Метр: Розніца паміж версіямі

'''Метр''' ({{lang-fr|metre}} ад {{lang-el|métron}} — мера) — [[Адзінка вымярэння|адзінка вымярэння]] [[Адлегласць|адлегласці]] ў [[Метрычная сістэма мераў|метрычнай сістэме мераў]] і [[Міжнародная сістэма адзінак вымярэння СІ|Міжнароднай сістэме адзінак вымярэння СІ]]. Скарочанае пазначэнне: [[Беларуская мова|бел.]]: м, міжн.: m.

Метр роўны адлегласці, якую праходзіць [[святло]] ў [[вакуум]]е за прамежак [[час]]у, роўны ¹/_{299  792  458} [[Секунда|секунды]].

* як даўжыня [[маятнік]]а з паўперыядам гайдання на [[Геаграфічная шырата|шыраце]] 45°, роўным 1 [[секунда (час)|c]] (у сучасных адзінках гэтая даўжыня роўная прыкладна 0,981  м).

Першапачаткова за аснову было прынята першае азначэнне ([[8 траўня]] [[1790]], [[Французскі Нацыянальны сход]]). Аднак [[паскарэнне свабоднага падзення]] залежыць ад шыраты і, такім чынам, маятнікавы эталон не досыць дакладны, Французская Акадэмія навук у [[1791]] прапанавала Нацыянальнаму сходу вызначыць метр праз даўжыню [[мерыдыян]]а. [[30 сакавіка]] [[1791]] гэтая прапанова была прынятая. [[7 красавіка]] [[1795]] [[Нацыянальны Канвент]] прыняў [[закон]] аб уводзінах метрычнай сістэмы ў Францыі і даручыў камісіі, у якую ўваходзілі [[Шарль Агюстэн дэ Кулон|Кулон]], [[Жазеф Луі Лагранж|Лагранж]], [[Антуан Ларан Лавуазье|Лавуазье]], [[П'ер-Сімон Лаплас|Лаплас]] і іншыя навукоўцы, выканаць працы па эксперыментальным азначэнні адзінак [[даўжыня|даўжыні]] і [[Маса|масы]]. Першы прататып эталона метра быў выраблены з [[Латунь|латуні]] ў [[1795]] [[год]]зе. Варта адзначыць, што адзінка вымярэння масы ([[кілаграм]], азначэнне якога было заснавана на масе 1  дм³ [[вада|вады]]) таксама была прывязаная да азначэння метра.

У [[1799]] са [[Сплаў|сплаву]] 90  % [[плаціна|плаціны]] і 10  % [[ірыдый|ірыдыю]] быў выраблены эталон метра, даўжыня якога адпавядала адной саракамільённай частцы Парыжскага мерыдыяна. Пасля, аднак, высветлілася, што з-за няправільнага ўліку [[полюс]]нага сціску [[Планета Зямля|Зямлі]] эталон апынуўся карацей на 0,2  мм; такім чынам, даўжыня мерыдыяна толькі прыблізна роўная 40  000  км.

З [[1960]] было вырашана адмовіцца ад выкарыстання вырабленага людзьмі прадмета ў якасці эталона метра, і з гэтага часу па [[1983]] метр вызначаўся як [[лік]] 1  650  763,73, [[Памнажэнне|памножаны]] на [[Даўжыня хвалі|даўжыню хвалі]] аранжавай лініі (6  056  [[ангстрэм|A*]]) [[спектр]]а [[Выпраменьванне|выпраменьвання]] [[ізатоп]]ам [[крыптон]]а-86 у вакууме.

З гэтага азначэння атрымліваем, што ў сістэме СІ хуткасць святла ў вакууме прынятая роўнай у дакладнасці 299  792  458  м/з. Такім чынам, азначэнне метра, як і два стагоддзі таму, ізноў прывязана да секунды, але на гэты раз з дапамогай [[Фундаментальныя фізічныя сталыя|універсальнай сусветнай канстанты]].

Дзесятковыя кратныя і дзельныя адзінкі даўжыні ўтвараюцца з дапамогай стандартных [[Прыстаўкі СІ|прыставак СІ]]. Існуюць таксама пазасістэмныя адзінкі вымярэння: [[мікрон]], роўны 1  мкм, і [[ангстрэм]] (A*), роўны 0,1  нм, але іх ужыванне не рэкамендуецца.