Банан: Розніца паміж версіямі

Бананы ёсць аднымі з самых старажытных раслін, які пачалі вырошчвацца [[чалавек]]ам. Іх радзімай лічацца астравы [[Малайскі архіпелаг|Малайскага архіпелага]], дзе, як лічаць навукоўцы, старажытныя жыхары вырошчвалі іх і спажывалі як дадатак да рыбнай дыеты<ref name="Hands">Hands with yellow fingers. [http://www.botgard.ucla.edu/html/botanytextbooks/economicbotany/Musa/index.html Bananas and plantains (Musa spp.)]. The Mildred E. Mathias Botanical Garden.</ref><ref name="history">Food Resource [http://food.oregonstate.edu/faq/uffva/banana3.html What is the history of the banana?] Oregon State University, Corvallis, OR.</ref>. Падарожнічаючы астравамі [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]], яны запасаліся вядомай ім [[садавіна]]й і такім чынам спрыялі распаўсюджванню бананаў. Першым з сучасных вучоных, які ўсталяваў геаграфічнае паходжанне бананаў, стаў адзін з заснавальнікаў навуковай селекцыі, акадэмік [[Мікалай Вавілаў]], які ў [[1920-я|1920-х]] — [[1930-я|1930-х]] гадах даследаваў розныя рэгіёны свету і апісаў вынікі ў працы «Цэнтры паходжання культурных раслін»<ref name="Vavilov">Вавилов, Н. И. Ботанико-географические основы селекции. — М. — Л.: Государственное издательство совхозной и колхозной литературы, 1935.</ref><ref name="Petunin"> В. Петунин «[http://bio.1september.ru/2006/08/4.htm «Селекция и биотехнология»]. Интересные факты из жизни растений</ref>.

Як прадукты харчавання, бананы культывуюць у [[Тропікі|тропіках]] на вышыні да 2 тысяч метраў над узроўнем мора. Спрыяльнымі ўмовамі для вырошчвання гэтых раслін лічаць тэмпературы ад 26 да 35 °C днём і ад 22 да 28 °C ноччу<ref name="TexasRiviera"> The Texas Riviera. «[http://www.texasriviera.com/banana/index.html Musa Banana]»</ref>. Пры тэмпературы ніжэй за 16 °C рост расліны значна запавольваецца, а пры 10 °C — спыняецца зусім. Толькі асобныя гатункі, як то [[раджапуры]], здольныя вытрымліваць нізкія тэмпературы каля 0 °C. Вышыня над узроўнем мора, на якой расліны прыжываюцца, залежыць ад [[даўгата|даўгаты]] — звычайна яна не перавышае 920 метраў, не зважаючы на тое, што на [[гавайскія атравы|гавайскім]] востараве [[Востраў Маўі|Маўі]] яны растуць на вышыні да тысячы метраў, а ў [[Папуа-Новая Гвінея|Папуа-Новай Гвінеі]] — да двух тысяч метраў над узроўнем мора<ref name="Agroforestry"/>. Вялікае значэнне для культывавання гэтай садавіны таксама мае пэўны рэжым [[вільготнасць паветра|вільготнасці]], гэта значыць засушлівы сезон не павінен доўжыцца больш за тры месяцы ў годзе, а сярэдняя норма ападкаў павінна складаць не менш за 100 мм у месяц{{Зноска|Morton|1987|Morton, J. F.|29—46}}.

Аднак ужо да пачатку [[XX стагоддзе|XX стагоддзя]] бізнес стаў хутка развівацца, і з лёгкай рукі амерыканскага пісьменніка [[О. Генры]] (аповесць «Каралі і капуста») нават з'явіўся тэрмін «[[бананавая рэспубліка]]», які адносіцца да эканамічна слабых дзяржаў, цалкам залежных ад экспарту гэтай садавіны. Бурны рост індустрыі працягнуўся і ў XX стагоддзі, толькі з [[1961]] па [[2001]] гады вытворчасць тавару вырасла больш чым у 3,5 разы<ref name="InfoComm"> Info Comm. [http://www.unctad.org/infocomm/anglais/banana/market.htm Market of Banana]»</ref>.

Ядомыя гатункі бананаў умоўна падзяляюцца на дзве асноўныя групы: дэсертныя, якія ўжываюцца, галоўным чынам, у сырым або сушоным выглядзе, і плантайны, якія перад ужываннем патрабуюць тэрмічнай апрацоўкі. Мякаць дэсертных гатункаў вельмі салодкая на смак, змяшчае вялікую колькасць [[Вугляводы|вугляводаў]], [[Аскарбінавая кіслякіслата|вітаміну C]] і некаторыя неабходныя арганізму [[мінерал|мінеральныя рэчывы]], як то [[фосфар]], [[жалеза]], [[калій]], [[кальцый]] і [[магній]]. Плантайн (ад {{lang-es|plantar|скарочана}} — саджаць), як правіла, з'яўляецца плодам з зялёнай або чырвонай лупінай і крухмалістай, жорсткай і несалодкай мякаццю; перад ужываннем у ежу іх смажаць, вараць або апрацоўваюць парай. Акрамя ўжывання ў ежу, плантайны часцяком выкарыстоўваюць у якасці корму для хатняга [[Сельскагаспадарчыя жывёлы|жывёлы]]<ref name="Hands"/>.