Антон Паўлавіч Яленскі: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 3:
| поўнае імя =
| арыгінальнае імя =
| партрэт = Antoni_Jelenski 300.jpg
| шырыня партрэта =
| подпіс =
Радок 40:
}}
'''Антон Паўлавіч Яленскі''' ({{lang-pl|Antoni Jeleński}}, {{lang-ru|Антон Павлович Еленский}}), 5 ліпеня {{ДН|||1818}}, в. [[Гарадскі пасёлак Капаткевічы|Капаткевічы]], [[Мазырскі павет]], [[Мінская губерня]], [[Расійская імперыя]], цяпер Петрыкаўскі р-н [[Рэспубліка Беларусь|Рэспублікі Беларусь]] — {{ДС|||1874}}, [[Вільня]], [[Віленская губерня]], [[Расійская імперыя]]
Належаў да каталіцкага [[Шляхта|шляхецкага]] роду [[Яленскія|Яленскіх]] гербу «[[Корчак (герб)|Корчак]]», прадстаўнікі якога мелі значныя маёнткі ў [[Навагрудскае ваяводства|Навагрудскім ваяводстве]] і [[Мазырскі павет|Мазырскім павеце]] ВКЛ, дзе і займалі высокія земскія пасады.
Радок 46:
Нарадзіўся ў сям'і буйнога землеўласніка [[Мазырскі павет|Мазырскага павета]] Паўла Янавіча Яленскага (1776—1842) і Барбары Лянкевіч, якая таксама як і Яленскія паходзіла з роду рэгіянальнай эліты Мазырскага павета ВКЛ. Бацька валодаў у Мазырскім павеце маёнткамі [[Горад Жыткавічы|Жыткавічы]], Людзяневічы і [[Гарадскі пасёлак Капаткевічы|Капаткевічы]] (ленны маёнтак), у якіх у 1835 налічвалася {{nobr|1 001}} [[рэвізская душа]], і служыў па выбары шляхты Мазырскага павета на пасадзе мазырскага павятовага харунжага (упам. 1811), старшыні мазырскага павятовага суда (1817—1820) і старшыні мазырскага грамнічага апеляцыйнага суда.
Антон Яленскі ажаніўся з Сабінай Леапольдаўнай Дыбоўскай (1820—1912), дачкой сярэднезаможнага шляхціца [[Мінскі павет|Мінскага павета]] Леапольда Тадэушавіча Дыбоўскага і Ганны Янаўны з Яленскіх, і меў дзевяць дзяцей (Браніслава, Вітальда, Паўла, Марыяна, Эдварда, Адама, Рамуальда, Эмілію і Казіміру).
Валодаў роднай [[Польская мова|польскай мовай]], а таксама рускай, [[Беларуская мова|беларускай]] і французскай. Маючы толькі хатнюю адукацыю, Яленскі сваю службу пачаў і працягваў у родным павеце: 23 сакавіка 1837 паступіў на службу канцылярыстам мазырскага павятовага суда, 26 лістапада 1840 па ўласным прашэнні перамешчаны ў тым жа званні канцылярыста ў штат канцылярыі мазырскага павятовага маршалка (якім быў у 1838—1841 яго сваяк Вінцэнт Ігнатавіч Лянкевіч), 29 снежня 1839 атрымаў чын [[калежскі рэгістратар|калежскага рэгістратара]] са старшынствам
Пасля смерці бацькі Антон Яленскі быў уласнікам маёнтка Капаткевічы і часткі маёнтка Людзяневічы ў [[Мазырскі павет|Мазырскім павеце]], дзе ў 1844—1850 мелася паводле рэвізіі 856 рэвізскіх душ і каля 5 000 дзесяцін зямлі, маёнтка Дунайчыцы ў [[Слуцкі павет|Слуцкім павеце]] (каля 1 500 дзесяцін) і маёнтка Акніста ў [[Вількамірскі павет|Вількамірскім павеце]] [[Ковенская губерня|Ковенскай губерні ]] (каля 2 000 дзесяцін). Купіў прыватны дом у [[Горад Вільнюс|Вільні]], дзе выхоўваліся яго дзеці.▼
Пасля перапынку ў службе і заняцця гаспадаркай ва ўласным маёнтку, што было выклікана смерцю бацькі, 29 сакавіка 1844 быў выбраны шляхтай Мазырскага павета на пасаду дэпутата па нагляду за правільным продажам гарачых напояў у Мазырскім павеце, а 23 верасня 1844 — пераабраны падчас дваранскіх выбараў у Мінску на тую ж пасаду і адначасова «кандыдатам» (намеснікам) на пасаду мазырскага павятовага маршалка, якім тады з'яўляўся ў 1844—1847 Юліян Францавіч Кеневіч. Пасля Кеневіча мазырскім павятовым маршалкам быў выбраны [[Казімір Тадэушавіч Замайскі]], які, не даслужыўшы сваёй кадэнцыі да 1850, па прычыне хваробы падаў у адстаўку ў 1848. На экстраардынарных дваранскіх выбарах у Мазыры 29 мая 1848 павятовае дваранства выбрала Антона Паўлавіча Яленскага на пасаду мазырскага павятовага маршалка, але [[Губернатары Мінскай губерні|мінскі губернатар]] (1844—1850) [[Аляксей Васільевіч Сямёнаў|Аляксей Васільевіч Сямёнаў]] (1799—1864) 13 верасня 1848 не зацвердзіў гэты выбар, бо Яленскі не праслужыў належных поўных 10 год на службе для заняцця такой пасады як павятовы маршалак, а іншыя кандыдаты падчас выбараў — Снядэцкі і Лянкевіч — не могуць быць выбраны, бо Снядэцкі не прадставіў свой фармулярны спісак аб службе, а Лянкевіч знаходзіўся пад следствам. Сямёнаў прасіў [[Прадвадзiцелі (маршалкі) дваранства Мінскай губерні|мінскага губернскага маршалка]] (1847—1853) [[Атон Ігнатавіч Горват|Атона Ігнатавіча Горвата]] (1809—1894) аб распараджэнні правесці новыя выбары ў Мазыры для выбрання кандыдатаў на гэтую пасаду. На што Горват паведаміў губернатару, што прызначыў выбары мазырскага павятовага маршалка на 15 студзеня 1849, а пакуль выконваў абавязкі маршалка мазырскі павятовы суддзя Лаўрэнцій Яўхімавіч Богуш. Дарэчы, Атон Горват быў блізкім сваяком Яленскага, бо сястра апошняга Ганна Паўлаўна Яленская стала жонкай [[Станіслаў Ігнатавіч Горват|Станіслава Ігнатавіча Горвата]] (1804–пасля 1876), [[Рэчыцкія павятовыя маршалкі|рэчыцкага павятовага маршалка]] (1863–1872), роднага брата Атона Горвата. Аднак пасада мазырскага павятовага маршалка заставалася вакантнай да 1850, калі на чарговых дваранскіх выбарах у Мінску 11 снежня 1850 на пасаду мазырскага павятовага маршалка на кадэнцыю 1850—1853 усё роўна дваранамі павета быў выбраны Антон Паўлавіч Яленскі. ▼
Пасля перапынку ў службе і заняцця гаспадаркай ва ўласным маёнтку, 29 сакавіка 1844 быў выбраны шляхтай Мазырскага павета на пасаду дэпутата па нагляду за правільным продажам гарачых напояў у Мазырскім павеце, а 23 верасня 1844 — пераабраны падчас дваранскіх выбараў у Мінску на тую ж пасаду і адначасова «кандыдатам» (намеснікам) на пасаду мазырскага павятовага маршалка, якім тады з'яўляўся ў 1844—1847 Юліян Францавіч Кеневіч.
Падчас чарговых дваранскіх выбараў у Мінску 30 верасня 1853 мазырскім павятовым маршалкам на кадэнцыю 1853—1856 быў абраны зноў [[Казімір Тадэушавіч Замайскі]], а першым «кандыдатам» (намеснікам) — Антон Паўлавіч Яленскі. Аднак [[Губернатары Мінскай губерні|мінскі губернатар]] (1850—1857) [[Фядот Мікалаевіч Шкларэвіч|Фядот Мікалаевіч Шкларэвіч]] (1799—?) не зацвердзіў Яленскага на гэтай пасадзе. Пазней, 28 жніўня 1855 [[Казімір Тадэушавіч Замайскі]], з'яўляючыся мазырскім павятовым маршалкам, стане хросным бацькам сыну Антона Яленскага Адаму, а пры хросце немаўлятка ксёндзом Іязафатам Пратыцкім у касцёле ў Капаткевічах, акрамя іншых сведкаў ([[Напаляон Феліксавіч Яленскі|Напаляон Яленскі]], Дмітрый Еўдакімаў (Еўдакімовіч), Фабіяна Леапольдаўна Дыбоўская (сястра Сабіны з Дыбоўскіх Яленскай), Эмілія Лянкевіч, Сабін Лянкевіч), будзе прысутнічаць і жонка маршалка Мальвіна з Мархіа Замайская.▼
▲
▲Пасля смерці бацькі Антон Яленскі быў уласнікам маёнтка Капаткевічы і часткі маёнтка Людзяневічы ў Мазырскім павеце, дзе ў 1844—1850 мелася паводле рэвізіі 856 рэвізскіх душ і каля 5 000 дзесяцін зямлі, маёнтка Дунайчыцы ў Слуцкім павеце (каля 1 500 дзесяцін) і маёнтка Акніста ў Вількамірскім павеце Ковенскай губерні (каля 2 000 дзесяцін). Купіў прыватны дом у Вільні, дзе выхоўваліся яго дзеці.
[[Выява:Sabina Jelenska z Dybowsklch.jpg|left|thumb|Сабіна Яленская (з роду Дыбоўскіх)]]
▲Падчас чарговых дваранскіх выбараў у
З 1840-х быў прыхільнікам «арыстакратычнай» партыі польска-ліцвінскай эміграцыі ў Францыі, якую ўзначальваў князь [[Адам Ежы Чартарыйскі|Адам-Ежы Чартарыйскі]] (1770—1861).
З 1840-х быў прыхільнікам «арыстакратычнай» партыі польска-ліцвінскай эміграцыі ў Францыі, якую ўзначальваў князь [[Адам Ежы Чартарыйскі]] (1770—1861). Яленскі выказваўся за скасаванне прыгону, але за вызваленне сялян без надання іх зямлёй. У падрыхтоўчы перыяд перад паўстаннем на з'ездзе, адбытым у верасні 1862 у Вільні з удзелам прадстаўнікоў "моладзі" (так групоўка «белых» празвала безмаёнткавых членаў) быў выбраны Правінцыйны Літоўскі камітэт з "дарослых" (так празвалі членаў-маянткоўцаў) кіраўнікоў групоўкі «белых», куды разам з Антонам Яленскім увайшлі [[Якуб Казімір Станіслаў Гейштар|Якуб Гейштар]] (1827—1897), [[Аляксандр Аскерка|Аляксандр Уладзіслававіч Аскерка]] (1830—1911), граф [[Віктар Вацлаў Старжынскі|Віктар Старжынскі]] (1826–1882), граф Станіслаў Міхалавіч Зіберг-Плятар (нар. 1823), [[Францішак Дамінікавіч Далеўскі]] (1825—1904). Падчас [[Паўстанне, 1863-1864|Студзеньскага паўстання]] быў з лютага 1863 членам [[Аддзел кіраўніцтва правінцыямі Літвы|Аддзела кіраўніцтва правінцыямі Літвы]]. Непасрэдна кіраваў паўстанцкай арганізацыяй Мінскай губерні, арганізоўваў распаўсюджанне падпольных выданняў. Браты яго жонкі Сабіны — Павел Леапольдавіч Дыбоўскі (1826—1885), вядомы партызан-паўстанец (псеўданім «Зарэмба»), і Эміль Леапольдавіч Дыбоўскі — таксама прынялі актыўны ўдзел у баявых дзеяннях у ходзе [[Паўстанне, 1863-1864|паўстання]]. ▼
У [[1859]] Яленскі прымаў удзел у распрацоўцы маянткоўцамі літоўска-беларускіх губерняў праекта [[Літоўскае таварыства сельскай гаспадаркі|Літоўскага таварыства сельскай гаспадаркі]]. І 18 (30) мая 1860 падпісаў, у шэрагу іншых асоб, распрацаваны статут [[Літоўскае таварыства сельскай гаспадаркі|Літоўскага таварыства сельскай гаспадаркі]].
Арыштаваны 1 чэрвеня 1863 і ў 1865 асуджаны да 15 гадоў катаргі на цяжкія работы ў Сібір — ва Ўсоль, куды за ім паехала яго жонка Сабіна. Былі канфіскаваны ўсе яго маёнткі. Канфіскаваны ўладамі родавы маёнтак Дунайчыцы ў Слуцкім павеце набыў з таргоў найстаршы сын Антона Яленскага Павел, якому ўлады дазволілі прымаць удзел у аукцыёне: калі сабраныя на аукцыён дваране даведаліся, што будзе ўдзельнічаць і сын паўстанца, ухіліліся ад таргоў, каб даць мажлівасць Паўлу набыць канфіскаваны родавы маёнтак па найніжэйшым кошце.▼
Яленскі выказваўся за скасаванне прыгону, але за вызваленне сялян без надання іх зямлёй. Дом Яленскага ў [[Горад Вільнюс|Вільні]], дзе жыў з 1861, быў пунктам спатканняў і сходаў групоўкі «белых» у літоўска-беларускіх губернях. У чэрвені 1861 па загаду [[Віленскія генерал-губернатары|Віленскага генерал-губернатара]] (1855–1863) [[Уладзімір Іванавіч Назімаў|Уладзіміра Іванавіча Назімава]] за ўдзел у [[Паўстанне, 1863-1864|перадпаўстанчым]] маніфестацыйным руху ў [[Віленская губерня|Віленскай губерні]] Яленскі быў высланы пад эскортам жандармерыі з Вільні ў [[Мінская губерня|Мінскую губерню]] ў распараджэнне мінскага губернатара з забаронай вяртання ў Вільню. У маі 1862 Яленскі таемна ўдзельнічаў у з’ездзе дваран літоўска-беларускіх губерняў у [[Горад Вільнюс|Вільні]] па стварэнні праектаванага [[Літоўскае земскае крэдытнае таварыства|Літоўскага земскага крэдытнага таварыства]] і увайшоў у склад яго часовага камітэта
▲
Пасля вызвалення Яленскі жыў у Кракаве, памёр у Вільні. Жонка Сабіна памерла ў маёнтку Акніста ў Вількамірскім павеце Ковенскай губерні. ▼
Пасля далучэння «белых» да [[Паўстанне, 1863-1864|паўстання 1863—1864 гадоў]] з лютага 1863 увайшоў членам у склад [[Аддзел кіраўніцтва правінцыямі Літвы|Аддзела кіраўніцтва правінцыямі Літвы]], дзе загадваў касай, непасрэдна кіраваў паўстанцкай арганізацыяй Мінскай губерні, арганізоўваў распаўсюджанне падпольных выданняў. Браты яго жонкі Сабіны — Павел Леапольдавіч Дыбоўскі (1826—1885), вядомы партызан-паўстанец (псеўданім «Зарэмба»), і Эміль Леапольдавіч Дыбоўскі — таксама прынялі актыўны ўдзел у баявых дзеяннях у ходзе [[Паўстанне, 1863-1864|паўстання]].
▲
Ва Ўсолі Яленскі меў вострыя звады з [[Якуб Казімір Станіслаў Гейштар|Якубам Гейштарам]], якога вінаваціў у здрадзе таемнай арганізацыі ў ходзе [[Паўстанне, 1863-1864|паўстання]], а Сабіна Яленская дапамагала хворым катаржнікам, атрымаўшы ад іх найменне “анёла”.
▲Пасля вызвалення цяжка хворы Яленскі жыў у [[Кракаў|Кракаве]], памёр у [[Горад Вільнюс|Вільні]]. Жонка Сабіна памерла ў маёнтку Акніста ў [[Вількамірскі павет|Вількамірскім павеце]] [[Ковенская губерня|Ковенскай губерні ]].
Быў стрыечным братам [[Напалеон Феліксавіч Яленскі|Напалеону Феліксавічу Яленскаму]] (1810–1883), маянткоўцу [[Мазырскі павет|Мазырскага павета]], аднаму з кіраўнікоў [[Паўстанне, 1863-1864|паўстання 1863—1864 гадоў]].
== Літаратура ==
Радок 70 ⟶ 82:
* Gieysztor, J. Pamiętniki Jakóba Gieysztora z lat 1857–1865 : w 2 t. / J. Gieysztor ; przedmowa i przypisy prof. T. Korzona. – Wilno : Nakładem Tow. Udz. “Kurjer Litewski”, 1913. – T. 2. – 384 s.
* Ramotowska, F. Tajemnie państwo polskie w powstaniu styczniowym 1863–1864: struktura organizacyjna : w 2 cz. / F. Ramotowska. – Warzsawa : DiG, 1999–2000. – Cz. 1. – 1999. – 727 s.
* Kieniewicz, S. Jeleński Antoni / S. Kieniewicz // Polski Słownik Biograficzny. – Wrocław etc.: Ossolineum, 1964. – T. XI/1. Zesz. 48: Jarosław – Jelowicki Aleksander. – S. 139–140.
{{DEFAULTSORT:Яленскі Антон Паўлавіч}}
| |||