Шляхта: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др clean up, replaced: XVIII ст. → XVIII ст. (6), ,[[ → , [[, Вялікае княства Літоўскае → Вялікае Княства Літоўскае (3), Гародня using AWB
Радок 2:
 
=== Доступ у саслоўе шляхты ===
 
Доступ у саслоўе шляхты быў магчымы толькі ў выключных выпадках за вялікія заслугі.
Шляхі пераходу ў шляхецкае саслоўе:
Радок 17 ⟶ 16:
* шляхта-галота (не мела сваёй зямлі і жыла пры магнацкіх і панскіх дварах у якасці слуг).
 
== Вядомыя прадстаўнікі шляхты на тэрыторыі [[Вялікае княстваКняства Літоўскае|Вялікага княстваКняства Літоўскага]] ==
Вядомыя князі, ваяводы, [[кашталян]]ы, [[гетман]]ы, [[канцлер]]ы — [[Радзівілы]], [[Сапегі]], [[Глябовічы]], [[Хадкевічы]], [[Пацы, (род)|Пацы]], [[Вішнявецкія]], [[Агінскія]], [[Астрожскія]], [[Кішкі]], [[Завішы]], [[Тышкевічы]], [[Валовічы]], [[Гальшанскія]].
 
Вядомыя князі, ваяводы,[[кашталян]]ы, [[гетман]]ы, [[канцлер]]ы — [[Радзівілы]], [[Сапегі]], [[Глябовічы]], [[Хадкевічы]], [[Пацы (род)|Пацы]], [[Вішнявецкія]], [[Агінскія]], [[Астрожскія]], [[Кішкі]], [[Завішы]], [[Тышкевічы]], [[Валовічы]], [[Гальшанскія]].
 
== Шляхцянкі — выхаванне і адукацыя ==
У другой палове [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] роля жанчыны ў грамадскім асяроддзі [[Вялікае княстваКняства Літоўскае|Вялікага княстваКняства Літоўскага]] пад уплывам [[Францыя|Францыі]] павышаецца. Перадавая частка шляхты пачала прытрымлівацца думкі, што для трывалай шляхецкай сям'i i стабiльнага грамадства неабходна была выхаванаявыхавана i адукаваная жанчына. Ад яе залежыў сямейны дабрабыт і выхаванне будучага пакалення. Пашыраецца дзейнасць [[манаскі ордэн|манаскіх ордэнаў]], якія займаліся выхаваннем шляхцянак, жаночыя пансіёны, школкі. Набывае папулярнасць замежная адукацыя. Але дамінуючай заставалася хатняя адукацыя.
 
У другой палове XVIII ст. роля жанчыны ў грамадскім асяроддзі [[Вялікае княства Літоўскае|Вялікага княства Літоўскага]] пад уплывам [[Францыя|Францыі]] павышаецца. Перадавая частка шляхты пачала прытрымлівацца думкі, што для трывалай шляхецкай сям'i i стабiльнага грамадства неабходна была выхаваная i адукаваная жанчына. Ад яе залежыў сямейны дабрабыт і выхаванне будучага пакалення. Пашыраецца дзейнасць [[манаскі ордэн|манаскіх ордэнаў]], якія займаліся выхаваннем шляхцянак, жаночыя пансіёны, школкі. Набывае папулярнасць замежная адукацыя. Але дамінуючай заставалася хатняя адукацыя.
 
== Хатняе выхаванне шляхцянак ==
 
=== Хатняя адукацыя ў заможняй і сярэдняй шляхце ===
Доўгі час шляхцянак навучалі толькі хатнія настаўнікі, якіх па сваім жаданні і фінансавых магчымасцях наймалі бацькі. Выбар асоб, на якіх ускладваліся абавязкі выхавацеля і настаўніка, часцей за ўсё падаў на выпускнікоў навучальных устаноў, што ўтрымліваліся [[каталіцтва|каталіцкай]], [[уніяцтва|уніяцкай]] і [[праваслаўе|праваслаўнай]] цэрквамі, або колішніх студэнтаў, слухачоў буйных універсітэтаў [[Еўропа|Еўропы]]. Так, Я. Пашкоўскі (1684—1757), выпускнік [[Віленская акадэмія|Віленскай акадэміі]], вучыў дзяцей [[М.-К. Радзівіл Рыбанька|М.-К. Радзівіла Рыбанькі]]. Буйнымі філосафамі, педагогамі, пісьменнікамі і дзяржаўнымі дзеячамі былі настаўнікі дзяцей віленскага ваяводы [[Я. Гільзен]]а, надворнага маршалка [[Вялікае княстваКняства Літоўскае|Вялікага княстваКняства Літоўскага]] Сцыпіна дэ Кампа, падскарбія надворнага літоўскага, гродзенскага старасты [[А. Тызенгаўз]]а, [[Соф’яСоф'я Чартарыйская|Соф'і Чартарыйскай]] і [[Ганна Сапега|Ганны Сапегі]] з роду [[Замойскія|Замойскіх]].
 
Сярэдняя шляхта таксама звярталася да паслуг хатніх настаўнікаў. Аднак у поле яе зроку хутчэй за ўсё траплялі выпускнікі калегіумаў або іншых навучальных устаноў не вельмі высокага рангу. У [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] грамадская думка Вялікага княстваКняства Літоўскага пачала развівацца пад значным уплывам Францыі. Французскі ўплыў адчуваўся і ў адукацыі. Праявай франкаманіі было з'яўленне ў шляхецкіх дамах вялікай колькасці замежных гувернёраў і гувернантак, якія навучалі гаспадарскіх дзяцей розным навукам і суправаджалі іх ад самага дзяцінства і часам нават перадаваліся, нібы ў спадчыну, ад старэйшых дзяцей да малодшых.
 
[[Выява:Kat sim budn title.JPG|thumb|150px|right|Катэхізіс]]
Радок 37 ⟶ 33:
 
=== Падарожжа як неабходны дадатак адукацыі ===
Неабходным дадаткам хатняй адукацыі шляхецкіх дзяцей зрабілісясталі падарожжы па Еўропе. Традыцыя ад'язджаць за мяжу з мэтай атрымання адукацыі сфармаваласясфарміравалася яшчэ ў часы [[Рэнесанс|Адраджэння]]. А ў другой палове [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] яна не толькі захавалася, але і распаўсюдзілася, што было абумоўлена пашырэннем палітычных і гандлёвых сувязяў і большай адкрытасцю грамадства — з'явай, характэрнай для [[Новы час|Новага часу]]. Замежныя падарожжы давалі магчымасць шляхцянкам удасканаліць валоданне мовамі, пашырыць свае веды па геаграфіі і гісторыі, пазнаёміцца з еўрапейскімі славутасцямі і адначасова паказаць свае здольнасці. Заможнія шляхцянкі з Вялікага княстваКняства Літоўскага імкнуліся абавязкова наведаць [[горад Парыж|Парыж]], [[горад Вена|Вену]], [[горад Берлін|Берлін]], [[горад Рым|Рым]].
 
== [[Кляштар]]нае выхаванне шляхцянак ==
 
=== Значнасць [[кляштар]]оў для развіцця жаночай асветы ===
[[Выява:Кляштар бернардзінак (ГародняГродна).jpg|thumb|170px|Кляштар бернардзінак у [[Гродна|Гродне]]]]
Значнасць арганізацыі ў Вялікім княствеКнястве Літоўскім жаночых кляштароў для развіцця жаночай асветы была велізарнай. Большасць з манаскіх ордэнаў мелі ў статуце палажэнне аб асветніцкай дзейнасці. Менавіта таму практычна заўсёды адкрыццё ў горадзе ці мястэчку кляштара азначала з'яўленне там школы (часцей за ўсё пачатковай). Дзякуючы гэтаму ўжо ў сярэдзіне [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] у Вялікім княствеКнястве Літоўскім сфармаваласясфарміравалася асобная сістэма жаночай адукацыі. А на пачатку XVIIІ ст. дзейнічала некалькі жаночых манаскіх ордэнаў: [[бернардзінскі ордэн|бернардзінкі]], [[бенедыкцінскі ордэн|бенедыкцінкі]], [[брыгіцкі ордэн|брыгіткі]], [[дамініканскі ордэн|дамініканкі]], [[кармеліцкі ордэн|кармеліткі]], [[марыявіцкі ордэн|марыявіткі]], [[візіцкі ордэн|візіткі]]. Але колькасць іх была не вялікай. Жаночых кляштароў на тэрыторыі Вялікага княстваКняства Літоўскага было значна менш, чым мужчынскіх. Адпаведна і магчымасцей аддаць сваіх дачок на выхаванне манашкам у мясцовай шляхты было значна менш. Адначасова існавалі і невялікія школкі, разлічаныя на дзяцей збяднелых шляхціцаў, якія ўтрымліваліся за кошт кляштара, а часцей фундатара.
Навучанне ў кляштары праводзілі самі манашкі, якія выкладалі шэраг найбольш неабходных прадметаў — чытанне, пісьмо, лічэнне, рукадзелле, а таксама танцы і музыку. Вывучэнне [[Святое Пісанне|Святога Пісання]] займала найбольш часу і лічылася самым неабходным у адукацыі. Але агульны ўзровень адукацыі быў даволі нізкім і нярэдка абмяжоўваўся толькі сярэднявечнай схаластыкай. Толькі ў сярэдзіне XVIIІ ст. вучэбныя праграмы большасці кляштароў былі некалькі зменены.
 
=== Мода на французскую адукацыю ===
Значна змянілася сітуацыя ў Вялікім княствеКнястве Літоўскім са з'яўленнем [[візіцкі ордэн|ордэна візітак]], якія прынеслі моду на французскую адукацыю. З сярэдзіны [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] пачынаюць стварацца спецыяльныя пансіёны для шляхцянак, выкладанне ў якіх стала арыентавацца на Францыю і яе культуру, а мовай выкладання была французская. Рэлігійнае навучанне ў пансіёнах захавала свае пазіцыі, але павялічылася ўвага і да прадметаў свецкага характару. Так, для навучання мовам, спевам, танцам, маляванню, якія сталі неабходнымі для кожнай шляхетнай дзяўчыны, спецыяльна наймаліся свецкія выкладчыкі.
 
З пансіёнаў візітак выходзілі дзяўчаты, якія неслі ў [[грамадства]] [[францыя|французскую]] культуру і своеасаблівы касмапалітычны светапогляд. Мода на французскае пачала ахопліваць усё княства: жанчыны сталі насіць французскую вопратку, карыстацца французскай мовай, літаратурай і, галоўнае, пераймалі стыль паводзін, які прадугледжваў актыўнае свецкае жыццё жанчын вышэйшага саслоўя, валоданне [[мастацтва|мастацкімі]] талентамі, больш свабодныя адносіны ў шлюбе. Французская мода ліквідавала і недахоп цікавасці да музыкі і нават пэўную непрыязнь да яе, што ўсталявалася яшчэ ў XVII ст.
Радок 55 ⟶ 50:
 
== Гл. таксама ==
 
* [[Конная шляхта]]
 
== Крыніцы ==
 
* Беларуская ССР. Кароткая энцыклапедыя. Том 1. Мн., 1978
* Гардзіенка Н. С. Кляштарнае выхаванне шляхцянак у Вялікім княстве Літоўскім у XVIII ст // [[Адукацыя і выхаванне]]. 2001. № 4.
* Лойка П. А. [http://rsijournal.net/page.php?id=205 Шляхецка-сялянскія міжсаслоўныя адносіны на беларускіх землях другой палове XVI — першай палове XVII cт. ] // Журнал Российские и славянские исследования, Вып. 4 — 2009 г.
* Рэлігія і царква на Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. Мн., 2001
* Самусік А. Ф. Жаночая асвета на беларускіх землях у канцы XVI — першай палове [[XIX стагоддзе|XIX ст.]] // [[Адукацыя і выхаванне]]. 1998. № 9.
* Сліж Н. Статус жанчыны-шляхцянкі ў ВКЛ (XVI—XVIII ст.) // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. 1996. № 4.
* Чарапанава Л. А. Гендэрныя аспекты адукацыі і выхавання // [[Адукацыя і выхаванне]]. № 4.
 
== Спасылкі ==
 
* [http://www.nobility.by/ Згуртаванне Беларускай Шляхты]
* [http://asveta.belinter.net/ Асвета.belinter.net]
* [http://arche.by/by/9/30/223/ Віталь Макарэвіч «Антыразбор» шляхты: Падробкі дваранскіх дакументаў і нелегальныя набілітацыі ў Беларусі ў ХІХ ст.]
 
[[Катэгорыя:Гісторыя ВКЛВялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Саслоўі]]
[[Катэгорыя:Арыстакратыя]]
[[Катэгорыя:Сацыялогія]]
[[Катэгорыя:Катэгорыі насельніцтва Вялікага княстваКняства Літоўскага]]
 
[[af:Szlachta]]