Вікіпедыя

Выбранцы: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Наступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Новая старонка: ''''Выбра́нцы''' - ваенна-служылая група сельскага насельніцтва ў Рэч Паспалітая|Рэчы Паспа...'
 
Няма тлумачэння праўкі
Радок 1:
'''Выбра́нцы''' - ваенна-служылая група сельскага насельніцтва ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ў 16—18 стагоддзях. <br />
 
У Польшчы [[пяхота]] з выбранцаў узнікла ў [[1578]] па ініцыятыве караля [[Стафан Баторый|Стафана Баторыя]] на ўзор [[Вугоршчына|вугорскай]] пяхоты, у ВКЛ — у [[1595]]. Выбіралі Выбранцаў у каралеўскіх маёнтках (1 чал. ад 20 двароў). За сваю службу выбранцы i ix сем'і вызваляліся ад усіх падаткаў i павіннасцей, прывілеі выбранцаў («''выбранецкае права''») пашыраліся i на ix нашчадкаў.<br />
 
У пачатку 17 стагоддзя ў войску ВКЛ было 12 рот выбранцаў (крыху больш за 1 тысячу чалавек). Яны ўдзельнічалі ў [[Вайна Рэчы Паспалітай з Расіяй у 1609-1618|вайне Рэчы Паспалітай з Расіяй у 1609—18 гадох]]. У 1-й палове 17 стагоддзя магнаты ВКЛ стваралі атрады выбранцаў i ў прыватных войсках, набіраючы ix з [[дробная шляхта|дробнай шляхты]], вольных людзей i [[Сяляне|сялян]]. За вайсковую службу выбранцы атрымлівалі «ў вечнасць» зямлю. <br />
 
==Слуцкія выбранцы==
У 2-й пал. 17 ст. В. засталіся только на Случчыне (вёскі Агароднікі, Бранавічы, Варкавічы, Лучнікі, Падзёры, Сярагі). Яны неслі службу ў слуцкім гарнізоне (пяхота, мушкецёры, грэнадзёры), у залежнасці ад вайсковага звання мелі зямельныя надзелы ад 0,5 да 1,5 валокі, якія пера-ходзілі ў спадчыну па мужчынскай лініі. Фармальна (з 1659) В. лічыліся ў войску ВКЛ, фактычна ж былі васаламі магнатаў, мелі прывілеі ад каралёў i магнатаў, вызваляліся ад падаткаў. Зброюі мундзі-ры куплялі за свой кошт, адзін тыдзень В. служылі, другі — працавалі на сваім надзеле. У судовых адносінах яны былі экстэрытарыяльныя, падсудныя толькі суду ваеннага губернатара Слуцкага княства; у спрэчных справах са шляхтай, гараджанамі i сялянамі В. судзіліся ў зам-кавым судзе. Пасля далучэння Беларусі да Pac. імперыі i скасавання слуцкага гарнізона Дамінік Радзівіл у 1808 намагаўся перавесці В. (каля 1500 чал.) на паншчыну, што выклікала ix бунт i пера-дачу справы ў pac. суды. Частка В. дака-зала свае правы на дваранства, іншыя — на вольнасць. У1811 яны былі залічаны ў разрад вольных хлебаробаў, але працягвалі судовую справу супраць Радзівіла, адстойваючы свае правы на волю i зямлю. У1834 Дзярж. савет i цар Мікалай I прызналі ix «не залічанымі ў сялянства»; В. былі прызнаны вольнымі, але ix зямля — памешчыцкай. Тады В. адмовіліся плаціць чынш спадкаемцу Радзівіла кн. Вітгенштэйну. Толькі ў 1846 Слуцк i землі 6 выбранецкіх вёсак былі выкуплены ў яго дзяржавай. У 1868 В., спрабуючы замацаваць свае правы на зямлю, патрабавалі вылучыць ix вёскі ў асобную воласць, не жадаючы быць у адной воласці з былымі прыгоннымі сялянамі, але міравы з'езд пасрэднікаў адмовіў ім, не жадаючы патураць «шля-хецкай пагардзе да хлопства». У 1870 В. атрымалі люстрацыйныя акты на зямлю i ў 1871 перайшлі на выкупныя плацяжы. Да пач. 20 ст. мелі спецыфічныя рысы побыту, некаторыя В., што захавалі граматы, былі адноўлены ў правах дваранства.▼
 
▲У 2-й пал.палове 17 ст.стагоддзя В.выбранцы засталіся только на [[Случчына|Случчыне]] (вёскі Агароднікі, Бранавічы, Варкавічы, Лучнікі, Падзёры, Сярагі). Яны неслі службу ў слуцкім гарнізоне ([[пяхота]], [[мушкецёры]], [[грэнадзёры]]), у залежнасці ад вайсковага звання мелі зямельныя надзелы ад 0,5 да 1,5 валокі, якія пера-ходзіліпераходзілі ў спадчыну па мужчынскай лініі. Фармальна (з 1659) В. лічыліся ў войску ВКЛ, фактычна ж былі васаламі магнатаў, мелі прывілеі ад каралёў i магнатаў, вызваляліся ад падаткаў. Зброюі мундзі-ры куплялі за свой кошт, адзін тыдзень В. служылі, другі — працавалі на сваім надзеле. У судовых адносінах яны былі экстэрытарыяльныя, падсудныя толькі суду ваеннага губернатара Слуцкага княства; у спрэчных справах са шляхтай, гараджанамі i сялянамі В. судзіліся ў зам-кавым судзе. Пасля далучэння Беларусі да Pac. імперыі i скасавання слуцкага гарнізона Дамінік Радзівіл у 1808 намагаўся перавесці В. (каля 1500 чал.) на паншчыну, што выклікала ix бунт i пера-дачу справы ў pac. суды. Частка В. дака-зала свае правы на дваранства, іншыя — на вольнасць. У1811 яны былі залічаны ў разрад вольных хлебаробаў, але працягвалі судовую справу супраць Радзівіла, адстойваючы свае правы на волю i зямлю. У1834 Дзярж. савет i цар Мікалай I прызналі ix «не залічанымі ў сялянства»; В. былі прызнаны вольнымі, але ix зямля — памешчыцкай. Тады В. адмовіліся плаціць чынш спадкаемцу Радзівіла кн. Вітгенштэйну. Толькі ў 1846 Слуцк i землі 6 выбранецкіх вёсак былі выкуплены ў яго дзяржавай. У 1868 В., спрабуючы замацаваць свае правы на зямлю, патрабавалі вылучыць ix вёскі ў асобную воласць, не жадаючы быць у адной воласці з былымі прыгоннымі сялянамі, але міравы з'езд пасрэднікаў адмовіў ім, не жадаючы патураць «шля-хецкай пагардзе да хлопства». У 1870 В. атрымалі люстрацыйныя акты на зямлю i ў 1871 перайшлі на выкупныя плацяжы. Да пач. 20 ст. мелі спецыфічныя рысы побыту, некаторыя В., што захавалі граматы, былі адноўлены ў правах дваранства.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Выбранцы"