Люксембург: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
→‎Гл. таксама: дапаўненне
др clean up using AWB (7893)
Радок 64:
 
== Гісторыя ==
У канцы [[VII стагоддзе н.э.|VII ст.]] насельніцтва тэрыторыі сучаснага Люксембурга было хрышчона дзякуючы прападобнаму Віліброрду, які заснаваў там манастыр бенедыктаўцаў. У Сярэднявечча зямля ўваходзіць спачатку ў склад франкскага каралеўства [[Аўстразія|Аўстразіі]], потым у [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэнную Рымскую імперию]], а пасля — у [[Латарынгія|Латарынгію]]. У [[963]] годзе ён адтрымаў незалежнасць у выніку абмена стратэгічнымі тэрыторыямі. Справа ў тым, што на яго тэрыторыі змяшчаецца замак Лісілінбург (Маленькая крэпасць), які паклаў пачатак дзяржаве. На чале гэтага маленькага ўладання стаяў Зігфрыд. Яго нашчадкі крыху пашырылі сваі тэрыторыі дзякуючы войнам, палітычным шлюбам, спадчынам і дамовам. У [[1060]] годзе Конрад быў аб'яўлены першым графам Люксембурга. ЯгонаяЯго прапраўнучка стала вядомай уладаркай Эрмезіндай, а яе праўнук Генрых VII, у сваю чаргу, быў імператарам Свяшчэннай Рымскай Імперыі з [[1308]] года. У [[1354]] графства Люксембург стала герцагствам. Але ў [[1443]] [[Елізавета Герліц]], пляменіца імператара Св. Рымскай імперыі Сігізмунда, была вымушана саступіць гэтае ўладанне Філіпу III, герцагу [[Бургундыя|Бургундыі]].
 
У [[1477]] Люксембург перайшоў дынастыі Габсбургаў, а пад час падзела імперыі [[Карл V Габсбург|Карла V]] тэрыторыя апынулася пад уладай [[Іспанія|Іспаніі]]. Калі [[Нідэрландская буржуазная рэвалюцыя|Нідэрланды пачалі паўстанне]] супраць [[Філіп II, кароль Іспаніі|Філіпа II, караля Іспаніі]], Люксембург захоўваў нейтралітэт. У выніку гэтай рэвалюцыі герцагства перайшло пад уладу паўстаўшай краіны. Пачатак [[Трыццацігадовая вайна|Трыдцацігадовай войны]] ([[1618]]—[[1648]]) прайшло досыць спакойна для Люксембургу, але пасля ўступлення ў яе Францыі ў [[1635]] ў герцагства прыйшлі сапраўдная бяда і разарэнне. Акрамя гэтага, [[Вестфальскі мір]] (1648) не прынёс спакою ў Люксембург — гэта адбылося толькі ў [[1659]] годзе ў выніку заключэння [[Пірэнейская дамова|Пірэнейскай дамовы]]. У [[1679]]—[[1684]] гадах [[Людовік XIV, кароль Францыі|Людовік XIV]], паступова заваёўваў Люксембург, але ўжо ў [[1697]] годзе Францыя передала яго Іспаніі. Пад час [[Вайна за іспанскую спадчыну|Вайны за іспанскую спадчыну]] Люксембург разам з [[Бельгія|Бельгіей]] перайшоў да [[Габсбургі|Габсбургаў]], якія зараз правілі [[Аўстрыя|Аўстрыей]]. Праз шэсць год пасля пачатку [[Вялікая французская рэвалюцыя|Французской Ревалюцыі]] Люксембург зноў перайшоў да Францыі. Ранейшая тэрыторыя была падзелена на тры дэпартаменты, у якіх дзейнічала канстытуцыя Дырэкторыі. Сяляне Люксембурга трапілі пад дзеянне антыцаркоўных мер французскага ўраду, а ўвядзенне вайсковайваеннай павінасці ў [[1798]] прывяло да паўстання ў Люксембургу, якое было жорстка подаўлена.
 
С падзеннем Напалеона французскае панаванне ў Люксембургу скончылася, яго лёс быў вырашаны Венскім Кангрэсам [[1815]] году: Люксембургу быў дараваны статус Вялікага герцагства з Вільямам I (прадстаўніком [[Аранская дынастыя|дынастыі Аранскіх-Насау]], каралём Нідэрландаў) на чале. Люксембург захоўваў аўтаномію, а сувязь з Нідэрландамі была хутчэй намінальная — толькі таму, што герцагства лічылася асабістым уладаннем Вільяма. Тэрыторыя таксама ўваходзіла ў склад Германскай Канфедэрацыі, і на яе тэрыторыі быў расквартыраваны прускі гарнізон. Уладаранне Вільяма было дастаткова жорсткім, бо ён успрымаў насельніцтва герцагства як асабістую ўласнасць і абкладаў іх вялікімі падаткамі. Зразумела, што Люксембург у [[1830]] годзе падтрымаў бельгійскае паўстанне супраць Вільяма, і ў касірычніку гэтага ж года было аб'яўлена, што Люксембург — гэта частка Бельгіі. Але Вілем не адмаўляўся ад сваіх правоў на гэтую тэрыторыю. У [[1831]] годзе [[Францыя]], [[Англія]], [[Расія]], [[Каралеўства Прусія|Прусія]] і [[Аўстрыя]] вырашылі, што Люксембург павінен застацца ў Вільяма I і ўвайсці ў Германскую канфедэрацыю. Пры гэтым франкамоўнае насельніцтва было перавезена ў Бельгію. Такім чынам, да [[1867]] Люксембург знаходзіўся ў складзе Нідэрландаў на правах аўтаноміі.
 
У [[1842]] [[Вілем II]] падпісаў дамову з Прусіяй, па якой Люксембург стаў удзельнікам Мытнага Саюза. Гэты крок значна палепшыў эканамічнае і сельскагаспадарчае развіцце герцагства, былі вастаноўлена інфраструктура, з'явілася [[чыгунка]]. У [[1841]] Люксембургу была дарована [[канстытуцыя]], якая ўсёж не суадносілася з жаданнямі насельніцтва. Моцна паўплывала на аўтаномію французская рэвалюцыя 1848 года. Под яе ўплавам Вільям дараваў больш ліберальную канстытуцыю, у якой былі ўнесены змены ў [[1856]] годзе. З распадам канфедэрацыі ў [[1866]] Люксембург стаў поўносцью суверэнай дзяржавай. Афіцыйна гэта адбылося [[9 верасня]] [[1867]] годугода. Крыху раней, [[29 красавіка]] [[1867]], на міжнароднай канферэнцыі ў [[Лондан]]е паміж Расіяй, Вялікабрытаніяй, Францыяй, Прусіяй і шэрагам іншых дзяржаў была падпісана дамова аб статусе Люксембурга. Па Дамове карона Вялікага герцагства Люксембург празнавалася спадчыным уладаннем дома Насау, а само герцагства вызначалася як нейтральная дзяржава.
 
Пасля смерці [[Вілем III|Вільяма III]] ў [[1890]] годзе Нідэрланды засталіся без спадчыніка мужчынскага полу, таму Вялікае герцагства перайшло Адольфу, герцагу Насау, а затым і яго сыну Вільяму, які памёр у [[1912]] годзе. Яны за годы праўлення мала цікавіліся пытаннямі кіравання дзяржавай, затое Марыя Адэлаіда, дачка Вільяма, развіла там вялікую дзейнасць, што не было ацэнена насельніцтвам. У гады [[Першая Сусветная вайна|Першай Сусветнай войны]] Люксембург захоўваў нейтралітэт, але ўсё ж у [[1914]] годзе Германія яго акупавала. Па [[Версальскі мір|Версальскаму міру]] Марыя Адэлаіда была вымушана адаць кіраванне краінай сястры Шарлоце. У [[1940]] Германія другі раз акупавала Люксембург. Урад адмовіўся ісці на кампраміс з фашыстамі, таму ўвесь двор быў вымушаны эміграваць і жыць у выгнанні. Герцагства ўвайшло ў склад [[Трэці Рэйх|Трэцяга Рэйха]]. У верасні [[1944]] адбылося вызваленне краіны. У тым жа годзе Люксембург увайшоў у Эканамічны Саюз з Бельгіяй і Нідэрландамі ([[Бенілюкс]]). З уступам у [[НАТА]] ў [[1949]] годзе Вялікае герцагства Люксембург парушыла свой ваенны нейтралітэт. У [[1964]] на прастол Люксембурга ўзышоў прынц Жан. У кастрычніку [[2000]] Жан адрокся ад прастолу, з-за старога ўзросту; на прастол узышоў яго сын Анры.
Радок 78:
 
== Геаграфія ==
 
== Насельніцтва ==
 
== Эканоміка ==
 
== Гл. таксама ==
 
Радок 95 ⟶ 92:
{{Саюз для Міжземнамор'я}}
 
{{Link GA|lt}}
{{Normdaten
|PND=
Радок 108 ⟶ 104:
[[Катэгорыя:Канстытуцыйныя манархіі]]
 
{{Link GA|lt}}
[[ace:Luksèmburg]]
[[af:Luxemburg]]