Джэймс Кук: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др катэгорыя using AWB
крыніца — be-x-old:Джэймз Кук
Радок 26:
|Rodovid =
}}
'''Джэймс Кук''' ({{lang-en|James Cook}}, [[27 кастрычніка]] [[1728]] — [[14 лютага]] [[1779]]) — [[Вялікабрытанія|брытанскі]] першаадкрывальнік і [[навігацыя|навігатар]]. Ён здзейсніў тры вандраванні ў [[Ціхі акіян|Ціхім акіяне]] і стаў першым еўрапейцам, які даследваўдаследаваў большую частку яго ўзбярэжжа. Кук адкрыў [[Гаваі]] і шматлікія іншыя астравы, акрамя таго, ён першым абыйшоў вакол [[Новая Зеландыя|Новай Зеландыі]]. Кук таксама быў і [[картаграфіякарфаграфія|картографам]]. У пошуках паўночнага марскога праходу з [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]] ў [[Атлантычны акіян|Атлантычны]] ён даследаваў частку ўзбярэжжа [[Аляска|Аляскі]]. ЯгоЯгоным імем названы [[заліў Кука]] на [[Аляска|Алясцы]], у горадзе [[Анкарыдж]] усталяваны помнік Куку. Дзякуючы асаблівай увазе, якой Кук надаваў [[карфаграфія|карфаграфіі]], многія з складзеных ім [[мапа]]ў па сваёй дакладнасці і акуратнасці не былі перасягнуты на працягу многіх дзесяцігоддзяў і служылі мараплаўцам аж да другой паловы [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзя]].
 
Кук быў шырока вядомы сваім памяркоўным і сяброўскім стаўленнем да карэнных жыхароў наведвальных ім тэрыторый. Ён здзейсніў своеасаблівую рэвалюцыю ў мараплаўстве, навучыўшыся паспяхова змагацца з такой небяспечнай і шырока распаўсюджанай у той час [[хвароба]]й, як [[цынга]]. Смяротнасць ад яе ў час яго плаванняў практычна была зведзена да нуля. У яго плаваннях прымала ўдзел цэлая плеяда знакамітых мараплаўцаў і даследчыкаў, як то [[Джозеф Бэнкс]], [[Уільям Блай]], [[Джордж Ванкувер]], [[Джордж Дыксан]], [[Іаган Рэйнгальд]] і [[Георг Форстэр]].
Джэймс Кук нарадзіўся ў [[Ёркшыр]]ы ([[Англія]]) у 1728 г. у сям'і фермера. Таму ён не атрымаў годнай адукацыі. У 1756 г. Кук паступіў служыць на флот. У [[1768]] г. ён атрымаў у камандаванне карабель «Індэвер».
 
Кук быў забіты на [[Гаваі|Гаваях]] падчас свайго трэцяга падарожжа ў [[Ціхі акіян]] у [[1779]] годзе. Ён пакінуў пасля сябе спадчыну навуковых і геаграфічных ведаў, якія паўплывалі на яго пераемнікаў, аб чым сведчаць шматлікія помнікі, якія былі прысвечаны яму. Тым не менш, яго ролю ў адкрыцці раёнаў Ціхага акіяна, іхнай [[каланізацыя|каланізацыі]] і наступнага ўздзеяння на карэнныя народы былі прадметам палітычнай і навуковай дыскусіі.
У [[XVIII]] ст. 60% маракоў памірала з-за розных хвароб, напрыклад, [[цынга|цынгі]]. Кук увёў строгія правілы, каб знізіць захворванне. У яго заўсёды выконваліся правілы [[гігіена|гігіены]]; заўсёды быў запас свежай садавіны, якія ўтрымоўвалі [[вітамін С]].
 
== Біяграфія ==
У [[1768]] г. Кук быў адпраўлены Брытанскім геаграфічным таварыствам да берагоў [[Таіці]] для назірання за [[Венера, планета|Венерай]]: у [[1769]] г. яна праходзіла паміж Сонцам і Зямлёй. Разам з Кукам у экспедыцыі ўдзельнічалі яшчэ натураліст, батанік ([[Джозеф Бэнкс]]) і 2 мастака. Акрамя таго, Кук атрымаў загад знайсці [[Terra Incognita]]. Даследаванне пачалося [[3 чэрвеня]]. Затым караблі накіраваліся да [[Новая Зеландыя|Новай Зеландыі]]. Тубыльцы [[Маоры, народ|маоры]] сустрэлі Кука варожа. Сотні каноэ напалі на «Індэвер».
Джэймс Кук нарадзіўся ў [[Ёркшыр]]ы ў [[Англія|Англіі]] ў [[1728]] годзе ў сям'і шатландскага фермера, у якога Джэймса было яшчэ чатыры дзіцяці. У [[1736]] годзе сям'я пераехала ў вёску Грэйт Айтан, дзе Кук пачаў наведваць мясцовую школу. Пасля пяці гадоў навучання Джэймс Кук пачынаў працаваць на ферме пад пачаткам свайго бацькі, які атрымаў да таго часу пасаду кіраўніка. У [[1756]] годзе Кук паступіў на службу ў якасці юнгі на [[вугальшчык, судна|вугальшчык]] «Геркулес».
 
=== Кар'ера на флоце ===
У красавіку [[1770]] г. Кук падышоў да ўсходняга берага Аўстраліі. Ён адкрыў заліў, названы [[Батані]]чным. Кук сустрэў тут дзіўных жывёл ([[кенгуру]]) і [[абарыгены|абарыгенаў]]. <!--Гэта байка. Гл. [[en:Kangaroos]]—~~~~ Існуе аповяд, што Кук спытаў аўстралійцаў, як завуцца дзіўныя жывёлы з кайстрамі, і тыя адказалі «Кен гуру» (‘Я вас не разумею’). Так паўстала назва [[кенгуру]]. -->
[[Выява:James Cook statue closeup 574.JPG|thumb|180px|злева|Статуя Джэймса Кука ў [[Лондан]]е]]
Кук пачаў кар'еру марака простым юнгай на гандлёвым брыга-вугальшчыкі «Фрылаў», які належыць суднаўладальнікам Джону і Гэнры Уокерам, на маршруце [[Лондан]]—[[Ньюкасл-эпан-Тайн|Ньюкасл]]. Праз два гады быў пераведзены на другі карабель Уокераў — «Тры браты». Вядома сведчанне сяброў Уокераў пра тое, як шмат часу Кук праводзіў за кнігамі. Вольны ад працы час ён прысвячаў вывучэнню [[геаграфія|геаграфіі]], [[навігацыя|навігацыі]], [[матэматыка|матэматыкі]], [[астраномія|астраноміі]], таксама яго цікавілі апісанні марскіх экспедыцый. Вядома, што Кук пакінуў Уокераў на два гады, якія правёў на [[Балтыйскае мора|Балтыцы]] і ля ўсходняга ўзбярэжжа Англіі, аднак вярнуўся па просьбе братоў памочнікам капітана на [[Карабель, транспарт|карабель]] «Фрэндшып».
 
Праз тры гады, у [[1755]] годзе, Уокеры прапанавалі яму прыняць камандаванне над «Фрэндшып», аднак Кук адмовіўся. Замест гэтага [[17 чэрвеня]] [[1755]] года ён запісаўся матросам у Каралеўскі ваенна-марскі флот і праз 8 дзён атрымаў прызначэнне на 60-гарматны карабель «Ігл». Гэты факт у яго біяграфіі прыводзіць у здзіўленне некаторых даследчыкаў — невядомыя прычыны, па якіх Кук аддаў перавагу цяжкой матроскай працы замест капітанскай пасады ў гандлёвым флоце. Але ўжо праз месяц пасля паступлення Кук становіцца [[боцман]]ом.
Плывучы на поўнач, карабель натыкнуўся на рыф, названы пасля [[Вялікі бар'ерны рыф|Вялікім бар'ерным рыфам]], і патрываў крушэнне. Пасля рамонту Кук вярнуўся дадому ў [[1771]] г.
 
Неўзабаве ў [[1756]] годзе пачалася [[Сямігадовая вайна]] «Ігл» ўдзельнічаў у блакадзе ўзбярэжжа [[Францыя|Францыі]]. Вядома таксама, што ў маі [[1757]] года ля вострава [[Уэсан]] «Ігл» ўступіў у бой з французскім караблём «Герцаг Аквітанскі», які меў водазмяшчэнне ў 1500 тонаў і 50 [[гармата|гармат]]. У ходзе пераследу і бою, «Герцаг Аквітанскі» быў захоплены, а «Ігл» у тым баі атрымаў пашкоджанні і быў вымушаны пайсці на рамонт у Англію.
Кук здзейсніў яшчэ 2 экспедыцыі. Першая з іх пачалася ў 1772 г., калі Кук выйшаў з [[Плімут, Англія|Плімута]] на 2 суднах. У студзені [[1774]] г. Кук дасягнуў 70° паўд. ш. Але ўмовы былі жудаснымі, і Кук вырашыў, што [[Невядомая Паўднёвая зямля|Terra Incognita]] калі і існуе, то ўсё роўна недасяжная. Затым Кук наведаў [[востраў Пасхі]], [[Туамоту]], [[Тонга]].
 
У [[1757]] годзе па дасягненні двухгадовага стажу Джэймс Кук паспяхова вытрымаў экзамен на майстра ({{lang-en|Sailing Master|скарочана}}), а [[27 кастрычніка]] атрымліваў прызначэнне на карабель «Соўлбэй» пад камандаваннем капітана Роберта Крэйга, Куку было ў гэты час 29 гадоў. Пасля Джэймс быў прызначаны на 60-гарматны карабель «Пэмбрак», які ўдзельнічаў у блакадзе [[Біскайскі заліў|Біскайскага заліва]], а затым у лютым [[1758]] года быў адпраўлены да паўночнаамерыканскае ўзбярэжжа [[Канада|Канады]].
[[8 студзеня]] [[1778]] Кук адкрыў Сендвічавы ([[Гавайскія астравы]]). Гавайцы спачатку прынялі яго за бога Лона, але хутка расчараваліся ў гасцях. Пасля гэтага «Дыскаверы» і «Рэзалюшн» паплылі да берага рускай [[Аляска|Аляскі]]. У наступным годзе Кук вярнуўся на Гаваі, але яго матросы дрэнна ставіліся да першабытнікаў. Капітан Кук загінуў [[14 лютага]] [[1779]] г. падчас 3-га вандравання на Гавайскія астравы, Кук быў атакаваны першабытнікамі. Пасля доўгіх перамоў англічане атрымалі ад гавайцаў рэшткі Кука: скальп, галаву без ніжняй сківіцы, сцегнавую костку, косткі перадплечча і кісці рук. [[21 лютага]] [[1779]] г. ён быў пахаваны ў водах Ціхага акіяна.
 
У [[1768]] годзе Кук атрымаў у камандаванне карабель «[[Індэвар, карабель|Індэвар]]».
 
У [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзі]] ст. 60% маракоў памірала з-за розных хваробхваробаў, напрыклад,як то [[цынга|цынгі]]. Кук увёў строгія правілы, каб знізіць захворваннеколькасць захворванняў. У яго заўсёды выконваліся правілы [[гігіена|гігіены]];, а таксама заўсёды быў запас свежай садавіны, якія ўтрымоўвалі [[вітамін С]].
 
== Падарожжы ==
[[Выява:HMS Bark Endeavour - Replica01.jpg|thumb|250px|справа|Рэканструкцыя Індэвара]]
У [[1768]] г.годзе Кук быў адпраўлены [[Брытанскае геаграфічнае таварыства|Брытанскім геаграфічным таварыствам]] да берагоў [[Таіці]] для назірання за [[планета Венера, планета|Венерай]]:, убо ў [[1769]] г.годзе яна праходзіла паміж Сонцам[[Сонца]]м і [[Зямля|Зямлёй]]. Разам з Кукам у экспедыцыі ўдзельнічалі яшчэ натураліст, батанік ([[Джозеф Бэнкс]]) і 2два мастака. Акрамя таго, Кук атрымаў загад знайсці [[Terra Incognita]]. Даследаванне пачалося [[3 чэрвеня]]. Затым, караблі накіраваліся да [[Новая Зеландыя|Новай Зеландыі]]. Тубыльцы [[Маоры, народ|маоры]] сустрэлі Кука варожа. Сотні каноэ напалі на «ІндэверІндэвар». У красавіку [[1770]] года Кук падышоў да ўсходняга берага Аўстраліі. Ён адкрыў заліў, названы [[Батанічны заліў|Батанічным]]. Кук сустрэў тут дзіўных жывёлаў [[кенгуру]] і [[абарыгены|абарыгенаў]]. <!--Гэта байка. Гл. [[en:Kangaroos]]—~~~~ Існуе аповяд, што Кук спытаў аўстралійцаў, як завуцца дзіўныя жывёлы з кайстрамі, і тыя адказалі «Кен гуру» (‘Я вас не разумею’). Так паўстала назва [[кенгуру]]. -->
 
Плывучы на поўнач, карабель натыкнуўся на рыф, названы пасля [[Вялікі бар'ерны рыф|Вялікім бар'ерным рыфам]], і патрываў крушэнне. Пасля рамонту Кук вярнуўся дадому ў [[1771]] годзе. Кук здзейсніў яшчэ 2дзве экспедыцыі. Першая з іх пачалася ў [[1772]] г.годзе, калі Кук выйшаў з [[Плімут, Англія|Плімута]]а на 2двух суднах. У студзені [[1774]] г.года Кук дасягнуў 70° паўд.паўднёвай ш.шырыні, Алеале ўмовы былі жудаснымі, і Кук вырашыў, што [[Невядомая Паўднёвая зямля|Terra Incognita]] калі і існуе, то ўсё роўна недасяжная. Затым Кук наведаў [[востраў Пасхі]], [[Туамоту]], [[Тонга]].
 
[[8 студзеня]] [[1778]] Кук адкрыў СендвічавыСэндвічавы або ([[Гавайскія астравы]]). Гавайцы спачатку прынялі яго за бога Лона, але хутка расчараваліся ў гасцях. Пасля гэтага «Дыскаверы» і «Рэзалюшн» паплылі да берага рускайрасійскай [[Аляска|Аляскі]]. У наступным годзе Кук вярнуўся на Гаваі, але яго матросы дрэнна ставіліся да першабытнікаў. Капітан Кук загінуў [[14 лютага]] [[1779]] г.года падчас 3-гатрэцяга вандравання на Гавайскія астравы, Куккалі быў атакаваны першабытнікамі. Пасля доўгіх перамоў англічане атрымалі ад гавайцаў рэшткі Кука: скальп, галаву без ніжняй [[сківіца|сківіцы]], [[сцягно|сцегнавую]] костку, косткі перадплечча і кісці рук. [[21 лютага]] [[1779]] г.года ён быў пахаваны ў водах Ціхага акіяна.
 
== Цікавыя факты ==
У гонар [[Індэвар, карабель|Індэвара]], першага карабля, якім камандаваў Джэймс Кук, быў названы камандны модуль [[касмічны карабель|касмічнага карабля]] [[Апалон-15]]. У ходзе яго палёту была ажыццёўлена чацвёртая высадка людзей на [[Месяц, спадарожнік Зямлі|Месяц]].
 
== Гл. таксама ==
[[Гісторыя Гаваяў]]
 
== Літаратура ==
* {{cite book|last=Beaglehole|first=John Cawte|title=The Life of Captain James Cook| authorlink=John Cawte Beaglehole |publisher=[[A & C Black]]|year=1974 | isbn = 0-7136-1382-3 | ref = harv }}
* {{cite book|last=Collingridge|first=Vanessa|authorlink=Vanessa Collingridge|title=Captain Cook: The Life, Death and Legacy of History's Greatest Explorer|month=February|year= 2003|publisher=Ebury Press | isbn = 0-09-188898-0 | ref = harv }}
* {{cite book|last= Fernandez-Armesto |first= Felipe |title= Pathfinders: A Global History of Exploration |year= 2006 |publisher= W.W. Norton & Company | isbn = 0-393-06259-7 | ref = harv }}
* {{cite book |last=Fisher|first=Robin|title=Captain James Cook and his times|url=http://books.google.com/books?id=dhsOAAAAQAAJ|year=1979 | isbn = 978-0-7099-0050-4|publisher=Taylor & Francis | ref = harv }}
* {{cite book|last= Hayes |first= Derek |title= Historical Atlas of the Pacific Northwest: Maps of exploration and Discovery |year= 1999 |publisher= Sasquatch Books | isbn = 1-57061-215-3 |url= http://books.google.com/?id=sl57oHrVXGoC | ref = harv }}
* {{cite book|last=Horwitz|first=Tony|authorlink=Tony Horwitz|title=Blue Latitudes: Boldly Going Where Captain Cook Has Gone Before|date=October 2003|publisher=Bloomsbury | isbn = 0-7475-6455-8 | ref = harv }}
* {{cite book|title =Captain James Cook | first =Richard | last =Hough | year =1994 | publisher =Hodder and Stoughton|authorlink=Richard Hough| url = | isbn =0-340-82556-1 | ref = harv }}
* {{cite book|title=The Oxford Companion to Ships and the Sea|last=Kemp|first=Peter|coauthors=I. C. B. Dear|year=2005|publisher=OUP | isbn = 978-0-19-860616-1 | ref = harv }}
* {{cite book|title=Narrative of the voyages round the world, performed by Captain James Cook; with an account of his life during the previous and intervening periods|first=Andrew |last=Kippis|year=1788|url=http://ebooks.adelaide.edu.au/c/cook/james/c77n/}}
* {{cite book |authorlink=Frank McLynn|last=McLynn|first=Frank|year=2011|title=Captain Cook: Master of the Seas|publisher=Yale University Press | isbn = 978-0-300-11421-8 | ref = harv }}
* {{cite book |last=Moorhead |first=Alan |year=1966|title=Fatal Impact: An Account of the Invasion of the South Pacific, 1767–1840|publisher=H Hamilton | isbn = 0-241-90757-8 | ref = harv }}
* {{cite book |authorlink=Gananath Obeyesekere|last = Obeyesekere |first = Gananath |year =1992 | title =The Apotheosis of Captain Cook: European Mythmaking in the Pacific|publisher = Princeton University Press. | isbn = 0-691-05752-4 | ref = harv }}
* {{cite book | title=The Apotheosis of Captain Cook: European Mythmaking in the Pacific | publisher=Princeton University Press | authorlink=Gananath Obeyesekere|last =Obeyesekere|first= Gananath | year=1997 | isbn = 978-0-691-05752-1|quote=With new preface and afterword replying to criticism from Sahlins. | ref = harv }}
* {{cite book|title =Captain Cook in the Pacific | first =Nigel| last =Rigby| last2=van der Merwe |first2=Pieter | year =2002 | publisher =National Maritime Museum, London UK | url = | isbn =0-948065-43-5 | ref = harv }}
* {{cite book|last=Robson|first=John |year=2004 |title= The Captain Cook Encyclopædia|publisher= Random House Australia | isbn = 0-7593-1011-4 | ref = harv }}
* {{cite book|last=Robson|first=John |year=2009 |title= Captain Cook's War & Peace: The Royal Navy Years 1755–1768, Barnsley (South Yorkshire), Seaforth Books and Sydney, University of New South Wales Press, 2009. ISBN 978-1-84832-033-8 and 978 1 742231099}}
* {{cite book | title=Islands of history | publisher=University of Chicago Press | first=Marshall David|last=Sahlins| authorlink= Marshall David Sahlins | year=1985 | isbn = 978-0-226-73358-6 | ref = harv }}
* {{cite book | title=How "Natives" Think: About Captain Cook, for example | publisher=University of Chicago Press | last=Sahlins |first= Marshall David| authorlink= Marshall David Sahlins | year=1995 | isbn = 978-0-226-73368-5}}
* {{cite book|title=The Australian Language: An Examination of the English Language and English Speech as Used in Australia, from Convict Days to the Present|last=Sidney |first=John Baker|location=Melbourne|publisher=Sun Books|year=1981 | isbn = 978-0-7251-0382-8 | ref = harv }}
* {{cite book | title=James Cook Maritime Scientist | publisher=Caedmon of Whitby Press | last=Stamp|first= Tom and Cordelia | year=1978 | location=Whitby | isbn = 0-905355-04-0 | ref = harv }}
* {{cite book|last=Sykes|first=Bryan|title=[[The Seven Daughters of Eve]]|publisher=Norton Publishing: New York City, NY and London, England | isbn = 0-393-02018-5|year=2001 | ref = harv }}
* {{cite book|last=Wagner|first=A.R.|title=Historic Heraldry of Britain|year=1972|publisher=Phillimore & Co Ltd|location=London | isbn = 978-0-85033-022-9 | ref = harv }}
* {{cite book|title=Captain Cook's Journal during his first voyage round the world made in H.M. Bark "Endeavour" 1768-71|first=W. J. L. |last=Wharton |year=[1893]|url=http://ebooks.adelaide.edu.au/c/cook/james/c77j/}}
 
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:James Cook}}
* [http://www.captaincooksociety.com/ccsu1.htm Таварыства капітана Кука]
* [http://www.teara.govt.nz/en/biographies/1C25 Біяграфія Джэймса Кука]
* [http://collections.lib.uwm.edu/cdm4/results.php?CISOOP1=all&CISOBOX1=james%20cook&CISOFIELD1=CISOSEARCHALL&CISOOP2=exact&CISOBOX2=&CISOFIELD2=CISOSEARCHALL&CISOOP3=any&CISOBOX3=&CISOFIELD3=CISOSEARCHALL&CISOOP4=none&CISOBOX4=&CISOFIELD4=CISOSEARCHALL&CISOROOT=/agdm&t=a Сканы карт Кука]
 
{{Normdaten