Вікіпедыя

Распад Аўстра-Венгерскай імперыі: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
дрНяма тлумачэння праўкі
арфаграфія
Радок 1:
'''Распад Аўстра-Венгерскай імперыі''' — буйная геапалітычная падзея, якая адбылася ў выніку нарастання ўнутраных сацыяльных супярэчнасцей і адасаблення розных частак імперыі. [[Першая сусветная вайна]], неўраджай [[1918]] года і [[эканамічны крызіс]] паслужылі падставай да распаду дзяржавы.
 
17 кастрычніка парламент [[венгрыяВенгрыя|Венгрыі]] скасаваў унію з [[Аўстрыя]]й і абвясціў незалежнасць краіны, 28 кастрычніка ўтварылася [[Чэхаславакія]], услед за ёй 29 кастрычніка з'явілася Каралеўства Сербаў, Харватаў і Славенцаў, 3 лістапада незалежнасць абвясціла [[Заходне-Украінская народная рэспубліка|Заходне-Украінская народная рэспубліка]], 6 лістапада ў [[кракаў|Кракаве]] было абвешчана аб аднаўленні Польшчы. Таксама ў ходзе распаду імперыі ўзніклі [[Тарнабжэгская рэспубліка]], [[Гуцульская рэспубліка]], [[Руская Народная Рэспубліка лемкаў]], [[Усходне-Лемкаўская рэспубліка]], [[Рэспубліка Прэкмур'е]], [[Венгерская Савецкая Рэспубліка]], [[Славацкая Савецкая Рэспубліка]], [[Рэспубліка Банат]], [[Рэспубліка Фіуме]].
 
Пасля распаду [[Аўстра-Венгрыя|Аўстра-Венгрыі]] на яе былой тэрыторыі паўстала некалькі унітарных этнакратычных [[Дзяржава|дзяржаў]], вялікая частка якіх існуе і ў наш час. Астатнія тэрыторыі, населеныя падзеленымі народамі, трапілі ў склад ужо існуючых ці новаўтвораных дзяржаў. Юрыдычна распад імперыі быў аформлены ў [[сен-Жарменскі дагавор|Сен-Жарменскім]] дагаворы з Аўстрыяй, які таксама выступаў у якасці мірнага дагавора пасля Першай сусветнай, і ў Трыянонской дамове з Венгрыяй.
Радок 42:
[[Выява:Franz joseph1.jpg|thumb|left|[[Франц Іосіф I]]]]
 
Пасля правалу рэвалюцыі становішча ў краіне толькі пагоршылася, хоць цяпер супрацьстаянне народаў вылілася ў палітычныя дэбаты і прапаганду нацыянальных ідэй. Толькі часам адбываліся ўзброеныя сутыкненні, якія душыліся імперскімі войскамі<ref name="mozg armii" />. У 1867 годзе, з прыняццем новай агульнаімпэрскайагульнаімперскай канстытуцыі і падпісаннем Аўстра-венгерскага пагаднення, Аўстра-Венгрыя аслабла яшчэ больш, так як дзялілася на дзве часткі: Аўстрыю і Венгрыю. Абедзве зараз атрымалі права мець уласныя арміі, праламентыпарламенты, прадстаўнічыя ўстановы і г. д., а ўласны бюджэт у кожнай частцы імперыі існаваў ужо да прыняцця новай канстытуцыі. Уласны парламент атрымала Боснія і Герцагавіна (ёй таксама належала частка бюджэту).
 
Доўгі час імперыяй правіў [[Франц Іосіф I|Франц Іосіф]], які сабраў вакол сябе прыхільнікаў-інтэрнацыяналістаў, што не дазваляла Аўстра-Венгрыі распасціся на шэраг унітарных і нацыянальна аднародных дзяржаў. Аднак і ў кіруючай эліце намеціліся рознагалоссі, якія з часам перараслі ў недавер і адкрытае супрацьстаянне паміж чыноўнікамі розных нацыянальнасцяў, нават эрцгерцаг [[Франц Фердынанд]] заразіўся нянавісцю да венграў як да нацыянальнасці, усяляк звужаючы іх правы і дапамагаючы народам, якія спрадвеку жылі побач з імі. Нецярпімасць Франца Фердынанда да венгерскай паловы імперыі вылілася ў фразу «Яны мне антыпатычны, хоць бы проста з-за мовы», якую ён вымавіў пасля чарговай беспаспяховай спробы вывучыць [[венгерская мова|венгерскую мову]]<ref name="mozg armii" />.
 
У такіх умовах магутны бюракратычны апарат, які ў тры разы перавышаў колькасць аўстра-венгерскай арміі<ref name="mozg armii" />, пачаў «нацыяналізацыю» мясцовай улады па нацыянальнай і рэлігійнай прыкмеце, якая не праходзіла без кровапраліцця. Цяпер ідэі сепаратызму праніклі ва ўсе пласты грамадства, толькі буйная буржуазія падтрымлівала імператара і жадала цэласнасці імперыі, спадзеючысяспадзяючыся на Франца Іосіфа як на выратавальніка Аўстра-Венгрыі. Сам Франц-Іосіф выдатна разумеў, што распаду яму ў адзіночку не стрымаць, таму наракаў на сваю безвыходнасцьбязвыхаднасць. «Маё няшчасце, што я не магу знайсці дзяржаўнага дзеяча» - казаў ён. Франц Фердынанд, нягледзячы на сваю непрыязнасць да венграў, рабіў спробы ператварыць імперыю ў федэрацыю, якія, аднак, скончыліся беспаспяхова умяшаннем імператара, які баяўся страціць усю паўнату ўлады<ref name="mozg armii" />.
 
{{зноскі}}
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Распад_Аўстра-Венгерскай_імперыі"