Вандалы: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др замена неадназначнасцяў using AWB (7794) |
др clean up, replaced: 429 году → 429 года, няй плыні → няга цячэння, двума → дзвюма using AWB (7893) |
||
Радок 1:
[[Image:Vandal alan kingdom 526.png|thumb|300px]]
'''Вандалы''' — народ [[германцы|германскага]] паходжання, блізкі да [[готы|гоцкай]] групы, згаданы ўпершыню [[Пліній Старэйшы|Плініем]] у 1 ст. калі '''вандалы''' жылі па абодвух берагам
Высяленне вандалаў з берагоў Одэра на поўдзень пачалося ў 2-ой пал. 2 ст. Яны прынялі ўдзел у [[маркаманская вайна|маркаманскай вайне]], і ў [[174]] годзе рымскі імператар [[Марк Аўрэлій]] адводзіць ім зямлі ў [[Дакія|Дакіі]]. У Дакіі вандалы заставаліся да [[330]]-х гадоў; за ўвесь гэты час мір з рымлянамі быў перапынены толькі адзін раз — у [[271]] годзе. З Дакіі вандалы былі выцесненыя готамі, якія, начале з каралём Геберыха ([[331]]—[[337]]), нанеслі ім моцную параза, прычым у бітве загінуў кароль вандалаў Візімар. Вандалы звярнуліся па дапамогу да імператара [[Канстанцін I, імператар рымскі|Канстанціна I]], які перавёў увесь народ на правы бераг [[рака Дунай|Дуная]], у [[Панонія|Панонію]]. За гэта яны павінны былі пастаўляць імперыі дапаможныя конныя атрады. У Паноніі вандалы заставаліся нядоўга. У самым пачатку 5 ст., верагодна пад уціскам [[гуны|гунаў]], яны, пад кіраўніцтвам караля Гадэгізеля, накіраваліся ўсім народам уверх па Дунаі да [[рака Рэйн|Рэйна]] і далей у [[Галія|Галію]]. Да іх у [[Багемія|Багеміі]] далучылася частка [[свевы|свеваў]] (маркаманаў) і частка [[аланы|аланаў]] (племя цюркскага паходжання). Кароль Гадэгізель загінуў у [[406]] годзе падчас змагання з [[франкі|франкамі]] на Рэйне, пасля чаго злучаныя полчышчы вандалаў, свеваў і аланаў, спустошыўшы Галію, перайшлі праз [[Пірэнеі]] ў адну з лепшых правінцый [[Заходняя Рымская імперыя|Заходняй Рымскай імперыі]] — [[Іспанія|Іспанію]], якую падзялілі паміж сабой па жэрабі.
Рымскім урад прымушана быў прызнаць гэтыя заваёвы вандалаў, але ўпотай шукаў сродкі аддзелацца ад няпрошаных гасцёў і ў [[416]] годзе заклікаў на дапамогу супраць вандалаў [[вестготы|вестгоцкага]] караля Валью, які сапраўды перамог аднаго з вандальскіх каралёў і адправіў яго да імператара. У [[418]] загінуў і правадыр аланаў, і ў выніку ўсё плямёны вандалаў і аланаў, якія насялялі Іспанію добраахвотна падпарадкаваліся аднаму каралю, які з гэтага часу атрымаў тытул караля вандалаў і аланаў. У [[427]] Баніфацый, рымскі намеснік у Афрыцы, які паўстаў супраць урада, запрасіў вандалаў у Афрыку, ці не самую лепшую правінцыю Заходняй Рымскай імперыі, абяцаючы саступіць ім яе частку. Вандалы прынялі гэтую прапанову, і ў маі 429
Ва ўладарства Гунарыха ваенная магутнасць вандалаў пачало хутка занепадаць. Адрэзаныя ад зносін з роднаснымі плямёнамі, авалодаўшы найбагатаю правінцыяй, у якой захоўваліся ва ўсёй сіле традыцыі вытанчанага і раскошнага жыцця Рыму квітнеючых часоў імперыі, вандалы цалкам кінуліся ў тыя задавальненні і асалоды. У распусце і раскошы яны, не ведаючы меры, перасягнулі ў хуткім часе сваіх настаўнікаў, багатых афрыканскіх правінцыялаў. У [[523]] годзе вандальскі сталец заняў слабахарактарны кароль Гільдэрых, які шукаў саюза з [[Усходняя Рымская імперыя|Усходняй Рымскай імперыяй]] ('''Візантыяй'''). Яго стрыечны пляменнік Гелімер, скарыстаўшыся незадавальненнем вандальскай знаці супраць новага караля, скінуў Гільдэрыха са стальца, чым даў усходнерымскаму імператару [[Юстыніян I|Юстыніяну]] падставу ўмяшацца ў справы [[Вандальскае каралеўства|Вандальскага каралеўства]], абараняючы правы праваслаўнага рымскага насельніцтва, прыгнечанага вандаламі-[[арыяне|арыянамі]]. Гелімер быў апошнім каралём вандалаў ([[530]]—[[534]]). У чэрвені [[533]] года ў Афрыку прыбыў візантыйскі палкаводзец [[Велізарый]], і ўжо да мая [[534]] года каралеўства вандалаў было цалкам разгромлена, а кароль Гелімер трапіў у палон. Астаткі вандалаў, не знішчаныя візантыйскай зброяй, бясследна зніклі сярод тубыльнага насельніцтва Паўночнай Афрыкі.
| |||