Інжынерная справа: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др робат дадаў: jv,as,sk,su,mn,ru,hy,uz,ki,oc,be-x-old,km,kk змяніў: ne:इन्जिनियरिङ,sr:Инжењерство |
крыніца — be-x-old:Інжынэрная справа |
||
Радок 1:
[[Выява:Maquina vapor Watt ETSIIM.jpg|thumb|250px|справа|[[Парасілавая ўстаноўка|Паравы рухавік]] [[Джэймс Ват|Вата]], які стаў сімвалам [[прамысловая рэвалюцыя|прамысловай рэвалюцыі]]]]
[[Выява:Mir on 12 June 1998.jpg|thumb|
'''Інжынерная справа''', '''інжынерыя''' ({{lang-fr|ingénierie}}) — вобласць чалавечай інтэлектуальнай дзейнасці, дысцыпліна, [[прафесія]], мэтай якой з'яўляецца скарыстанне дасягненняў [[Навука|навукі]], тэхнікі, выкарыстанне законаў і прыродных рэсурсаў для вырашэння канкрэтных праблем, мэтаў і задач чалавецтва.
Інакш кажучы, інжынерыя ўяўляе сабой сукупнасць прац прыкладнога характару, якая ўключае перадпраектныя тэхніка-эканамічныя даследаванні і абгрунтаванні планаваных капіталаўкладанняў, неабходную лабараторную і эксперыментальную дапрацоўку тэхналогій і прататыпаў, іхную прамысловую прапрацоўку, а таксама наступныя паслугі і кансультацыі. Спецыялістамі, які займаюцца інжынерай справай называюць [[інжынер]]ам. Шырокая інжынерная дысцыпліна ўключае ў сябе шэраг больш спецыялізаваныя паддысцыпліны, кожная з якіх мае больш канкрэтны акцэнт на пэўныя вобласці навукі і тэхналогіі.
== Этымалогія ==
Інжынерыя існуе са старажытных часоў, калі людзі зрабілі фундаментальныя [[вынаходства|вынаходствы]], як то вынаходства [[шкіў|шківа]], [[рычаг]]а і [[кола]]. Кожнае з гэтых вынаходстваў, у адпаведнасці з сучасным вызначэннем тэхнікі, выкарыстоўвае асноўныя механічных прынцыпы для распрацоўкі карысных інструментаў і аб'ектаў.
Тэрмін «інжынерыя» сам па сабе мае значна больш познюю [[этымалогія|этымалогію]], якая вынікае са слова «інжынер», якое ў сваю чаргу ўзыходзіць да [[1325]] года, калі слова ''engine'er'' (у літаральным сэнсе — «той, хто прыводзе ў дзеянне рухавік»), першапачаткова азначала «канструктара ваенных машынаў». Такім чынам паняцце «рухавік» ставіўся да ваеннай машыны, гэта значыць да механічнага збудавання, якое выкарыстоўвалася ў вайне, як то [[катапульта]]. На сённяшні дзень гэтае вызначэнне слова «інжынерыя» састарэла, аднак прыкметным выключэннем састарэлага выкарыстання і па сённяшні дзень ёсць ваенна-інжынерныя корпусы, як то [[інжынерны корпус арміі ЗША]].
Слова «рухавік» у сваю чаргу ёсць яшчэ больш старажытным, і ў канчатковым рахунку, яно выніке з лацінскага слова ''ingenium'' (каля [[1250]] года), што азначае «прыроджаная якасць, асабліва разумовыя здольнасці»<ref>«Ingenium» — Random House Unabridged Dictionary, Random House, Inc. 2006.</ref>.
Пазней, для канструявання грамадзянскіх структур, як то [[мост|мастоў]] і [[будынак|будынкаў]], сфарміраваўся новы паняцце «[[цывільная інжынерыя]]»<ref name="britannica">[http://www.britannica.com/eb/article-9105842/engineering «Engineers' Council for Professional Development»]. Encyclopaedia Britannica</ref>, які ўвайшоў у лексікон як спосаб правесці адрозненне паміж той дысцыплінай, якая спецыялізуецца на будаўніцтве неваенных праектаў і той, якая ставіцца да ваеннай тэхнікі.
== Гісторыя ==
=== Антычнасць ===
[[Выява:Roda de Vitruvi.jpg|thumb|140px|справа|Мадэль рымскага вадзянога збожжавага млына, апісаная [[Вітрувій|Вітрувіем]].]]
[[Фароскі маяк]], [[егіпецкія піраміды|піраміды ў Егіпце]], [[Вісячыя сады Семіраміды]], [[Акропаль]] і [[Парфенон]] у [[Старажытная Грэцыя|Грэцыі]], рымскія [[акведук]]і, [[Вія Апія]] і [[Калізей]], [[Тэатыўакан]], гарады і піраміды імперыяў [[мая]], [[інкі|інкаў]] і [[ацтэкі|ацтэкаў]], [[Вялікая Кітайская сцяна]], [[храм Брыхадэшварар]] і грабніцы [[Індыя|Індыі]], сярод шматлікіх іншых, з'яўляецца сведчаннем вынаходлівасці і майстэрства старажытных грамадзянскіх і ваенных інжынераў.
Самым раннім вядомым інжынерам-будаўніком быў [[Імхатэп]]<ref name="britannica"/>. У якасці аднаго са службовых асоб фараона [[Джосер]]а, ён, верагодна, распрацаваў і кіраваў будаўніцтвам [[піраміда Джосера|піраміды]] ў [[Сакара|Сакары]] ў [[Старажытны Егіпет|Егіпце]] каля [[2630 да н.э.|2630]]—[[2611 да н.э.|2611 гадоў да н.э.]]<ref>Barry J. Kemp, Ancient Egypt, Routledge 2005, p. 159</ref>. Ён таксама быў адказным за першае вядомае выкарыстанне [[калона]]ў у архітэктуры.
У [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]] былі створаны машыны, як у грамадзянскай, гэтак і ў ваеннай галінах інжынерыі. [[Механізм Антыкітэра]] з'яўляецца першым вядомым [[механічны камп'ютар|механічным камп'ютарам]]<ref>[http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html «The Antikythera Mechanism Research Project»], The Antikythera Mechanism Research Project.</ref><ref>[http://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp Discovering How Greeks Computed in 100 B.C.]. New York Times.</ref>, а механічных вынаходствы [[Архімед]]а з'яўляюцца прыкладамі ранняга [[машынабудаванне|машынабудавання]]. Некаторыя з вынаходстваў Архімеда, а таксама механізм Антыкітэра патрабуюць глыбокія ведаў [[дыферэнцыял, тэхніка|дыферэнцыяльнай перадачы]] або [[планетарная перадача|планетарнай перадачы]], два ключавых прынцыпы ў машыннай тэорыі, з дапамогаў якіх былі распрацаваны [[зубчастая перадача|зубчастых перадачы]] ў [[прамысловая рэвалюцыя|прамысловай рэвалюцыі]], і да гэтага часу шырока выкарыстоўваецца сёння ў самых розных галінах, як то [[робататэхніка]] і аўтамабільная тэхніка<ref>Wright, M T. (2005). "Epicyclic Gearing and the Antikythera Mechanism, part 2". Antiquarian Horology 29 (1 (September 2005)): 54–60.</ref>.
Кітайскія, грэчаскія і рымскія войскі выкарыстоўвалі складаную ваенную тэхніку і вынаходствы, як то [[артылерыя|артылерыю]], якая была распрацавана грэкамі каля [[IV стагоддзе да н.э.|IV стагоддзя да н.э.]]<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology Greek civilization in the 5th century Military technology]. Encyclopaedia Britannica</ref>, [[трырэма|трырэмы]], [[баліста|балісты]] і [[катапульта|катапульты]]. У [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] ваеннымі інжынерамі быў распрацаваны [[трэбушэ]].
=== Эпоха Рэнесансу ===
Першым інжынерам-электрыкам лічыцца [[Уільям Гілберт]], які ў [[1600]] годзе выдаў публікацыю «''[[De Magnete]]''», у якім упершыню выкарыстоўваецца тэрмін «[[электрычнасць]]»<ref>Merriam-Webster Collegiate Dictionary, 2000, CD-ROM, version 2.5.</ref>.
Першая паравая машына была пабудавана ў [[1698]] годзе інжынерам-механікам [[Томас Северы|Томасам Северы]]<ref>Jenkins, Rhys (1936). «Links in the History of Engineering and Technology from Tudor Times». Ayer Publishing. p. 66. ISBN 0-8369-2167-4. </ref>. Развіццё гэтай прылады прывяло да [[прамысловая рэвалюцыя|прамысловай рэвалюцыі]] ў бліжэйшыя дзесяцігоддзі пасля таго, улічваючы пачатак масавай вытворчасці.
З ростам інжынерыі як прафесіі ў [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзі]] тэрмін інжынерная справа стаў прымяняцца да больш вузкай практычнай сферы навукі, у цеснай сувязі з [[матэматыка]]й і [[натуральная навука|натуральнымі навукамі]]. Акрамя таго, у дадатак да ваенна-грамадзянскай сферы да паняцця было далучана [[механістычнае мастацтва]].
== Гл. таксама ==
* [[Тэхналогія]]
* [[Тэхнічныя навукі]]
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.nae.edu/ National Academy of Engineering (NAE)] {{ref-en}}
* [http://www.asee.org/ American Society for Engineering Education (ASEE)] {{ref-en}}
{{sci-stub}}
| |||