Вікіпедыя

Станіслаў Арыхоўскі-Раксалан: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Няма тлумачэння праўкі
Радок 21:
}}
'''Станіслаў Арыхоўскі''' (Ажахоўскі) (укр. Станіслав Оріховський, польск. Stanisław Orzechowski, лац. Stanislaus Orzehovius) - украінскі грамадскі дзеяч эпохі Рэнесансу, пісьменнік, філосаф і ідэолаг шляхецкага руху.
== Біяграфічныя звесткі. Ідэі і творчасць ==
 
. На жыцці Арыхоўскага адбілася ўсё тое спляценне палітычных і культурных фактараў, што ўплывалі на украінскую гісторыю ХV ст. Нарадзіўся ён пад Перамышлем, паходзіў з польска-украінскага роду герба “Окша”. Сам быў ксяндзом, яго дзед (па матчынай лініі) – праваслаўным святаром. У маладосці Арыхоўскі навучаўся ва універсітэтах Польшчы і Заходняй Еўропы, яго настаўнікамі былі М. Лютэр і Ф. Меланхтон, знаёмымі - А. Дюзрэр, У. фон Гутэн, Л. Кранах Старэйшы і інш. [5, с.24] Прадстаўнік рэнесанснай грамадскай думкі, С. Арыхоўскі рашуча адстойваў ідэі шляхецкага парламентарызму, развіцця шляхецкага руху за свае правы і вольнасці, быў прыхільнікам тэорыі грамадска-дагаварнога паходжання дзяржавы і ідэі натуральнага права [1,с.11]. Станіслаў Арыхоўскі пакінуў багатую літаратурную спадчыну. Да яе перадусім трэба аднесці такія творы, як “Устаноўкі польскаму каралю Жыгімонту Аўгусту” (1543 і 1548) – праект пераўтварэнняў у дзяржаве ў духу “шляхецкай дэмакратыі” і супрацьстаяння асманскай агрэсіі; “Прамова на пахаванне Жыгімонта І” (1548); дзве прамовы “Пра турэцкую пагрозу” (1543 – 1544) – яскравы прыклад плыні так зв. “Польскай антытурэцкай літаратуры”, што заклікала ўмацоўваць абарону дзяржавы перад тварам пагрозы з боку Асманскай імперыі; “Натуральнае права” – твор, што, нажаль, не захаваўся да нашых дзён; а таксама, шэраг лістоў – да Пятра Гамрата (1544), Паўла Рамузіо (1549) і інш.
 
У адносінах да С. Арыхоўскага скажам яшчэ, што ёнАрыхоўскі падмацоўваў сваю грамадскую канцэпцыю заклікам да уніі каталіцкай і праваслаўнай цэркваў, што таксама павінна было паспрыяць злітаванню ўсёй шляхты Кароны ў адзін палітычны народ. Добра разумеў ён і геапалітычнае становішча сваёй радзімы: С. Арыхоўскі з’яўляецца адным з прадстаўнікоў канцэпцыі агульнага “еўрапейскага дома”, неабходнасць умацавання якога ён тлумачыў у першую чаргу патрэбай абароны ад асманаў.▼
Амаль што ва ўсіх творах Станіслава Арыхоўскага добра прасочваецца яго палітычная і этнічна-культурная самаідэнтыфікацыя. Пачнем з таго, што, падпісваючы свае творы, каля сваёго прозвішча ён ставіў словы “Раксалан” ці “Рутэнец” (“русін”), таму і вядомы ў гісторыі як Арыхоўскі-Раксалан (Orzehovius Roxolanus). Адкрыта ідэнтыфікаваў ён сябе як “русіна” ў большасці сваіх твораў. Так, у адным з іх – палітычным трактаце “Узорны падданы” – Арыхоўскі заяўляе: “Я русін, ганаруся гэтым, ахвотна пра гэта паўсюдна кажу” [3]. Свій родны Перамышль Арыхоўскі неаднаразова называе “рускім”. У лісце да П. Рамузіо ён піша: “Перамышль, даволі паказное месца ў Русі”. Русь ён называе “саёй бацькаўшчынай”, наогул для твораў Арыхоўскага характэрна апазіцыя “мы – яны”. Да першых ён адносіць уласна Русь і Польшчу (хоць апошнюю і не заўсёды), да другіх – Масковію, Венгрыю і інш. замежныя краіны. ▼
== “Gente Ruthenus natione Polonus”: ідэя двайной самаідэнтыфікацыі ўкраінскай шляхты ў Польскай Кароне ==
 
▲ Амаль што ва ўсіх творах Станіслава Арыхоўскага добра прасочваецца яго палітычная і этнічна-культурная самаідэнтыфікацыя. Пачнем з таго, што, падпісваючы свае творы, каля сваёго прозвішча ён ставіў словы “Раксалан” ці “Рутэнец” (“русін”), таму і вядомы ў гісторыі як Арыхоўскі-Раксалан (Orzehovius Roxolanus). Адкрыта ідэнтыфікаваў ён сябе як “русіна” ў большасці сваіх твораў. Так, у адным з іх – палітычным трактаце “Узорны падданы” – Арыхоўскі заяўляе: “Я русін, ганаруся гэтым, ахвотна пра гэта паўсюдна кажу” [3]. Свій родны Перамышль Арыхоўскі неаднаразова называе “рускім”. У лісце да П. Рамузіо ён піша: “Перамышль, даволі паказное месца ў Русі”. Русь ён называе “саёй бацькаўшчынай”, наогул для твораў Арыхоўскага характэрна апазіцыя “мы – яны”. Да першых ён адносіць уласна Русь і Польшчу (хоць апошнюю і не заўсёды), да другіх – Масковію, Венгрыю і інш. замежныя краіны.
Аднак з “русінскай” ідэнтыфікацыяй у творах С. Арыхоўскага арганічна пераплятаецца і тоеснасць з Польскай дзяржавай, яе рэлігіяй і культурай. У лісце да П. Гамрата Арыхоўскі піша: “Я чалавек рутэнскага роду, што нарадзіўся і выхаваны быў у рымскім абрадзе”. Ідэнтыфікацыя з Польскай дзяржавай добра прасочваецца ў лісце да італьянскага гуманіста П. Рамузіо, дзе С. Арыхоўскі зазначае, што студэнтаў з земляў Русі у заходнееўрапейскіх універсітэтах называюць палякамі, бо яна “з’яўляецца правінцыяй, што ўваходзіць у склад Польшчы”. Не чужой для Арыхоўскага з’яўляецца і польская ідэя сарматызму, сарматам ён лічыць і сябе: “я таксама сармат, таму што Украіна, якая з’яўляецца маёй радзімай, ляжыць у еўрапейскай частцы Сарматыі” [3]. ▼
 
▲ Аднак з “русінскай” ідэнтыфікацыяй у творах С. Арыхоўскага арганічна пераплятаецца і тоеснасць з Польскай дзяржавай, яе рэлігіяй і культурай. У лісце да П. Гамрата Арыхоўскі піша: “Я чалавек рутэнскага роду, што нарадзіўся і выхаваны быў у рымскім абрадзе”. Ідэнтыфікацыя з Польскай дзяржавай добра прасочваецца ў лісце да італьянскага гуманіста П. Рамузіо, дзе С. Арыхоўскі зазначае, што студэнтаў з земляў Русі у заходнееўрапейскіх універсітэтах называюць палякамі, бо яна “з’яўляецца правінцыяй, што ўваходзіць у склад Польшчы”. Не чужой для Арыхоўскага з’яўляецца і польская ідэя сарматызму, сарматам ён лічыць і сябе: “я таксама сармат, таму што Украіна, якая з’яўляецца маёй радзімай, ляжыць у еўрапейскай частцы Сарматыі” [3].
І ўсё ж сапраўднай дэкларацыяй поглядаў Станіслава Арыхоўскага-Раксалана стала яго вызначэнне украінскага шляхціча ў Польшчы: “рускага племя польскай нацыі” (“gente Rutenus natione Polonus”) [3], што як нельга лепш сведчыць пра падвоенасць палітычнай свядомасці. Чаму палітычнай? С. Арыхоўскі, безумоўна, добра бачыў уплывы этнічнага, рэлігійнага і інш. аспектаў на жыццё грамадства. Аднак нацый у сучасным разуменні гэтага паняцця яшчэ не склалася, таму пад “народам” у той час хутчэй трэба разумець “шляхецкі народ” / “шляхецкую нацыю”. Шляхта не аб’ядноўвала сябе яшчэ з прадстаўнікамі іншых сацыяльных станаў у адну нацыянальную супольнасць. Так, пад назваю ўтворанай у ХVІ стст. дзяржавы Рэч Паспалітая Абодвух Народаў трэба разумець саюз “шляхецкіх народаў” Польшчы і ВКЛ, з’яднаных “агульнай справай” (res publika – Rzeczpospolita). У гэтым святле “gente Rutenus natione Polonus” можна разумець таксама и як “рускае племя польскай дзяржавы”. Украінская шляхта, разумеючы свае “рускае” паходжанне, усведамляла і сваю прыналежнасць да польскай палітычнай нацыі.▼
 
▲ І ўсё ж сапраўднай дэкларацыяй поглядаў Станіслава Арыхоўскага-Раксалана стала яго вызначэнне украінскага шляхціча ў Польшчы: “рускага племя польскай нацыі” (“gente RutenusRuthenus natione Polonus”) [3], што як нельга лепш сведчыць пра падвоенасць палітычнай свядомасці. Чаму палітычнай? С. Арыхоўскі, безумоўна, добра бачыў уплывы этнічнага, рэлігійнага і інш. аспектаў на жыццё грамадства. Аднак нацый у сучасным разуменні гэтага паняцця яшчэ не склалася, таму пад “народам” у той час хутчэй трэба разумець “шляхецкі народ” / “шляхецкую нацыю”. Шляхта не аб’ядноўвала сябе яшчэ з прадстаўнікамі іншых сацыяльных станаў у адну нацыянальную супольнасць. Так, пад назваю ўтворанай у ХVІ стст. дзяржавы Рэч Паспалітая Абодвух Народаў трэба разумець саюз “шляхецкіх народаў” Польшчы і ВКЛ, з’яднаных “агульнай справай” (res publika – Rzeczpospolita). У гэтым святле “gente Rutenus natione Polonus” можна разумець таксама и як “рускае племя польскай дзяржавы”. Украінская шляхта, разумеючы свае “рускае” паходжанне, усведамляла і сваю прыналежнасць да польскай палітычнай нацыі.
▲ У адносінах да С. Арыхоўскага скажам яшчэ, што ён падмацоўваў сваю грамадскую канцэпцыю заклікам да уніі каталіцкай і праваслаўнай цэркваў, што таксама павінна было паспрыяць злітаванню ўсёй шляхты Кароны ў адзін палітычны народ. Добра разумеў ён і геапалітычнае становішча сваёй радзімы: С. Арыхоўскі з’яўляецца адным з прадстаўнікоў канцэпцыі агульнага “еўрапейскага дома”, неабходнасць умацавання якога ён тлумачыў у першую чаргу патрэбай абароны ад асманаў.
== Асноўныя творы С. Арыхоўскага ==
 
* «Pro Ecclesia Christi ad Samuelem Maciejovium» (Краков, 1546);
* "Fidei Catholicae Confessio Petricoviae in Synodo pure simpliciter atque sine cnoditione edita А. 1552 die XVI Februarii а. d. 1551 in Synodo Varsaviensi confirmata et in lucem data (Краков, 1561 и Кельн, 1563), вместе с ним помещено «Pro dignitate sacerdotali»;
* «Listy Stanisława Oizechowskiego w ktòrych który jest prawdsiwy kóscioł od Chrystusa i od Aposlołòw posta nowiony dostatecznie i mądrze przeciwko nowym Ewangielikom dowodzi», 1561;
* «Chimera sive de Stancari funesta Regno Poloniae secta» (Краков, 1562 и Кельн 1563)
* «Conclusiones in Haereticos pro salute patriae»; «Baptismus Ruthenorum, Bulla de non rebaptisandis Ruthenis» (Краков 1544);
* «De lege coelibatus contra Syricium in concilio habita oratio»; «Ad Julium III Pont. Max. Supplicatio de approbando matrimonio а se inito»; 1551;
* "Odpowiedz rycerstwa ruskiego na sejmiku powiatowym wiszenskim na poselstwo J. Kròl. Mci uczyniona (r. 1566);
* «De ordinanda republica»;
* «Repudium Romae»,
* «De obscuro regis matrimonio»,
* «[http://www.staropolska.pl/renesans/proza/Tarnowski.html Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego]».
== Літаратура ==
 
* Польский летописец с 964 по 1764 год, СПб. 1782;
* Bohomolec F. Życie Orzechowskiego. — Sanok, 1855.
* Krowicki М. Chrześcianskie, а żałobliwe napomnienie do króla Imci i do wszystkich etc. w Magdeburgu, 1554;
* Górnicki, Dzieje w koronie polskiej z przytoczeniem niektórych postronnych rzeczy od r. 1538 do 1572. Krakow 1637;
* Źywot isprawy Stanisława Orzechowskiego, napisał Iózef Maxymilian hrabia na Tęczynie Ossoliński, Kraków, 1851 (2 тома);
* Ossoliński, Wiadomości historyczno-krytyczne, tom III;
* Krzyzanowski, Wyznanie wiary Stanisława Orzechowskiego 1502;
* Źywoty sławnych polakòw, Radom 1830;
* Utrapionej Rzeczypospolitej Polskiej wizerunek i skuteczna naprawa z pism St. Orzechowskiego Hieronim Bogdaszewski na świat podał. 1629;
* Broscius, De litterarum in Poloniae vetustate (Краков 1780).
* Michał Bogusz Szyszka. Buzeńskiego Źywoty arcybiskupów Gnieznieńskich, prymasów korony Polskiej etc. 4 tt. (1852—1860);
* Bartoszewicz, Historja literatury polskiej, Warszawa 1861;
* «Encyklopedja Powszechna» Orgelbranda; Lavisse et Rambaud, Histoire générale du IV siècle а nos jours. Paris, 1894. Vol. 4. J. Lelewel,
* «Dzieje, opowiedziane przez stryja synowcom»,
* «Dzieje Litwy i Rusi»;
* А. Moraczewski. Dzieje rzeczypospolitej polskiej do 1669;
* Henryk Schmit, Dzieje narodu polskiego; М. Bobrzyński «Dzieje Polski w zarysie»;
* Н. Goldberg. Zwanzig Jahre von der Regierung Sigismund I. (1870);
* Czacki, Obraz panowania Zygmunta Augusta; Zakrzewski, Powstanie i wzrost reformacji w Polsce;
* Kubala, Stanisław Orzechowski w obec reformacji;
* Szujski, Odrodzenie i reformacja w Polsce; Pawiński.
* Rządy sejmikowe; Bukowski, Historja reformacji w Polsce. Krakow 1883—1886;
* Tarnowski; Pisarze polityczni XVI wieku, Krakow 1886;
* Korzeniowski; Orichovina, Krakow 1891.
* «Кишиневские епархиальные ведомости» 1870 г. № 11;
* «Могилевск. Губ. Ведом.» 1846 г., № 3, 4, 5;
* П. Корошевич, Очерк истории православной церкви на Волыни, СПб. 1855;
* Завитневич, Палинодия Захарии Копыстинского;
* Н. Любович, История реформации в Польше, Варшава, 1883;
* Н. Ф. Сумцов, «Ст. Ореховский» («Киевская Старина» 1888, ноябрь),
* Алфавитный указатель книг университета св. Владимира.
* Estreicher «Bibliografïa XVI stulecie»
* Вирський Д.С. Ст.Оріховський-Роксолан як історик та політичний мислитель: Автореф. дис... канд. іст. наук: 07.00.06 / Д.С. Вирський. – Дніпропетровськ, 2000. – 18 с.
* Попель, Р.І. Феномен двайной палітычнай свядомасці на прыкладзе гістарычнай спадчыны Станіслава Арыхоўскага-Раксалана / Р.І. Попель // Роль личности в истории: реальность и проблемы изучения: науч. сб. (по материалам 1-й Международной научно-практической Интернет-конференции) / редкол. В. Н. Сидорцов (отв. ред.) [и др.]. – Минск : БГУ, 2011. – С. 15–18. В Электронной библиотеке БГУ http://elib.bsu.by/handle/123456789/3561
 
 
[[de:Stanisław Orzechowski]]
[[en:Stanisław Orzechowski]]
[[it:Stanisław Orzechowski]]
[[pl:Stanisław Orzechowski (pisarz)]]
[[ru:Станислав Ореховский]]
[[uk:Оріховський Станіслав]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Станіслаў_Арыхоўскі-Раксалан"