Зямля Франца-Іосіфа: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
EmausBot (размовы | уклад)
др r2.7.2+) (робат дадаў: tr:Franz Josef Toprakları
др clean up using AWB (7893)
Радок 5:
== Адкрыццё ==
 
Сущестование гэтых астравоў на ўсход ад [[Шпіцберген]]а прадказваў яшчэ [[Міхаіл Васільевіч Ламаносаў|Ламаносаў]], пазней — [[Мікалай Шылінг|Шылінг]] і [[Пётр Аляксеевіч Крапоткін|Крапоткін]]. Апошні нават прадставіў у [[Рускае геаграфічнае таварыства|Рускім геаграфічным таварыстве]] уў [[1871]] годзе свой праект экспедыцыі для іх даследавання, аднак урад адмовіў яму ў сродках.
 
Адчынены цалкам выпадкова: аўстрыйская экспедыцыя пад кіраўніцтвам [[Карл Вейпрэхт|Карла Вейпрэхта]] і [[Юліўс Пайер|Юліўса Пайера]] на парусна-паравым судне «Цегетгоф», якое адправілася ў [[1872]] годзе для адкрыцця [[Паўночна-усходні праход|Паўночна-усходняга праходу]], была зацёртае льдамі да паўночнага захаду ад [[Новая Зямля|Новай Зямлі]] і затым, паступова рухомае імі на захад, у жніўні [[1873]] года прынесена было да берагоў невядомай зямлі, якая і была тады жа Вейпрэхтам і Пайером абследаваная, наколькі было магчыма на поўнач і ўздоўж паўднёвай яе ўскраіны. Пайеру атрымалася дасягнуць 82°5' п.ш. (у красавіку [[1874]] г.) і скласці карту гэтага шырокага архіпелага, які здаваўся першым даследнікам складаючымся з шэрагу шырокіх астравоў. Аўстрыйскія падарожнікі далі адкрытай зямлі імя аўстрыйскага імператара [[Франц Іосіф I|Франца Іосіфа I]].
Радок 11:
== Даследаванні ==
 
[[Выява:Northbrookisland fj.jpg|right|thumb|250px|Узбярэжжа вострава Нортбрук]] Вейпрехт і Пайер у [[1873]] годугодзе даследавалі паўднёвую частку архіпелага, а ўвесну [[1874]]-га перасеклі яго ўвесь з поўдня на поўнач на санках. Была складзеная першая карта.
 
У [[1881]]—[[1882|82]] гадах архіпелаг наведаў шатландзец [[Бенджамін Лі Сміт]] на яхце «Эйра». Англічанін [[Фрэдэрык Джэксан]] ([[:en:Frederick George Jackson|en]]) у 1895—1897 гадах зрабіў шэраг важных абследаванняў паўднёвай, сярэдняй і паўднёва-заходняй частак архіпелага, які апынуўся складаючымся са значна большага ліку астравоў, чым меркавалі раней, але меншых памераў параўнальна з пазначанымі на карце Пайера.
Радок 21:
Улетку [[1901]] г. паўднёвыя і паўднёва-заходнія берагі архіпелага былі наведаныя і абследаваныя віцэ-адміралам [[Сцяпан Осіпавіч Макараў|С. О. Макаравым]]. Усі гэтыя працы ўсталявалі, у агульных рысах, памеры архіпелага. У [[1901]]—[[1902]] гг. на Зямлі Франца-Іосіфа зімавала амерыканская экспедыцыя Болдуіна, якая мела мэтай паспрабаваць дайсці па льдах да полюсу.
 
У [[1913]]-[[1914|14]] у бухце ля [[востраў Гукера|вострава Гукера]] зімавала экспедыцыя [[Георгій Якаўлевіч Сядоў|Г. Я. Сядова]]. Шхуна экспедыцыі «[[Святы Фока]]» за зімоўку не выпрабавала ціскі льдоў і бухту назвалі [[бухта Ціхая|Ціхая]]. У 1929 у бухце Ціхай вострава Гукера адкрылася першая савецкая навукова-даследчая станцыя. З тых часоў архіпелаг штогод наведвалі савецкія палярныя экспедыцыі.
 
У [[1936]] году на востраве Рудольфа была створаная база першай савецкай паветранай экспедыцыі на [[Паўночны полюс]]. Адтуль у маі [[1937]] года чатыры цяжкіх чатырохматорных самалёта [[АНТ-6]] даставілі папанінцаў на вяршыню свету. А на востраве стала дзейнічаць [[палярная станцыя]].
Радок 27:
== Геаграфія ==
 
Зямля Франца-Іосіфа — адна з самых паўночных тэрыторый РФ і свету. Складаецца з 191 вострава, агульная плошча 16 134 км². Дзеліцца на 3 часткі: усходнюю, аддзеленую ад іншых [[Аўстрыйскі праліў|Аўстрыйскім пралівам]], з буйнымі астравамі [[Зямля Вільчака]] (2,0 тыс. км²), [[Востраў Грэм-Бэлаў|Греэм-Бэлаў]] (1,7 тыс. км²); цэнтральную — паміж пралівамі Аўстрыйскім і [[Брытанскі канал]], дзе размешчаная найбольш значная па колькасці група астравоў, і заходнюю — на захад ад Брытанскага канала, уключаючую найбольш буйны востраў ўсягоусяго архіпелага — [[Зямля Георга]] (2,9 тыс. км²).
 
Большая частка высп складзеная [[пяшчанік]]амі, [[алеўраліт]]амі і [[вапняк]]амі, перакрытымі эфузіўнай тоўшчай гарызантальных [[базальт]]авых пакроваў.
Радок 33:
Клімат [[архіпелаг]]а тыпова арктычны. Сярэдняя гадавая тэмпература да −12 °C ([[востраў Рудольфа]]); сярэднія тэмпературы ліпеня ад −1,2 °C у бухце Ціхай ([[востраў Гукера]]) да +1,6 °C ([[востраў Хейса]], дзе размешчаная самая паўночная ў свеце метэаралагічная станцыя); сярэдняя [[тэмпература]] студзеня каля −24 °C (мінімальныя тэмпературы ўзімку да −52 °C), вятры дасягаюць 40 м/сяк. Ападкаў выпадае ад 200—300 мм да 500—550 мм (у зоне акумуляцыі ледніковых купалаў) у год.
 
У раслінным покрыве пануюць мохі і [[лішайнік]]і. З млекакормячых сустракаецца [[белы мядзведзь]] і радзей [[пясец]]. У водах, якія амываюць стравы, водзяцца [[нерпа]], [[марскі заяц]], [[грэнландскі цюлень]], [[морж]], [[нарвал]] і [[бялуха]]. Найболей шматлікія (26 відаў) птушкі: [[люрык]]і, [[чысцік]]і, [[кайра]], [[моеўка]], [[белая чайка]], [[бургамістр, птушка]] і інш., якія ўтвараюць ўлеткуулетку так званыя [[птушыны базар|птушыныя базары]]. На астравах [[Зямля Аляксандры]] і [[востраў Рудольфа]] працуюць палярныя станцыі. На востраве Хейса размешчаная [[геафізічная абсерваторыя імя Э. Т. Кренкеля]] (з [[1957]] года).
 
{{DEFAULTSORT:Франца-Іосіфа Зямля}}