосроў I|Хосрове I]] была праведзена апошняя кананізацыя і запіс Авесты. Гэтая галіна відаць узыходзіць да таго варыянту зараастрызму, што быў прыняты [[Мідыя|мідыйскімі]] магамі. Несумнеўна ў іншых вобласцях іранскага свету існавалі іншыя варыянты зараастрызму (маздэізму), судзіць аб якіх мы можам толькі па фрагментарным сведчанням, перш за ўсё арабскім крыніцам. У прыватнасці, ад маздэізма, які існаваў да арабскага заваявання ў [[Сагдыяна|Сагдзе]], які быў яшчэ менш «пісьмовай» традыцыяй, чым сасанідскі зараастрызм, захаваліся толькі ўрывак на [[Сагдзійская мова|сагдзійскай мове]], які апавядае аб атрыманні Заратуштрай адкрыцця і дадзеныя ў [[Біруні]].
 
Тым не менш у рамках зараастрызму ўзнікалі рэлігійна-філасофскія плыні, якія вызначаюцца з пункту гледжання сённяшней артадоксіей як «ерасі». Перш за ўсё гэта [[зурванізм]], заснаваны на вялікай увазе да канцэпту ''Зурвана'', першапачатковага сусветнага часу, «дзецьмі-двайнятамі» якога прызнаваліся Ахура Мазда і Ахріман. Мяркуючы па ўскосным сведчанням, дактрына зурванізма была шырока распаўсюджаная ў Сасанідскім Іране, але хаця яе сляды магчыма знайсці традыцыі, якая перажыла ісламскую заваёву, у цэлым зараастрыйская «артадоксія» прама ганіла гэтую дактрыну. Відавочна, прамых канфліктаў паміж «зурванітамі» і «артадоксіяй» не адбывалася, зурванізм хутчэй быў філасофскай пляняйплыняй, наўрад як-небудзь закранаўшым абрадавую частку рэлігіі.
 
Шанаванне мітры ([[мітразм]]), якое распаўсюдзілася ў Рымскай Імперыі, таксама часта адносяць да зараастрыйскіх ерасей, хоць мітраізм хутчэй прадстаўляў сінкрэтычнае вучэнне не толькі з іранскім, але і сірыйскім субстратам.
Радок 520:
* Адным з асноватворных элементаў відэагульні [[Prince of Persia]] (2008) з'яўляецца спрошчаная версія зораастрызму - асабістае супрацьстаянне паміж [[Ахура-Мазда|Ормаздом]] і [[Ахриман]] ам.
 
* Трылогіі «Заўтра вайна» і «На караблі ...» А. [[Зорыч]] а. У будучыні адна з касмічных калоній Зямлі ў выніку рэтраспектыўнай эвалюцыі ўтварыла дзяржава, якія сумяшчаюць сацыяльную мадэль сасанідзкагасасанідcкага Ірана (дзяленне на касты, зораастрызм і т. д.) з тэхнічнымі дасягненнямі чалавецтва.
 
{{зноскі}}