Дэйтэрый: Розніца паміж версіямі

'''Дэйтэрый''' (сімвал '''²H''' альбо '''D'''; ад [[грэчаская мова|грэчаскага]] ''Δευτερον'' і [[лацінская мова|лацінскага]] ''Deuterium'') — стабільны [[ізатоп]] [[вадарод]]у з атамнай масай, роўнай двум (А = 2,01363). У прыродзе сустракаецца ў прапорцыі 0,0147% (прыблізна адзін атам дэйтэрыядэйтэрыю на 7000 атамаў звычайнага вадароду).

Ядро дэйтэрыядэйтэрыю складаецца з аднаго [[пратон]]а і аднаго [[нейтрон]]а, тым часам як звычайны атам вадароду мае толькі адзін пратон. Такім чынам, ён мае ў два разы большую масу чым [[протый]] (так часам называюць звычайны ізатоп вадароду, каб падкрэсліць адрозненне ад дэйтэрыядэйтэрыю і трытыятрытыю), і з гэтай прычыны іх хімічныя ўласцівасці досыць моцна адрозніваюцца. Хаця дэйтэрый не з'яўляецца асобным хімічным элементам яго часам абазначаюць літарай D (замест ²H).

Дэйтэрый быў упершыню выяўлены ў [[1931]] годзе [[Гаральд Клейтан Юры|Гаральдам Клейтанам Юрый]], хімікам з [[Калумбійскі ўніверсітэт|Калумбійскага ўніверсітэта]]. ЮрыатрымаўЮры атрымаў [[Нобелеўская прэмія|Нобелеўскую прэмію]] ў хіміі за сваю працу ў [[1934]] годзе.

Дэйтэрый можа замяшчаць звычайны вадарод у малекулах вады і фарміраваць [[цяжкая вада|цяжкую ваду]] (D₂O). Менавіта цяжкая вада з'яўляецца найлепшым замядляльнікам у нейтронаў. Для вытворчасці 1 м³ цяжкай вады D₂O неабходна каля 40000 м³ H₂O.

Наяўнасць дэйтэрыядэйтэрыю ў [[зоркі|зорках]] з'яўляецца моцным аргументам у падтрымку тэорыі [[Вялікі выбух|Вялікага выбуху]] (а не іншых тэорый узнікнення [[Сусвет|Сусвету]]). [[Тэрмаядзерная рэакцыя|Тэрмаядзерныя рэакцыі]] ўнутры зорак знішчаюць дэйтэрый. І фізікам пакуль невядома натуральная рэакцыя або працэс, апрача самога Вялікага выбуху, які б у выніку ствараў дэйтэрый.

Дэйтэрый шырока ўжываецца ў тэхніцы і медыцыне. [[Канада]] з'яўляецца найбуйнейшым вытворцам дэйтэрыядэйтэрыю на планеце, каб забяспечваць функцыяваннефункцыянаванне свайго [[рэактар CANDU|рэактара CANDU]].