Класіцызм: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
MerlIwBot (размовы | уклад)
др робат дадаў: nn:Klassisisme
др clean up, replaced: XV ст. → XV ст. , вайсков → ваенн, лясыцы → ласіцы, Нэш → Неш (4), Мэтай → Метай, Метай → Мэтай, м ў → м using AWB
Радок 4:
'''Класіцы́зм''' ({{lang-fr|classicisme}}, ад {{lang-la|classicus}} — узорны) — мастацкі стыль і эстэтычны напрамак у еўрапейскім мастацтве [[XVII]]—[[XIX]] стст.
 
У аснове класіцызму ляжаць ідэі [[Рацыяналізм, філасофія|рацыяналізму]], якія фармавалісяфарміраваліся адначасова з такімі ж у філасофіі [[Рэнэ Дэкарт|Дэкарта]]. Мастацкі твор, з пункту гледжання класіцызму, павінны будавацца на падставе строгіх канонаў, тым самым выяўляючы складнасць і лагічнасць самой светабудовы. Цікавасць для класіцызму ўяўляе толькі вечнае, нязменнае — у кожнай з'яве ён імкнецца распазнаць толькі істотныя, тыпалагічныя рысы, адкідаючы выпадковыя індывідуальныя прыкметы. Эстэтыка класіцызму надае вялікае значэнне грамадска-выхаваўчай функцыі мастацтва. Многія правілы і каноны класіцызм бярэ з антычнага мастацтва ([[Арыстоцель]], [[Гарацый]]).
 
Класіцызм устанаўлівае строгую [[Іерархія жанраў|іерархію жанраў]], якія дзеляцца на высокія ([[ода]], [[трагедыя]], [[эпапея]]) і нізкія ([[камедыя]], [[сатыра]], [[байка]]). Кожны жанр мае строга пэўныя прыкметы, змешванне якіх не дапускаецца.
Радок 11:
[[Выява:The dance to the music of time c. 1640.jpg|225px|thumb|[[Нікола Пусэн]]. «Танец пад музыку»]]
 
Цікавасць да мастацтва антычнай Грэцыі і Рыма выявілася яшчэ ў [[Выяўленчае мастацтва Адраджэння|эпоху Адраджэння]], якое пасля стагоддзяў [[сярэднявечча]] звярнулася да формаў, матываў і сюжэтаў антычнасці. Найвялікшы тэарэтык Рэнесансу, [[Леон Батыста Альберт]], яшчэ ў [[XV стагоддзе|XV ст.]] выказаў ідэі, якія прадракалі асобныя прынцыпы класіцызму і ў поўнай меры выявіліся на фрэсцы [[Рафаэль|Рафаэля]] «[[Афінская школа]]» (1511).
Сістэматызацыя і замацаванне дасягненняў вялікіх мастакоў Адраджэння, асабліва фларэнтыйскіх на чале з Рафаэлем і яго вучнем [[Джуліа Рамана]], склалі праграму [[Балонская школа|Балонскай школы]] канца XVI стагоддзя, найбольш характэрнымі прадстаўнікамі якой былі браты [[Карраччы]]. У сваёй уплывовай Акадэміі мастацтваў болонцы прапаведавалі, што шлях да вяршыняў мастацтва ляжыць праз скрупулёзнае вывучэнне спадчыны [[Рафаэль|Рафаэля]] і [[Мікеланджэла]], імітацыю іх майстэрства лініі і кампазіцыі.
Радок 19:
Халоднаразважлівы [[нарматывізм]] Пусэна выклікаў адабрэнне [[Версальскі палац|Версальскага]] двара і быў працягнуты прыдворнымі мастакамі накшталт [[Шарль Лебрэн|Лебрэн]], якія бачылі ў класіцыстычным жывапісу ідэальную мастацкую мову для ўсхвалення [[Абсалютызм|абсалютысцкай дзяржавы]] «[[Людовік XIV|караля-сонца]]». Хоць прыватныя заказчыкі аддавалі перавагу розным варыянтам [[барока]] і [[ракако]], французская манархія падтрымлівала класіцызм на плаву за кошт фінансавання такіх акадэмічных устаноў, як [[Школа вытанчаных мастацтваў]]. [[Рымская прэмія]] падавала найбольш таленавітым вучням магчымасць наведаць Рым для непасрэднага знаёмства з вялікімі творамі старажытнасці.
 
Адкрыццё «сапраўднага» антычнага жывапісу пры раскопках [[Пампеі|Пампей]], абагаўленне антычнасці нямецкім мастацтвазнаўцам [[Вінкельмана,Іаган ЁганІаахім ІаахімВінкельман|Вінкельманам]] і культ Рафаэля, якія прапаведваў блізкі да яго па поглядаў мастак [[Менгс, Антон Рафаэль Менгс|Менгс]], у другой палове XVIII стагоддзя ўдыхнулі ў класіцызм новае дыханне (у заходняй літаратуры гэты этап завецца [[неакласіцызм]]ам). Найбуйным прадстаўніком «новага класіцызму» з'явіўся [[Жак-Луі Давід]]; яго гранічна лаканічная і драматычная мастацкая мова з роўным поспехам служыў прапагандзе ідэалаў [[Вялікая Французская рэвалюцыя|Французскай рэвалюцыі]] («[[Смерць Марата]]») і [[Першая імперыя|Першай імперыі]] («[[Прысвячэнне імператара Напалеона I і каранавання імператрыцы Жазэфіна ў саборы Парыжскай Божай Маці 2 снежань 1804|Прысвячэнне імператара Напалеона I]]»).
 
У XIX стагоддзі жывапіс класіцызму ўступае ў паласу крызісу і становіцца сілай, якая стрымлівае развіццё мастацтва, прычым не толькі ў Францыі, але і ў іншых краінах. Мастацкую лінію Давіда з поспехам працягваў [[Энгр]], пры захаванні мовы класіцызму ў сваіх творах часцяком звярталіся да рамантычных сюжэтаў з усходнім каларытам («[[Турэцкія лазні, карціна|Турэцкія лазні]]»); яго партрэтныя работы адзначаны тонкай ідэалізацыяй мадэлі. Мастакі ў іншых краінах (як, напр., [[Карл Брюллов]]) таксама напаўнялі класіцыстычная па форме творы духам бесшабашнага [[рамантызм]]у; гэта спалучэнне атрымала назву [[акадэмізм]]а. Яго рассаднікамі служылі шматлікія [[Акадэмія мастацтваў|Акадэміі мастацтваў]]. У сярэдзіне XIX стагоддзя супраць кансерватызму акадэмічнага [[істэблішмент]]у бунтавалі цяжкаю да [[Рэалізм, жывапіс|рэалізму]] маладое пакаленне, прадстаўленае ў Францыі кружком [[Курбэ]], а ў Расіі — [[Перадзвіжнікі|перадзвіжнікамі]].
Радок 38:
[[Выява:Cameron Design for Green Dining Room in Catherine Palace 1780s.jpg| 150px|right|thumb|[[Чарльз Камерон]]. Праект аздаблення ў Адамава стылі зялёнай сталовай [[Екацярынінскі палац|Екацярынінскага палаца]].]]
 
Галоўнай рысай архітэктуры класіцызму быў зварот да формаў [[антычнае дойлідства|антычнага дойлідства]] як да эталону гармоніі, прастаты, строгасці, лагічнай яснасці і манументальнасці. [[Архітэктура]] класіцызму ў цэлым ўласціваяуласцівая рэгулярнасць планіроўкі і выразнасць аб'ёмнай формы. Асновай архітэктурнага мовы класіцызму стаў [[Архітэктурны ордар|ордар]], у прапорцыях і формах блізкі да [[антычнае дойлідства|антычнасці]]. Для класіцызму ўласцівыя [[восевая сіметрыя|сіметрычна-восевыя]] кампазіцыі, стрыманасць дэкаратыўнага ўбрання, рэгулярная сістэма планіроўкі [[горад]]оў.
 
Архітэктурны мова класіцызму быў сфармуляваны на зыходзе эпохі Адраджэння вялікім венецыянскім майстрам [[Андрэа Паладзіа|Паладзіа]] і яго паслядоўнікам [[Скамоцы]]. Прынцыпы антычнага храмавага дойлідства венецыянцаў абсалютызаваў настолькі, што ўжывалі іх нават пры будаўніцтве такіх прыватных асабнякоў, як [[віла Капры]]. [[Ініга Джонс]] перанёс паладыянства на поўнач, у Англію, дзе мясцовыя архітэктары-[[паладыянства|паладыянцы]] з рознай ступенню пэўнасці вынікалі запаветам Паладый аж да сярэдзіны XVIII стагоддзя.
Радок 50:
Архітэктары [[Першая імперыя|напалеонаўскай Францыі]] чэрпалі натхненне ў велічных вобразах вайсковай славы, пакінутых [[Рымская імперыя|імперскім Рымам]], — такіх, як [[трыумфальная арка Септымія Севера]] і [[калона Траяна]]. Па загадзе [[Напалеон]]а гэтыя вобразы былі перанесеныя ў Парыж у выглядзе [[трыўмфальная арка Карузель|трыумфальнай аркі]] [[Карузель]] і [[Вандомская калона|Вандомской калоны]]. У дачыненні да помнікаў воінскага велічы эпохі [[напалеонаўскія вайны|напалеонаўскіх войнаў]] выкарыстоўваецца тэрмін «імперскі стыль» — [[ампір]]. У Расіі выдатнымі майстрамі ампіру паказалі сябе [[Карл Росі]], [[Андрэй Вараніхін]] і [[Андрэян Захараў]]. У Брытаніі ампір адпавядае т. н. «[[Рэгенцкі стыль]]» (найбуйнейшы прадстаўнік — [[Джон Нэш]]). [[Выява:Walhalla aussen.jpg| 150px|left|thumb|[[Вальхалла (зала славы)|Вальхалла]] — паўтор афінскага [[Парфенон]]а баварскім дойлідам [[Леа фон Кленцэ]].]]
 
Эстэтыка класіцызму спрыяла маштабным горадабудаўнічых праектаў і прыводзіла да ўпарадкаванні гарадской забудовы ў маштабах цэлых гарадоў. У Расіі практычна ўсе губернскія і многія павятовыя гарады былі перапланаваць ўу адпаведнасці з прынцыпамі класіцыстычная рацыяналізму. У сапраўдныя музеі класіцызму пад адкрытым небам ператварыліся такія гарады, як [[Санкт-Пецярбург]], [[Хельсінкі]], [[Варшава]], [[Горад Дублін|Дублін]], [[Эдынбург]] і шэраг іншых. На ўсім прасторы ад [[горад Мінусінск|Мінусінск]]а да [[Горад Філадэльфія|Філадэльфіі]] панаваў адзіны архітэктурны мову, які ўзыходзіць да Паладзіа. Радавая забудова ажыццяўлялася ў адпаведнасці з альбомамі тыпавых праектаў.
 
У перыяд, які рушыў за напалеонаўскіх войнаў, класіцызму прыходзілася ўжывацца з [[Эклектыка, архітэктура|рамантычна афарбаванай эклектыкі]], у прыватнасці, з вяртаннем цікавасці да сярэднявечча і модай на архітэктурную [[неаготыка|неаготыкі]]. У сувязі з адкрыццямі [[Шампальён]]а набіраюць папулярнасць егіпецкія матывы. Цікавасць да старажытнарымскай архітэктуры змяняецца піетэтам перад усім старажытнагрэчаскім («[[неагрэк]]»), асабліва ярка выявіліся ў Германіі і ў ЗША. Нямецкія архітэктары [[Леа фон Кленцэ]] і [[Карл Фрыдрых Шынкель]] забудоўваюць, адпаведна, [[Мюнхен]] і [[Берлін]] грандыёзнымі музейнымі і іншымі грамадскімі будынкамі ў духу [[Парфенон]]а. У Францыі чысціня класіцызму разводзіцца свабоднымі запазычаннямі з архітэктурнага рэпертуару рэнесансу і барока (гл. [[боз-ар]]).
Радок 61:
Класіцызм XVIII стагоддзя развіваецца пад уплывам ідэй [[Асветніцтва|Асветы]]. Творчасць [[Вальтэр]]а ([[1694]]—[[1778]]) накіравана супраць рэлігійнага фанатызму, абсалютысцкая прыгнёту, напоўнена пафасам волі. Мэтай творчасці становіцца старонка свету ў лепшы бок, пабудова ў адпаведнасці з законамі класіцызму самога грамадства. З пазіцый класіцызму аглядаць сучасную яму літаратуру англічанін [[Сэмюэл Джонсан]], вакол якога склаўся бліскучы кружок аднадумцаў, які ўключаў эсэіста [[Босуэл, Джэймс|Босуэл]], гісторыка [[Эдвард Гібон|гібоны]] і акцёра [[Дэвід Гарык|Гарык]].
[[Выява:Avignon-Vor der Opera-Theatre-Statue Pierre Corneille-bedeutenster Dramatiker der Französischen Klassik 1606-1684-am Place de le Horloge-Uhrturmplatz.JPG| thumb | right | 150px | Помнік [[Карнэль, П'ер|П'еру Карнэль]] на Плошчы Гадзін у [[Авіньён]]е, Францыя]]
У Расіі класіцызм зарадзіўся ў XVIII стагоддзі, пасля пераўтварэнняў [[Пётр I|Пятра I]]. [[Міхаіл Васілевіч Ламаносаў|Ламаносавым]] была праведзена рэформа рускага верша, распрацавана тэорыя [[Тэорыя трох штыляў|«трох штыляў»]], якая з'явілася па сутнасці адаптацыяй французскіх класічных правілаў да рускай мове. Вобразы ў класіцызму пазбаўленыя індывідуальных рыс, бо закліканы ў першую чаргу захоўваць ўстойлівыяустойлівыя радавыя, не пераходзячыя з часам прыкметы, якія выступаюць як ўвасабленнеувасабленне якіх-небудзь сацыяльных ці духоўных сіл.
 
Класіцызм ўу Расіі развіваўся пад вялікім уплывам [[Рускае Асветніцтва|Асветы]] — ідэі роўнасці і справядлівасці заўсёды былі ў фокусе ўвагі рускіх пісьменнікаў-класіцыстых.
 
{{Напрамкі ў мастацтве}}