Кіпр: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
арфаграфія
др clean up, replaced: га суду → га суда (6), . → ., ў 1905 году → ў 1905 годзе, Пафас (горад)| → горад Пафас|, ангельск → англійск, вайско using AWB
Радок 67:
=== Рэльеф ===
Вялікую частку вострава займаюць горы. Уздоўж паўночнага берага ў шыротным кірунку цягнецца горны ланцуг Кірэнія. Шырыня яго ў заходняй частцы — 15 км, да ўсходу пашыраецца да 25—30 км. Заходняя частка хрыбта Кірэнія больш высокая; асобныя вяршыні перавышаюць 1 тыс. м. Самая высокая кропка хрыбта — гара Акраманда (1023 м). Паўднёва-заходнюю палову вострава займае шырокі горны масіў Траодас. Самая высокая кропка Кіпра — гара [[Алімпас]] (1951 м).
 
 
=== Геалагічная будова вострава ===
Кіпр складаецца з некалькіх тэктанічных пласцін, насунутых адна на адну. Паўднёва-заходняя і паўночна-усходняя часткі вострава складзеныя [[Крэйдавы перыяд|крэйдавымі]] асадкавымі пародамі, а паміж імі [[афіялітавы комплекс Траодас]], які ўяўляе сабой фрагмент [[АкіянічнаяАкіанічная кара|акіянічнай кары]] акіяна [[Тэціс]].
 
=== Клімат ===
Радок 79 ⟶ 78:
 
=== Жывёльны свет ===
Жывёльны свет Кіпра не адрозніваецца багаццем і разнастайнасцю. З рэдкіх жывёл цікавы эндэмічны кіпрскі горны баран — [[муфлон]], што водзіцца ў гарах Траодаса і ў лясістым раёне Пафасу . У апошнія гады паляванне на яго забаронена. У лясной зоне гор водзяцца лісіцы і зайцы. На нізінах па ўзбярэжжы і на схілах гор шмат розных відаў яшчарак і змей. У лясных зарасніках ля ўзбярэжжа сустракаецца [[хамелеон]]. Шмат на Кіпры земнаводных, асабліва чарапах і рапух.
 
На востраве зарэгістравана больш 330 відаў птушак (з іх 14 эндэмікі), аднак значная частка іх належыць да пералётных і назіраецца на Кіпры толькі падчас штогадовых міграцый.
 
 
== Рэлігія ==
Пераважная большасць насельніцтва Кіпра вызнае [[хрысціянства]], астатняя частка — [[іслам]]. На выспе падчас гістарычнага развіцця атрымалі распаўсюджванне розныя кірункі хрысціянства, якое прадстаўлена тут у першую чаргу [[Праваслаўе|праваслаўнай царквой]], а таксама [[Армянская Апостальская Царква|армянскай апостальскай]], [[Каталіцтва|каталіцкай]] і [[Мараніцкая царква|мараніцкай]] цэрквамі.
 
[[Царква]] ўзначальваецца архібіскупам і падзяляецца на тры біскупствы і вобласць, непасрэдна падпарадкаваную архібіскупу. Акрамя шматлікіх храмаў, наяўных амаль у кожнай вёсцы, царква валодае на Кіпры 11 кляштарамі, якім належаць значныя і найболейнайбольш урадлівыя землі выспывострава, што штучна арашаюцца круглы год, і іншая буйная ўласнасць. Кіпрская [[праваслаўная царква]] гуляе важную ролю ў палітычным і эканамічным жыцці Кіпра.
 
Канстытуцыя [[1960]] года (Артыкул 19) пастанаўляе, што кожны чалавек мае права свабоды слова, сумлення і рэлігіі. Усе рэлігіі з'яўляюцца роўнымі перад законам і ніводны заканадаўчы, выканаўчы або адміністрацыйны акт Рэспублікі не можа дыскрымінаваць які-небудзь рэлігійны інстытут або рэлігійную арганізацыю. Кожны чалавек мае права на свабоду веравызнання, ён можа вывучаць сваю рэлігію індывідуальна або калектыўна. Адзіныя дзейсныя абмежаванні такой волі вызначаныя ў канстытуцыі Рэспублікі і кантралююць бяспеку Рэспублікі і яе грамадзян. Усе гэтыя пастановы паказваюць на тое, што на выспе няма рэлігіі, прызнанай афіцыйнай. Яны таксама гарантуюць абарону правоў трох рэлігійных груп, якія складаюць меншую частку насельніцтва (каталікі, армяне і мараніты).
 
== Транспарт ==
Брытанскія каланіяльныя ўлады пабудавалі на выспе чыгунку. Яна адкрылася ў [[1905]] годугодзе, і налічала 39 станцый і прыпынкаў, у тым ліку Фамагусту і Нікасію. У [[1951]]-52 гадах зачыненая ў сувязі са стратнасцю.
 
Аўтадарогі на Кіпры з'яўляюцца аднымі з лепшых у Еўрасаюзе, і дзеляцца на асноўныя, дапаможныя асфальтаваныя, прасёлкавыя і аўтамагістралі. Рух — [[Левабаковы рух|левабаковы]]. Асноўныя 4 дарогі праходзяць па паўднёвым узбярэжжы ад Ларнакі да Лімасола і вядуць у Нікасію. Адзіным відам грамадскага транспарта з'яўляюцца аўтобусы.
Радок 103 ⟶ 101:
 
== Турызм ==
Індустрыя турызму — адна з галоўных артыкулаў нацыянальнага прыбытку. За яе нясе адказнасць Кіпрская Арганізацыя па Турызме (Cyprus Tourist Organization, CTO). У гэтым сектары працуе значная частка насельніцтва, а прыбытак, які прыносіць турызм, з'яўляецца галоўнай крыніцай паступлення замежнай валюты ў бюджэт рэспублікі. За апошнія 4 гады колькасць турыстаў павялічылася на 29 %, а прыбытак ад турызму — на 40 %. [[Выява:Agia napa.jpg|thumb|right|250px|Пляж Айя-Напы]]
 
Найбуйныя курорты:
* Паўднёвы Кіпр — [[Ларнака]], [[Пафас (горад) Пафас|Пафас]], [[Лімасол]], [[Айя-Напа]], [[Протарас]].
* Паўночны Кіпр — [[Фамагуста]], [[Кірэнія]].
 
Шматлікія пляжы Паўднёвага Кіпра ўзнагароджаныя Блакітным сцягам Еўрасаюза за экалагічную чысціню і інфраструктуру. Большасць гэтых пляжаў муніцыпальныя, арэнда шэзлонгаў і парасонікаў ад сонца на іх платная.
 
Горад Нікасія (Леўкасія) — сталіца і найбуйны горад Кіпра. Ён размешчаны ў цэнтры выспывострава, і падзяляецца «зялёнай лініяй». Гарадскія кварталы на поўнач ад яе кантралююцца Турэцкай Рэспублікай Паўночнага Кіпра.
 
Другі па велічыні горад Кіпра — марскі порт Лімассол, заснаваны ў візантыйскія часы. На захад ад яго знаходзіцца брытанская суверэнная база Акраціры.
Радок 121 ⟶ 119:
Славутасці Кіпра ўяўляюць сабой сумесь розных эпох — візантыйскі замак Калоссі, у якім Ісак Камнін хаваўся ад крыжакоў, царква, у якой [[Рычард I Львінае Сэрца]] браў шлюб з прынцэсай Берэнгарыяй Наварскай, венецыянскія крэпасці, брытанскі [[левабаковы рух]].
 
Асноўнай славутасцю на поўначы выспывострава з'яўляецца [[Фамагуста]] з сярэднявечнай Вежай Атэла, і «горадам-зданню» (квартал Вароша).
 
Геаграфічная блізкасць да шэрагу міжземнаморскіх краін дазваляе праводзіць для турыстаў марскія круізы ў [[Егіпет]], [[Ізраіль]], востраў [[Востраў Родас|Родас]] або [[Іарданія|Іарданію]].
Радок 145 ⟶ 143:
Да брытанскай спадчыны ставіцца, акрамя левабаковага руху, стандарт электрасілкавання — разеткі трохштырковые (адзін з іх-зазямленне, адпаведнік бакавога кантакту еўравілкі), але напругай не 230В, як у Брытаніі, а 240В.[http://www.tensy.ru/ac_standard.html стандарты электрасілкавання міру]
 
Мясцовае насельніцтва традыцыйна прытрымваецца праваслаўнага хрысціянства. На выспе налічаецца вялікая колькасць праваслаўных цэркваў, у продажы — мноства праваслаўных абразоў. Да ліку славутасцяўславутасцей Кіпра ставяцца і праваслаўныя святыні, такія, як магільня Святога Лазара ў Ларнацы.
 
Шматлікія крамы і слоікі на выспе не працуюць у сераду і суботу, а ў працоўныя дні — толькі 8-00 — 13-00 і 15-00-17-30 у зімовы час, 16-00 — 19-00 у летні.
 
У адносінах між дзвюма абшчынамі захоўваецца выразная напружанасць. Пры зносінах з грэкамі-кіпрыётамі не варта згадваць аб турэцкай акупацыі паўночнай часткі выспывострава. Асабліва хваравітай тэмай з'яўляецца «горад-здань» [[Фамагуста]].
 
Фатаграфаваць памежную зону міжпаміж грэцкімгрэчаскім і турэцкім сектарамі, вайскоўцаўваенных і вайсковыяваенныя аб'екты забараняецца.
 
Сярод этнічных грэкаў на Кіпры можна сустрэць азначаную колькасць імігрантаў з былога СССР (понтыйскія грэкі).
 
== Валюта ==
Нацыянальнай валютай да [[1 студзеня]] [[2008 год]]а года з'яўляўся [[Кіпрскі фунт]] (CYP). 1 CYP прыкладна роўны 2 USD, і дзеліцца на 100 цэнтаў. Банкноты маюць надпісы на трох мовах — англійскай, грэцкайгрэчаскай і турэцкай.
 
Нацыянальнай валютай да [[1 студзеня]] [[2008 год]]а з'яўляўся [[Кіпрскі фунт]] (CYP). 1 CYP прыкладна роўны 2 USD, і дзеліцца на 100 цэнтаў. Банкноты маюць надпісы на трох мовах — англійскай, грэцкай і турэцкай.
 
Эквівалентам слова «фунт» (pound) з'яўляецца «ліра», на Кіпры звычайна ўжывальнае ў турэцкай мове.
Радок 163 ⟶ 160:
Фунт увялі ў [[1879]] годзе. Да [[1960]] ён ураўноўваўся да брытанскага фунту стэрлінгаў. Таксама, як і фунт стэрлінгаў, ён падзяляўся на 20 шылінгаў. Аднак, у адрозненне ад фунта стэрлінгаў, ён падзяляўся на 9 піястраў (курушаў), што ўсталёўвала сувязь з папярэдняй валютай, турэцкай лірай, якая таксама падзялялася на курушы. Па ўзоры турэцкай ліры піястры падзяляліся на 40 ''пару''. Пару ніколі не выкарыстоўваліся ў манетах або банкнотах, але паказваліся на паштовых марках.
 
Былі ўведзеныя манеты ў 1/4, 1/2 і 1 піястр. Манета ў чвэрць піястра была названаяназвана грэкамі-кіпрыётамі дэкара (ад дэка — «дзесяць»), бо ўраўноўвалася дзесяці пару, 1/2 піястра — ікосара («ікосі» — дваццаць). Таксама выпускаліся манеты ў 3, 4 1/2, 9, 18 піястраў, 1 і 2 шылінга.
 
У 1959 годзе Кіпр увёў дзесятковую сістэму, падзяліўшы фунт на 1000 мілю («тысячных»). Манета ў 5 мілю атрымала назоўназву «піястра» (прыкладны адпаведнік), а ў 20 мілю — «шылінга» (дакладны адпаведнік). У 1983 было дадаткова ўведзена дзяленне на 100 цэнтаў («сотых»). Найменшай манетай засталася 5 мілю, пераназваная ў 1/2 цэнта, і пасля адмененая.
 
У цяперашні час манеты ў мілю выведзеныя з абарачэння. Рэдкасцю з'яўляюцца манеты ў 1 або 2 цэнта. Звычайна прадаўцы імкнуцца акругляць кошты да найблізкіх 5 цэнтаў.
 
З 1 студзеня 2008 ажыццёўлены пераход на [[еўра]] па фіксаваным курсе 0.585274 CYP за еўра. Рашэнне аб гэтым прынята Еўракамісіяй 16 траўнямая 2007 (разам з Мальтай), пацверджанае Еўрапарламентам 20 чэрвеня 2007, і лідэрамілідарамі Еўрасаюза 21 чэрвеня 2007. Курс абмену вызначаны на нарадзе міністраў фінансаў Еўрасаюза 10 ліпеня 2007.
 
Фунты заставаліся ў легальным звароце (пры выплаце гатоўкай) да 31 студзеня 2008. Банкноты прымаліся банкаўскімі ўстановамі да 30 чэрвеня 2008.
Радок 178 ⟶ 175:
 
== Палітычная сістэма ==
 
Пасля атрымання незалежнасці Кіпр стаў адным з заснавальнікаў [[Рух недалучэння|Руху недалучэння]], нягледзячы на тое, што ўсе тры дзяржавы-гаранта (Брытанія, Грэцыя і Турцыя) былі членамі [[НАТА]]. У 2004 Кіпр выйшаў з Руху недалучэння, з тым, каб уступіць у [[Еўрасаюз]], аднак захаваў адмысловы статут назіральніка ў гэтай арганізацыі.
 
Канстытуцыя 1960 гады ўяўляла прэзідэнцкую рэспубліку з падзелам улад на выканаўчую, заканадаўчую і судовую, і квоты для абароны інтэрасаўінтарэсаў этнічных турак. Прэзідэнт і віцэ-прэзідэнт абіраліся, адпаведна, грэцкайгрэчаскай і турэцкай абшчынамі на пяцігадовы тэрмін, і мелі права вета па вызначаных ініцыятывах заканадаўчай і выканаўчай улад.
 
Палата прадстаўнікоў абіралася на аснове паасобнага ўліку галасоў па абедзвюх абшчынам. З 1964 месцы турэцкай абшчыны заставаліся незанятымі.
 
Пасля расколу выспывострава так званая [[Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра]] ўзначальваецца Прэзідэнтам і Прэм'ер-міністрам, адказнымі перад Нацыянальнай Асамблеяй.
 
Улады самаабвешчанай ТРСК адпрэчваюць суверэнітэт Рэспублікі Кіпр над усёй тэрыторыяй выспывострава, і завуць яе «грэцкіягрэчаскія ўлады Паўднёвага Кіпра». Адпаведна, Рэспубліка Кіпр і міжнародная супольнасць не прызнаюць ТРСК, і пазначаюць яе, як «тэрыторыі, акупаваныя турэцкімі войскамі».
 
=== Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне ===
Рэспубліка Кіпр падзяляецца на 6 раёнаў (греч. ???????? епархій).
 
* Никосия (Леўкасія), тур. Леўкоша — падзеленая паміж грэцкімгрэчаскім і турэцкім сектарамі;
* Фамагуста (Амохостос), тур. Газімагуша (Магуша) — турэцкі сектар;
* Киренея, тур. Гірне — турэцкі сектар;
* Ларнака, тур. Ішкеле — грэцкігрэчаскі сектар;
* Лимассол (Лемесос) — грэцкігрэчаскі сектар;
* Пафас, тур. Баф — грэцкігрэчаскі сектар.
 
=== Анклавы і эксклавы ===
 
На Кіпры налічаецца чатыры эксклавы, прыналежныя брытанскім суверэнным базам.
 
Паміж грэцкімгрэчаскім і турэцкім сектарамі знаходзіцца буферная зона ААН, якая дэ-факта (але не дэ-юрэ) таксама з'яўляецца эксклавом.
 
=== Міжнародны статут ===
З 1 траўнямая 2004 Кіпр уваходзіць у Еўрасаюз. Для грамадзян Беларусі патрабуецца атрыманне візы адзінага ўзору Еўрасаюза. На лістапад 2007 Кіпр не ўваходзіць у Шэнгенскую зону.
 
З 1 траўня 2004 Кіпр уваходзіць у Еўрасаюз. Для грамадзян Беларусі патрабуецца атрыманне візы адзінага ўзору Еўрасаюза. На лістапад 2007 Кіпр не ўваходзіць у Шэнгенскую зону.
 
Легальны шлях прыбыцця на выспу — праз аэрапорты Пафас або Ларнака, альбо марскія парты Ларнака або Лимассол. Нелегальны — праз Турцыю, і парты Паўночнага Кіпра, марскія альбо паветраныя.
Радок 217 ⟶ 211:
Турэцкі сектар пазначаецца на картах, як «тэрыторыя, недаступная ў сувязі з турэцкай акупацыяй», тое ж на карце паўночнай часткі горада Нікосія. Назовы гарадоў Паўночнага Кіпра дадзеныя па стане на 1974 год, дарожныя паказальнікі на гэтыя гарады адсутнічаюць.
 
Нерухомасць, размешчаная на Паўночным Кіпры, і якая належала да 1974 этнічным грэкам, працягвае лічыцца іх уласнасцю. Купля такой нерухомасці можа лічыцца легальнай у Турэцкай Рэспубліцы Паўночнага Кіпра, але ўлады грэцкагагрэчаскага сектара могуць расцаніць такі крок, як скупку крадзенага.
 
Фармальна пад суверэнітэтам Рэспублікі Кіпр знаходзіцца 98 % тэрыторыі выспывострава, за вылікам англійскіх вайскоўцаў баз. Дэ-факта 38 % тэрыторыі займае непрызнаная Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра.
 
Рух паміж двумадзвюма часткамі выспывострава вольнаесвабодны, пры наяўнасці легальнай візы Рэспублікі Кіпр. Віза непрызнанай Турэцкай Рэспублікі Паўночнага Кіпра выдаецца пры ўездзе. Дзеянне страховак можа не распаўсюджвацца на турэцкую тэрыторыю.
 
Пры вяртанні з паўночнай часткі выспывострава можа быць праведзены мытны надгляд. Бо кошты на турэцкай тэрыторыі істотна ніжэй, увоз тавараў з яе абмяжоўваецца.
 
Рэспубліка Кіпр можа адмовіць ва ўездзе асобам, якія маюць у пашпарце штамп аб наведванні былой югаслаўскай рэспублікі [[Рэспубліка Македонія|Македонія]]. Гэты факт звязаны са спрэчкай гэтай дзяржавы з Грэцыяй з нагоды свайго назову.
 
Дыпламатычныя адносіны з Савецкім Звязам усталяваныя ў жніўні 1960. 7 красавіка 1992 Рэспубліка Кіпр прызнала Расійскую Федэрацыю правапераемнікам СССР. Пасольствы РасеіРасіі знаходзяцца ў гарадах Нікасія і Ларнака.
 
Асобам з гасцёўні візай забараняецца весткі працоўную дзейнасць. Дазвол на працу павінна быць атрымана да прыбыцця ў Рэспубліку Кіпр.
 
=== Членства ў міжнародных арганізацыях ===
Рэспубліка Кіпр уваходзіць у наступныя арганізацыі: Аўстралійскую групу па маніторынгу [[Хімічная зброя|хімічнай]] і [[Біялагічная зброя|біялагічнай зброі]], [[Садружнасць нацый|Брытанская Садружнасць нацый]], [[Рада Еўропы]], праграму Агульнай Палітыкі ў вобласці замежных спраў і бяспекі Еўрасаюза, [[Еўрапейскі банк рэканструкцыі і развіцці]], Еўрапейскі Інвестыцыйны банк, [[Еўрасаюз]], [[Харчовая і сельскагаспадарчая арганізацыя ААН]] (ФАО), [[Міжнароднае агенцтва па атамнай энергіі]] (МАГАТЭ), [[Міжнародная арганізацыя грамадзянскай авіяцыі]], Міжнародная Камерцыйная Палата, [[Міжнародны крымінальны суд]], Міжнародная метэаралагічная арганізацыя, [[Міжнародны валютны фонд]], Міжнародная Гидрографическая Арганізацыя, [[Міжнародная арганізацыя працы]], [[Міжнародная фінансавая карпарацыя]], Міжнародны фонд развіцця сельскай гаспадаркі, [[Міжнародная асацыяцыя развіцця]], [[Міжнародная канфедэрацыя прафзвязаў]], [[Інтэрпол]], Multilateral Investment Guarantee Agency (MIGA), [[Міжнародны звязсаюз электрасувязі]], [[Рух недалучэння]], Міжпарламенцкі ЗвязСаюз (Inter-Parliamentary Union), Міжнародная арганізацыя міграцыі, Nuclear Suppliers Group, [[Міжнародны алімпійскі камітэт]], Permanent Court of Arbitration, Арганізацыя па забароне хімічнай зброі, [[АБСЕ]], [[ААН]], ЮНИДО (арганізацыя ААН па індустрыяльным развіцці), [[Кіраванне Вярхоўнага камісара ААН па справах уцекачоў]], [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры]] (ЮНЭСКАЮНЕСКА), [[Канферэнцыя ААН па гандлі і развіццю]] (UNCTAD), [[Сусветная федэрацыя прафзвязаў]], [[Сусветная арганізацыя інтэлектуальнай уласнасці]], [[Сусветная метэаралагічная арганізацыя]], [[Сусветная арганізацыя аховы здароўя]], Сусветная Канфедэрацыя Працы, [[Сусветная мытная арганізацыя]], [[Сусветная турысцкая арганізацыя]], [[Сусветны паштовы звязсаюз]], [[СГА]].
 
Рэспубліка Кіпр уваходзіць у наступныя арганізацыі: Аўстралійскую групу па маніторынгу [[Хімічная зброя|хімічнай]] і [[Біялагічная зброя|біялагічнай зброі]], [[Садружнасць нацый|Брытанская Садружнасць нацый]], [[Рада Еўропы]], праграму Агульнай Палітыкі ў вобласці замежных спраў і бяспекі Еўрасаюза, [[Еўрапейскі банк рэканструкцыі і развіцці]], Еўрапейскі Інвестыцыйны банк, [[Еўрасаюз]], [[Харчовая і сельскагаспадарчая арганізацыя ААН]] (ФАО), [[Міжнароднае агенцтва па атамнай энергіі]] (МАГАТЭ), [[Міжнародная арганізацыя грамадзянскай авіяцыі]], Міжнародная Камерцыйная Палата, [[Міжнародны крымінальны суд]], Міжнародная метэаралагічная арганізацыя, [[Міжнародны валютны фонд]], Міжнародная Гидрографическая Арганізацыя, [[Міжнародная арганізацыя працы]], [[Міжнародная фінансавая карпарацыя]], Міжнародны фонд развіцця сельскай гаспадаркі, [[Міжнародная асацыяцыя развіцця]], [[Міжнародная канфедэрацыя прафзвязаў]], [[Інтэрпол]], Multilateral Investment Guarantee Agency (MIGA), [[Міжнародны звяз электрасувязі]], [[Рух недалучэння]], Міжпарламенцкі Звяз (Inter-Parliamentary Union), Міжнародная арганізацыя міграцыі, Nuclear Suppliers Group, [[Міжнародны алімпійскі камітэт]], Permanent Court of Arbitration, Арганізацыя па забароне хімічнай зброі, [[АБСЕ]], [[ААН]], ЮНИДО (арганізацыя ААН па індустрыяльным развіцці), [[Кіраванне Вярхоўнага камісара ААН па справах уцекачоў]], [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры]] (ЮНЭСКА), [[Канферэнцыя ААН па гандлі і развіццю]] (UNCTAD), [[Сусветная федэрацыя прафзвязаў]], [[Сусветная арганізацыя інтэлектуальнай уласнасці]], [[Сусветная метэаралагічная арганізацыя]], [[Сусветная арганізацыя аховы здароўя]], Сусветная Канфедэрацыя Працы, [[Сусветная мытная арганізацыя]], [[Сусветная турысцкая арганізацыя]], [[Сусветны паштовы звяз]], [[СГА]].
 
== Эканоміка ==
'''Перавагі''': турызм дае 20 % ВУП. Прамысловасць і сфера паслуг для суседніх усходніх краін. Чалец ЕС.
 
'''Перавагі''': турызм дае 20 % ВУП. Прамысловасць і сфера паслуг для суседніх усходніх краін. Чалец ЕС.
 
'''Слабыя бакі''': патрабаванне стражэйшага кантролю і дзеянняў супраць уцечак капіталаў і падаткаў. Абмежаваная лібералізацыя. У Паўночны Кіпр не паступаюць замежныя інвестыцыі.
 
На эканоміку Кіпра моцна ўплывае падзел выспывострава на грэцкігрэчаскі сектар (Рэспубліка Кіпр) і турэцкі (самаабвешчаная [[Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра]]).
 
Эканоміка грэцкагагрэчаскага сектара квітнее, аднак моцна залежыць ад вонкавых рызык. Каэфіцыенты прыросту ў 1990-х гадах адлюстроўваюць залежнасць выспывострава ад ваганняў колькасці турыстаў, і змен эканамічных умоў у Заходняй Еўропе. У студзені 2008 выспавостраў ўваходзіць у Еўразону, і яго [[манетарная палітыка]] будзе дыктавацца Еўрапейскім цэнтральным банкам.
 
Турэцкі сектар уяўляе адну пятую насельніцтва і адну траціну ВНП, у параўнанні з грэцкайгрэчаскай часткай выспывострава. У сувязі з тым, што ён прызнаны толькі Турцыяй, Паўночны Кіпр выпрабоўвае цяжкасці з міжнародным фінансаваннем, і замежныя фірмы звычайна пазбягаюць інвестыцый у яго. Палова працоўнай сілы занятая ў сельскай гаспадарцы, на дзяржаўнай і ваеннайвайсковай службе. У абарачэнні паўночнай часткічастцы выспывострава знаходзіцца турэцкая ліра. Турцыя таксама падае прамую і ўскосную дапамогу турызму, адукацыі, прамысловасці і інш.
 
У абодвух сектарах існуе праблема забеспячэння вадой, плануецца будаўніцтва апрасняльных станцый.
 
=== Афшорны сектар ===
Афшорны рэжым для кампаній міжнароднага бізнэсубізнесу (International Business Companies), што дзеяў з 1 студзеня [[1977]] года, спыніўся з 1 траўнямая [[2004]] года (з моманту ўступа Рэспублікі Кіпр у ЕС). Афшорны рэжым Кіпра меркаваў ужыванне стаўкі карпаратыўнага падатку 4,25 % для кампаній, якія не ажыццяўлялі дзейнасці на тэрыторыі Рэспублікі. У цяперашні час кампаніі міжнароднага бізнэсубізнесу не існуюць (яны альбо былі ліквідаваныя, альбо былі перарэгістраваныя на працягу 2004—2005 гадоў). Законам «Аб падаходным падатку» 2002 гады для ўсіх відаў кампаній прадугледжаная агульная стаўка карпаратыўнага падатку ў памеры 10 % (яна з'яўляецца самай нізкай з краін Еўрапейскага Звяза). Прадугледжана існаванне рэзідэнтных і нерэзідэнтных кампаній.
 
Афшорны рэжым для кампаній міжнароднага бізнэсу (International Business Companies), што дзеяў з 1 студзеня [[1977]] года, спыніўся з 1 траўня [[2004]] года (з моманту ўступа Рэспублікі Кіпр у ЕС). Афшорны рэжым Кіпра меркаваў ужыванне стаўкі карпаратыўнага падатку 4,25 % для кампаній, якія не ажыццяўлялі дзейнасці на тэрыторыі Рэспублікі. У цяперашні час кампаніі міжнароднага бізнэсу не існуюць (яны альбо былі ліквідаваныя, альбо былі перарэгістраваныя на працягу 2004—2005 гадоў). Законам «Аб падаходным падатку» 2002 гады для ўсіх відаў кампаній прадугледжаная агульная стаўка карпаратыўнага падатку ў памеры 10 % (яна з'яўляецца самай нізкай з краін Еўрапейскага Звяза). Прадугледжана існаванне рэзідэнтных і нерэзідэнтных кампаній.
 
Падатковым рэзідэнтам Кіпра прызнаецца кампанія, менеджмент якой знаходзіцца на Кіпры, а таксама эфектыўнае кіраванне якой адбываецца на Кіпры (досыць, каб вялікая колькасць дырэктараў, напрыклад 2 з 3 з'яўляліся падатковымі рэзідэнтамі Кіпра, а лепш і грамадзянамі, а таксама, каб усе сустрэчы рады дырэктараў і прыняцці рашэнняў па ўгодах і інш. прымаліся на Кіпры). Падатковым рэзідэнтам фізічнай асобай прызнаецца асоба, змешчанае на Кіпры больш 183 дзён.
 
Стварэнне, функцыянаванне і ліквідацыя кампаній рэгулюецца Законам Рэспублікі Кіпр «Аб кампаніях» (The Companies Law, Cap. 113). Асноўным матывам куплі кампаніі, зарэгістраванай у Рэспубліцы Кіпр з'яўляецца тое, што паводле п. 22 ст. 8 «Вызваленні» Закона Рэспублікі Кіпр ад 15.07.2002 № 118(I)/2002 «Аб падаходным падатку» прыбыткі ад рэалізацыі каштоўных папер[2] вызваляюцца ад падаткаабкладання. Пад каштоўнымі паперамі ў Рэспубліцы Кіпр разумеюцца акцыі, аблігацыі, дзяржаўныя аблігацыі або дзелі ўдзельнікаў кампаній або іншых юрыдычных асоб, заснаваных, як на Кіпры, так і ў любой іншай юрысдыкцыі (вэксалівексалі да іх не ставяцца).
 
=== Заканадаўства і судовая сістэма ===
Прававая сістэма Кіпра ў сучасным выглядзе склалася ў перыяд брытанскага каланіяльнага панавання на выспе (1878—1960). На фармаваннефарміраванне большасці галін правы вырашальны ўплыў аказала англійскае права, шматлікія прававыя інстытуты нічым не адрозніваюцца ад англійскіх. Да моманту брытанскай акупацыі Кіпра ў 1878 г. на выспе дзейнічала асманскае права, якое да гэтага часу было амаль цалкам кадыфікавана, прычым большасць кодэксаў было запазычанаезапазычана ў Францыі. Новае права, аднак, яшчэ не паспела ўкараніцца да таго часу.
 
Прававая сістэма Кіпра ў сучасным выглядзе склалася ў перыяд брытанскага каланіяльнага панавання на выспе (1878—1960). На фармаванне большасці галін правы вырашальны ўплыў аказала англійскае права, шматлікія прававыя інстытуты нічым не адрозніваюцца ад англійскіх. Да моманту брытанскай акупацыі Кіпра ў 1878 г. на выспе дзейнічала асманскае права, якое да гэтага часу было амаль цалкам кадыфікавана, прычым большасць кодэксаў было запазычанае ў Францыі. Новае права, аднак, яшчэ не паспела ўкараніцца да таго часу.
 
Загадам аб суднах справядлівасці Кіпра 1882 г. было ўсталявана, што ў справах, дзе хоць бы адзін з адказнікаў не з'яўляўся асманскім падданым, ужываецца англійскае права, а ў іншых выпадках — асманскае.
Асманскае права на Кіпры ўключала 5 кодэксаў, паступова замененых англійскім каланіяльным заканадаўствам. Асманскі УК быў заменены ў 1928 г. кіпрскім Крымінальным кодэксам, уведзеным загадам у Радзе; асманскі Камерцыйны кодэкс — Законам аб партнёрствах 1928 г., ВэксальнымВексальным законам 1928 г. і Законам аб банкруцтве 1930 г. Асманскі Грамадзянскі кодэкс (Маджалла), уяўлялы сабой кадыфікацыю нормаў шарыяту, быў таксама паступова адменены і заменены побач буйных актаў. У 1930 г. быў уведзены Закон аб кантрактах (The Contract Law, Cap. 149), уяўлялы сабой вельмі поўную кадыфікацыю англійскага дамоўнага права. Гэты акт быў заснаваны на індыйскім Законе аб кантрактах 1872 г. і Дэкрэце аб кантрактах Занзибара 1917 г. Закон аб грамадзянскіх правапарушэннях 1933 г. уяўляў сабой кадыфікацыю англійскага дэліктнага права (у цяперашні час Кіпр з'яўляецца адзінай краінай у Брытанскай Садружнасці, дзе дэліктнае права кадыфікавана). Пакінутыя артыкулы Маджаллы былі замененыя іншым заканадаўствам. Асманскі Зямельны кодэкс быў заменены Законам аб нерухомай уласнасці (трыманні, рэгістрацыі і адзнацы) 1945 г. Нарэшце, Марскі кодэкс дзейнічае дагэтуль у часткі, не супярэчнай Акту аб гандлёвым мараплаўстве 1894 г.
Акрамя вышэйпаказаных кодэксаў у перыяд брытанскага панавання былі кадыфікаваныя і некаторыя іншыя галіны права (напрыклад, крымінальна-працэсуальнае, горнае).
Пасля атрымання незалежнасці Кіпрам становішча англійскай прававой сістэмы былі ўведзеныя ў дзеянне Законам аб судзе справядлівасці (Courts of Justice Law) у 1960 г. Паводле тэрміналогіі гэтага Закона грамадзянскім і крымінальным суднам загадана выконваць становішчы англійскага агульнага права, «паколькі яны не супярэчаць законам, дзейсным у цяперашні час, або змены ў іх не занесеныя Канстытуцыяй». У выпадках, калі адносіны не ўрэгуляваныя законамі Кіпра, суды выспывострава павінны звяртацца да становішчаў агульнага права і правы справядлівасці.
У незалежным Кіпры складаецца ўласнае прэцэдэнтнае права.
У сямейным праве і некаторых пытаннях асабістага статуту дамінуючая роля была захаваная за рэлігійным правам (адпаведна царкоўнае права ў грэцкайгрэчаскай абшчыны і мусульманскае — у турэцкай).
На Кіпры адсутнічаюць уласныя юрыдычныя вышэйшыя вучэбныя ўстановы. Грэкі-кіпрыёты атрымліваюць юрыдычную адукацыю галоўнай выявай у Грэцыі і Вялікабрытаніі.
 
У момант стварэння незалежнай кіпрскай дзяржавы меркавалася, што судовая сістэма павінна будзе адлюстроўваць двухобщинный характар краіны. На чале вышэйшых судовых органаў — Вышэйшага канстытуцыйнага судусуда і Вярхоўнага судусуда (яны былі аб'яднаныя ў студзені 1964 г.) — павінны былі стаяць нейтральныя старшыні, якія не прыналежылі бы ні да адной з нацыянальных абшчын, але валодалі правам вырашальнага голасу і павінны былі захоўваць баланс паміж кіпрыётамі-грэкамі і кіпрыётамі-туркамі — членамі вышэйпаказаных суднаў.
Канстытуцыя 1960 г. прадугледжвала, што суд над кіпрыётамі-туркамі вяршыў толькі суддзя — турка, а над кіпрыётамі-грэкамі суддзя — грэк. У выпадку калі ў цяжбе ўдзельнічалі кіпрыёты-грэкі і кіпрыёты-туркі, справа разглядалася змяшаным судом. Былі створаныя супольныя канторы адвакатаў грэкаў і турка, якія валодалі заканадаўчымі і адміністрацыйнымі паўнамоцтвамі адносна споров па пытаннях адукацыі, рэлігіі, культуры, спорту, кааператываў і крэдытных грамадстваў. Пасля міжабшчынных сутыкненняў 1963 г. змяшаныя суды спынілі сваё існаванне.
Вярхоўны суд складаецца з 13 чальцоўчленаў, назначаных Прэзідэнтам Рэспублікі. Гэта вышэйшая апеляцыйная інстанцыя ў краіне. Вярхоўны суд прызначае суддзяў ніжэйстаячых суднаў і вырашае ўсе пытанні, звязаныя з іх прафесійным пасоўваннем, дысцыплінарнай адказнасцю, звальненнем і т. д.
Грамадзянскія справы і малаважныя злачынствы, якія вабяць пакаранні да 3 гадоў зняволення або да 500 фунтаў штрафу, разглядаюцца ў акруговых суднах (District Courts). У юрысдыкцыю суднаў ассизов (Assize Courts) уваходзяць больш сур'ёзныя справы. Апеляцыйнай інстанцыяй па стаўленні да іх з'яўляецца Вярхоўны суд Кіпра. У Рэспубліцы Кіпр няма ніякіх суднаў, разглядвалых адмысловыя катэгорыі крымінальных спраў (напрыклад, звязаных з дзяржаўнай бяспекай). Аднак ёсць адмысловыя суды па разглядзе некаторых неуголовных спраў: Суд працоўных спрэчак, Суд рентного кантролю і Сямейны суд. Гэтыя суды ажыццяўляюць выключную юрысдыкцыю ў якія адпавядаюць пытаннях, іх рашэння могуць быць абскарджаныя толькі з пункта гледжання права ў Вярхоўны суд.
Генеральны атарнэйатарней Рэспублікі Кіпр (Генеральны пракурор) выступае ў якасці галоўнага юрыдычнага дарадніка Прэзідэнта Рэспублікі і Рады міністраў і адначасова з'яўляецца дырэктарам дэпартамента публічных пераследаў.
У склад Вярхоўнага судусуда сепаратнай дзяржавы — Турэцкай рэспублікі Паўночнага Кіпра — уваходзяць старшыня і 4 суддзі. Ён выконвае таксама функцыі канстытуцыйнага судусуда, вышэйшага адміністрацыйнага судусуда і касацыйнага судусуда. Гэтак жа, як і ў Рэспубліцы Кіпр, акруговыя суды ў складзе 1 суддзі разглядаюць справы, каральныя зняволеннем на тэрмін не больш 3лет, суды ассизов у складзе 3 суддзяў разглядаюць больш сур'ёзныя справы.
У 1991 г. у Рэспубліцы Кіпр заснаваная пасада Омбудсмана (упаўнаважанага па правах чалавека).
Адвакатура арганізаваная ў выглядзе партнёрстваў, дзейсных на падставе Закона аб партнёрствах (паўтарае аднайменны англійскі Закон 1890 г.). Па атрыманні юрыдычнай адукацыі кандыдаты ў адвакаты павінны вытрымаць адвакацкі іспыт, праводжаны Прававой радай (Legal Board), і мінуць гадавую стажыроўку ў адваката, мелага па меншай меры пяцігадовы стаж. Адвакат з не менш за 3-летнім стажам мае права выступаць у любым судзе краіны.
 
== Тэлекамунікацыі ==
Дамінуючай тэлекамунікацыйнай кампаніяй і інтэрнэт-правайдэрамправайдарам з'яўляецца CYTA, змешчаная ва ўласнасці дзяржавы. У сувязі з нядаўняй лібералізацыяй у гэтым сектары з'явілася некалькі дзеляў кампаній.
 
Дамінуючай тэлекамунікацыйнай кампаніяй і інтэрнэт-правайдэрам з'яўляецца CYTA, змешчаная ва ўласнасці дзяржавы. У сувязі з нядаўняй лібералізацыяй у гэтым сектары з'явілася некалькі дзеляў кампаній.
 
== Нацыянальныя святы ==
 
* Новы Год — 1 студзеня
* Вадохрышча — 6 студзеня
Радок 291 ⟶ 279:
* Гарачая пятніца — з зменлівай датай
* Светлы панядзелак (панядзелак пасля Вялікдня)
* Міжнародны Дзень Працы — 1 траўнямая
* КатаклизмосКатаклізмас (фэстфестываль у гонар Вялікага патопу), панядзелак пасля Сёмухі
* Унебаўзяцце — 15 жніўня
* Дзень незалежнасці Кіпра — 1 кастрычніка
Радок 301 ⟶ 289:
 
== Кіпрская кухня ==
 
[[Выява:Turkish Meze Plate.jpg|thumb|Турэцкае мезе]]
 
У аснове кухні Кіпра ляжаць міжземнаморскія стравы, у першую чаргу грэцкіягрэчаскія і турэцкія. У іх лік уваходзіць мезе (набор шматлікіх закусак і страў, аб'яднаных адной тэмай — мясны або рыбнай), распаўсюджаны і ў Грэцыі, і ў Турцыі, і клефтико — запечанае мяса ягня. Распаўсюджаныя іншыя вырабы грэцкайгрэчаскай кухні.
 
У лік мясцовых страў з морапрадуктаў уваходзяць кальмары і васьміног у чырвоным віне.
Радок 310 ⟶ 297:
Вядомасцю карыстаецца віно Командария, выраб якога пачалося ў часы крыжакоў. Папулярныя мясцовыя гатункі піва КЕО і Лявон.
 
Брытанская спадчына ў вобласці кулінарыі выяўляецца ў традыцыйных «ангельскіханглійскіх сняданках» з яечні з беконам і фасоллю. У шэрагу бараў піва падаецца ў англійскіх [[пінта]]х.
 
== Узброеныя Сілы ==
 
Асновай Узброеных Сіл Рэспублікі Кіпр з'яўляецца Кіпрская нацыянальная гвардыя (греч. Εθνική Φρουρά), заснаваная ў 1964 годзе, і ўлучальная сухапутны, марскі і паветраны кампаненты.
 
Радок 325 ⟶ 311:
* 8я брыгада забеспячэння
 
Паветраны кампанент уключае 449 і 450 шрубалётныяверталётныя дывізіёны.
 
Узбраенне і ваенная тэхніка — нямецкай і расійскай вытворчасці. ЗША наклалі эмбарга на пастаўку ўзбраенняў абедзвюм якія варагуюць бакам, якое часткова абыходзіцца за рахунак паставак з Грэцыі.
 
Асабісты склад набіраецца па закліку з ліку мужчын у веку ад 16 гадоў, служба працягваецца 25 месяцаў, і абавязковая для асоб, чыім бацькам з'яўляецца грэк-кіпрыёт. Для рэлігійных меншасцяўменшасцей (армяне, каталікі, хрысціяне — мараніты) заклік не абавязковы. Туркі закліку не падлягаюць.
 
Госці выспы вострава — мужчыны ад 16 гадоў — мелыяякі мелі бацькібацьку-кіпрыёта павінны атрымаць выязную візу ад міністэрства абароны Рэспублікі Кіпр.
 
== Гл. таксама ==
 
* [[Кіпрская праваслаўная царква]]
* [[Гісторыя Кіпру]]
Радок 353 ⟶ 338:
{{Link FA|lmo}}
{{Link FA|sr}}
 
[[ace:Siprus]]
[[af:Siprus]]