Вікіпедыя

Джузэпэ Вердзі: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др r2.7.2) (робат дадаў: als:Giuseppe Verdi
Няма тлумачэння праўкі
Радок 16:
}}
[[File:Giuseppe Verdi signature.jpg|thumb|230px|подпіс]]
'''Джузэ́пэ Фартуні́на Франчэ́ска Ве́рдзі''' ({{lang-it|Giuseppe Fortunino Francesco Verdi}}, [[10 кастрычніка]] [[1813]], Ранколе, каля горада [[Бусета]], [[Італія]] — {{ДС|27|1|1901}}, [[Мілан]]) — выбітны італьянскі кампазітар, творчасць якога з'яўляецца адным з найбуйнейшых дасягненняў сусветнага опернага мастацтва і кульмінацыяй развіцця італьянскай оперы XIX стагоддзя. Кампазітарам створаны больш 26 опер і рэквіем, шэраг камерных твораў. ЛепшыяСярод оперылепшых і найбольш вядомых опер кампазітара: "[[Баль-маскарад, опера|Баль-маскарад]]", "[[Рыгалета]]", "[[Трубадур, опера|Трубадур]]", "[[Травіята]]". Вяршыня творчасці - апошнія оперы: "[[Аіда]]", "[[Атэла, опера Вердзі|Атэла]]", "[[Фальстаф, опера|Фальстаф]]".
 
У мінулым часта грэбліва згадваныя крытыкамі (за «патаканнепатуранне густам простых людзей», «спрошчаную паліфанію» і «бессаромнае меладраматызаванне»), шэдэўры Вердзі з'яўляюцца асновай звычайнага опернага рэпертуара праз паўтара стагоддзя пасля іх напісання.
 
== Жыццё і творчасць ==
== Біяграфія ==
=== Раннія гады ===
Джузэпэ Вердзі, першы кампазітар [[Італія|італьянскай]] рамантычнай оперы, нарадзіўся ў вёсцы Ле Ронколе каля [[Парма|Пармы]] 10 кастрычніка [[1813]] г. і быў сынам шынкара. Сваю першую музычную адукацыю ён атрымаў у арганіста Фердынанда Правезі, недалёк ад горада Бусета, дзе ён вучыўся ў школе. Вердзі жыў у Бусета ў доме гандляра Антоніа Барэзі, які дапамагаў яму грашыма і дачка якога, Маргарыта, стала яго першай жонкай. У [[1832]] ён імкнуўся паступіць у Кансерваторыю [[Мілан|Мілана]], але спроба была неўдалай, таму што ён мог граць на фартэпіяна толькі на пачатковым узроўні і суддзі адзначылі яго як надта слабага. Ён пачаў атрымліваць прыватныя ўрокі ў [[Мілан|Мілане]] разам з Вінчэнца Лавіна да [[1835]] г., калі ён вярнуўся ў Бусета, дзе заняў пасаду арганіста. Пасля тры гады, яго імкненне пісаць для тэатра, прымусіла яго вярнуцца назад у [[Мілан]], дзе стала імпрэза яго першай оперы «Oberto» у [[1839]].
Джузэпэ Вердзі, першы кампазітар [[Італія|італьянскай]] рамантычнай оперы, нарадзіўся ў вёсцы Ранколе каля [[Парма|Пармы]] 10 кастрычніка [[1813]] г. і быў сынам шынкара Карла Вердзі і праллі Луіджы Уціні. Сям'я была беднай, пра што Вердзі ніколі не забываў, насычаючы свае оперныя творы народнымі мелодыямі. Бацькі Вердзі вельмі любілі музыку, хаця ў родзе не было ніводнага музыкі. Сямігадовым хлопцам Джузэпэ знайшоў на гарышчы сваёй хаты стары хатні клавесін - спінет. Неўзабаве Карла Вердзі стаў адпраўляць свайго сына да ранкольскага касцёльнага арганіста П'етра Байстрокі, які звярнуў увагу на малога Джузэпэ і стаў прыцягваць яго да ігры на аргане падчас імшы, навучаў чытанню і пісьму. У дзесяць год Джузэпэ ўжо граў на аргане самастойна ў час святочных службаў.
 
Бацька Вердзі з увагай паставіўся да захаплення сына музыкай і звярнуўся па параду да свайго гандлёвага партнёра з суседняга горада Бусэта Антоніа Барэцы, які пазней узяў апеку над Джузэпэ. Антоніа Барэцы, гандляр і аматар музыкі меў сваю краму ў Бусэта, куды пераехаў Вердзі. У гэтым горадзе Вердзі вучыўся ў школе ў езуітаў, а таксама атрымаў сваю першую музычную адукацыю ў арганіста Фернанда Правезі, кіраўніка Філарманічнага таварыства г.Бусета. Ф.Правезі перадаў Вердзі не толькі асноўныя музычныя веды, але і любоў да літаратуры і мастацтва. На выходныя і святы Джузэпэ басанож, "каб зберагчы боты", як ён пазней згадваў, хадзіў пяць кіламетраў у родную вёску, каб паіграць на аргане. З 17 год Вердзі жыў у Бусета ў доме Антоніа Барэцы, які дапамагаў яму грашыма і дачка якога, раўналетка Джузэпэ, Маргарыта, потым стала яго першай жонкай.
Сжрыя яго ўласных трагедый — смерць жонкі і іх абодвух дзяцей на працягу 22 месяцаў ([[1838]]—[[1840]]) — перарвалі кар'еру Вердзі, але ў [[1842]] г., ён у [[Мілан|Мілане]] напісаў «Набука», першую оперу, якая мела вялікі поспех. За наступнае дзесяцігоддзе ён абыйшоў усе вялікія оперныя дамы ў [[Італія|Італіі]] і стварыў 18 опер за 15 год, кулмінацыйнымі з якіх сталі — «Rigoletto» ([[1851]]), «Il Trovatore» («Трубадур», [[1853]]), і «La Traviata» («Злачынца», [[1853]]).
 
У [[1832]] Вердзі зрабіў няўдалую спробу паступіць у Кансерваторыю [[Мілан|Мілана]] (сёння яна мае імя Вердзі): камісія палічыла яго слабым, на фартэпіяна Вердзі граў толькі на пачатковым узроўні. Застаўшыся ў Мілане, Вердзі пачаў наведваць оперныя спектаклі, канцэрты. Ён пачаў атрымліваць прыватныя ўрокі кампазіцыі ў [[Мілан|Мілане]] у лепшага ў горадзе педагога Вінчэнца Лавіння, дырыжора [[La Scala]]. Побыт у Мілане ўмацаваў Джузэпэ ў жаданні стаць тэатральным кампазітарам. Антоніа Барэцы падараваў будучаму зяцю фартэпіяна, рэгулярна купляў яму квіткі ў [[La Scala]] да [[1835]] г., калі ён вярнуўся ў Бусета, дзе заняў пасаду арганіста.
На пачатку 1850-г, Вердзі стаў значнай міжнароднай постаццю і ён выконваў даручэнні тэатра па-за межамі [[Італія|Італіі]] — «Les Vepres siciliennes» («Сіцыліянская ўсяночная», [[1855]]), «Don Carlos» ([[1867]]), і выпраўленне ([[1865]]) яго ранейшага «Макбета» ([[1847]]) для [[Парыж|Парыжа]]; «La Forza del destino» («Сіла лёсу», [[1862]]) для [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Пецярбургу]]; і «Aida» ([[1871]]), для новага опернага дому ў [[Каір|Каіры]]. На працягу таго перыяду ён пачаў уключацца ў палітыку і абраўся на тэрмін у першы Парламент [[Італія|Італіі]], пасля [[Рысарджымента|аб'яднання краіны]] ў [[1861]] г. Гэта абранне стала не толькі пацверджаннем яго вялізнай папулярнасці. Вердзі прэзентаваў патрыятычны элемент у яго операх, асабліва ў раннім «Nabucco», а яго імя стала акронімам для «Vittorio Emanuele, Re D'Italia» («Віктар Эмануіл, кароль Італіі» — заклікаючы водгук палітычнаму аб'яднанню [[Італія|Італіі]]).
 
Вярнуўшыся ў Бусэта ў 1836 годзе ўзяў шлюб з каханай Маргарытай Барэцы, праз два гады яны пераехалі ў Мілан, дзе Вердзі пачаў пісаць і ўжо ў 1839 яго чакала радасць ад паспяховай прэм'еры першай оперы «Абэрта, граф Баніфачча». Аднак серыя асабістых трагедый на некаторы час перарвалі кар'еру Вердзі. На працягу двух гадоў ад неўстаноўленай паміраюць першынцы Вердзі і Маргарыты - дачка Вірджынія, народжаная ў 1837, і сын Ічыліа, народжаны ў 1838. У хутім часе, ва ўзросце 26 гадоў, ад энцэфаліту памірае жонка Маргарыта. Вердзі перажывае гады роспачы, найгоршы перыяд свайго жыцця.
Пастля «Aida», Вердзі не працуе шмат з-за шлюбу на яго другой жонцы, спявачцы Джузэфіне Стрэпоні. У гэты час ён стварае толькі адну вялікую працу — «Рэквіем» ([[1874]]), у памяць раманіста [[Алесандра Манцоні]]. Ён вырашае скончыць сваю оперную кар'еру, задавальняючы сабе выпраўленнем больш ранніх опер. Але лёстка з баку публіцы, Джуліа Рыкорды і лібрэцісты Арыга Баіта, якія дапамаглі ([[1881]]) з выпраўленнем Сімона Баканегры [[1857]], спараджае спачатку першага «Otello» ([[1887]]) а затым «Falstaff» ([[1893]]). То дзве оперы пастаўленыя па Шэкспіру, адна трагічная, другая камічная, з'яўляюцца вянцом яго сталаму веку. Вердзі памер у [[Мілан|Мілане]], 27 студзеня, [[1901]] г.
 
=== Першыя творчыя поспехі ===
У 1939 годзе, пасля чатырох гадоў працы, адбылася прэм'ера першай оперы Вердзі "Абэрта, граф Баніфачча" паводле арыгінальнага лібрэта Антоніа П'яца, істотна адрэдагаванага Тэмістокле Салера. Опера ў значнай ступені была вытрымана ў духу [[Гаэтана Даніцэці]], але некаторыя асаблівасці оперы парадавалі грамадскасць так, што опера мела вялікі поспех і чатырнаццаць водгукаў. Імпрэсарыа [[La Scala]] Барталамеа Мэрэлі замовіў Вердзі дзве наступныя оперы. Імі стануць пастаўленая ў 1840 годзе "Адзін дзень каралявання" (''Un giorno di regno'') і пастаўленая ў 1842 "Набука" (''Nabucco''). "Набука" зробіць Вердзі знакамітым. Оперу адразу ж паставяць у Вене, потым у Лондане і Парыжы. Паводле ўласных пазнейшых прызнанняў кампазітара, словы вядомага хору паняволеных габрэеў Va Pensiero, яго вялікая народная папулярнасць, тое, што хор стаў гімнам для італьянцаў, сімвалам барацьбы з аўстрыйскай акупацый, натхнілі Вердзі пісаць музыку зноў і зноў. Вялікая колькасць опер - 14 - з'явілася ў дзесяцігоддзе пасля "Набука".
 
Гэта быў перыяд "працы на галерах", як вызначаў яго сам Вердзі. У 1843 былі створаны "Ламбардцы" (''Lombardi''), у 1844 - "Эрнані" (''Ernani''). Найбольш значнай операй 1840-х стала для Вердзі опера "Макбет" (''Macbeth''), першая з опер Вердзі на сюжэт [[Уільям Шэкспір|Шэкспіра]], опера, у якой ён упершыню адыйшоў ад патрабавання да наўянасці любоўнай гісторыі, чым парушыў асноўную традыцыю тагачаснай італьянскай оперы. У 1847 годзе опера "Ламбардцы", якая была перапісана для французскай пастаноўкі і перайменавана ў "Ерусалім" (''Jérusalem''), была пастаўлена ў Парыжскай оперы. Яна стала першай операй Вердзі, створанай у жанры т.зв. вялікай оперы (''Grand opéra'') - вялікага па памерах і задуме твора, з працяглымі балетнымі ўстаўкамі. Практычны Вэрдзі нарэшце стаў жыць у дастатку, не траціў грошы празмерна, аддаваў старыя даўгі, перш за ўсё разлічыўшыся з Барэцы.
=== Сталыя гады і росквіт таленту ===
Дзесьці ў сярэдзіне 1840-х гадоў, пасля смерці Маргарыты, у Вердзі пачаўся раман са спявачкай Джузэпінай Стрэпоні (сапрана). Джузэпіна мусіла з-за цяжарнасці завяршыць кар'еру ва ўзросце 31 года ў 1846 годзе, нарадзіўшы двух дзяцей ад аднаго тэнара, пасля чаго яна пазнаёмілася з Вердзі. Дванаццаць год сужыцця ў многіх месцах, дзе канкубінат жыў разам, лічыліся скандальнымі. Пара жыла то ў Парыжы, то ў Італіі. На малой радзіме Вердзі Джузэпінай пагарджалі, бо лічылі яе каханкай. Пара пабралася шлюбам толькі у 1859 годзе. Жывучы ў родным Бусэта з Джузэпінай, Вердзі купіў маёнтак у двух мілях ад горада ў 1848 годзе. Першапачаткова яго бацькі жылі там, але пасля смерці маці ў 1851 годзе, ён стаў жыць на Віле Вердзі ў Сант'Агаце ў [[Віланова-сул'Арда]] і жыў там да самай смерці. Вердзі не меў з Джузэпінай уласных дзяцей і ў 1866 яны ўдачкавалі Філамэну, унучку аднаго з дзядзькоў Вердзі, круглую сірату, і гадавалі яе ў любові, як уласную дачку.
 
Пасля таго, як Джузэпіна закончыла кар'еру, Вердзі хацеў зрабіць тое ж у знак салідарнасці з ёй і з [[Джаакіна Расіні]]. Лічыцца, што зноў пісаць оперы Вердзі пераканала Джузэпіна. У 1850-я гады адзін за адным паўстаюць шэдэўры Вердзі, перш за ўсё т.зв. "народная трылогія" - оперы "Рыгалета" (''Rigoletto''), "Травіята" (''La traviata'') і "Трубадур" (''Il trovatore'').
 
Прэм'ера "Рыгалета" адбылася ў [[Венецыя|Венецыі ]] ў 1851 годзе. Опера была напісана паводле п'есы [[Віктор Гюго|Віктора Гюго]] "Кароль забаўляецца"(''Le Roi s'amuse''). Наватарская ў драматычным і музычным планах опера імгненна набыла вялікую вядомасць. Вердзі стварыў арыгінальную музычную драму - кактэйль з разнастайных элементаў, якія адлюстроўваюць сацыяльную і культурную складанасць, элементы камедыі і трагедыі. Упершыню ў цэнтры гісторыі стаяў сацыяльны маргінал (прыдворны блазан) - неадназначны персанаж з простымі чалавечымі патрэбамі, якому ў выніку суперажываеш. Фрагментам "Рыгалета", такім як квартэт ''Bella figlia dell'amore'' наканавана было стаць вельмі знакамітымі, а некаторыя сталі ў ХХ стагоддзі часткай папулярнай культуры (''La donna è mobile'').
 
Цуд фенаменальнага поспеху паўтарыўся з операй "Трубадур" (''Il trovatore''), прэм'ера якога адбылася ў 1853 годзе ў Рыме. Заблытаная, поўная непраўдападобных здарэнняў гісторыя, якую часта крытыкуюць, мае аднак выключныя музычныя характарыстыкі, перш за ўсё багаты меладызм, што робіць яе ўлюбёнай операй мільёнаў людзей да нашых дзён. Шырокую вядомасць набылі такія фрагменты оперы, як песня Азучэны ''Stride la vampa!'', ''Miserere'', стрэта Манрыка ''Di quella pira'' стала выпрабаванням для ўсіх тэнароў і візітоўнай карткай многіх з іх.
 
Вяршыняй творчасці Вердзі гэтага перыяду стала "Травіята" (''La traviata''), упершыню пастаўленая ў Венецыі ў 1853 годзе.
Лібрэта оперы заснавана на творы [[Аляксандр Дзюма, сын|Аляксандра Дзюма-сына]] "Дама з камеліямі". Гісторыя пра каханне парыжскай куртызанкі да маладога мужчыны з прыстойнай сям'і, "Травіята", стала самай папулярнай і самай рэпертуарнай операй у свеце. Многія фрагменты оперы сталі хітамі, некаторыя атрымалі самастойнае жыццё: покліч Віялеты ''Amami, Alfredo'', знакаміты тост ''Libiamo ne' lieti calici'', арыя Альфрэда ''De' miei bollenti spiriti'', кабалета Віялеты ''Sempre libera degg'io'', арыя Жэрмона ''Di Provenza il mar'', фінал другога акта, арыя Віялеты ''Addio, del passato'' і дуэт ''Parigi, o cara''.
 
=== Позняя творчасць ===
Паміж 1855 і 1867 паўстаюць такія вялікія оперы, якім наканавана было стаць хітамі рэпертуару як "Баль-маскарад" (''Un ballo in maschera'', 1859), "Сіла лёсу" (''La forza del destino'', па замове імператарскага тэатра Санкт-Пецярбурга, 1861, пастаўлена ў 1862), перагледжаны варыянт "Макбета" (1865). Крыху меншую папулярнасць у час свайго з'яўлення сталі "Сіцылійская ўсяночная" (''Les vêpres siciliennes'', 1855) і "Дон Карлас" (''Don Carlo'', 1867), якія былі створаны па-французску на замову Парыжскай оперы. Сёння гэтыя дзве оперы выконваюцца вельмі часта і звычайна ў больш позніх, італьянскіх, версіях, створаных самім аўтарам. У 1857 годзе быў напісаны "Сымон Баканегра" (''Simon Boccanegra'').
 
У гэты перыяд Вердзі актыўна ўключаецца ў палітычную дзейнасць. Оперы Вердзі стала ўзбуджалі ў італьянцах патрыятычныя пачуцці. У 1859 Вердзі стаў дэпутатам новага парламенту Пармы і Мадэны, а ў 1861 - першага італьянскага параменту, аднак у парламенце яго бачылі рэдка, Вердзі аддаваўся творчасці. Пасля прэм'еры "Балю-маскарада" імя Вердзі стала сімвалам новйа Італіі. На сценах і мурах можна было прачытаць надпіс ''VIVA V.E.R.D.I.!'' - скарочаны палітычны лозунг ''Viva Vittorio Emanuele Re d'Italia''(Няхай жыве Віктар Эмануіл, кароль Італіі).
 
Манументальная опера "Аіда" (Aida) была замоўлена кампазітару да адкрыцця Суэцкага канала і з вялікім поспехам упершыню была прастаўлена ў [[Горад Каір|Каіры]] ў 1871.
 
Вялікім сябрам кампазітара быў паэт [[Алесандра Мандзоні]] (1785-1873), у гадавіну смерці якога Вердзі прадставіў у міланскай катэдры свой ''Requiem''. Гэты твор мае вялікае значэнне ў творчасці Вердзі як адзіны рэлігійны твор, аднак Касцёлам ён быў ацэнены як "залішне тэатральны" і доўгі час не выконваўся ў храмах.
 
=== Апошнія шэдэўры ===
Пасля "Аіды" і "Рэквіема" Вердзі чарговы раз вырашае скончыць сваю оперную кар'еру, задавальняючы сабе выпраўленнем больш ранніх опер. Але просьбы публікі, а таксама маладога кампазітара і лібрэтыста [[Арыга Бойта]], вымусілі Вердзі зноў прыняцца за справу. У [[1881]] Вердзі выпраўляе "Сімона Баканегру", а потым нараджае "Атэла" (''Otello'', [[1887]]), а затым "Фальстаф" (''Falstaff'', [[1893]]).
 
Гэтыя дзве оперы, напісаныя паводле твораў Шэкспіра, адна трагічная, другая камічная, з'яўляюцца вяршыняй творчасці Вердзі. Оперу "Атэла" чакаў найвялікшы ў жыцці кампазітара поспех. Пасля прэм'еры ў 1887 годзе ў Мілане, оперныя фанаты разпрэглі коней у павозцы Вердзі і самі адвезлі яго да гатэля. Опера "Фальстаф" - светлы роздум сталага чалавека пра пражытыя гады, стала апошняй операй кампазітара.
 
=== Апошнія гады і смерць ===
У 1897 годзе ва ўзросце 82 гадоў памірае каханая жонка Джузэпіна, што робіць Вердзі прыгнечаным. Блізкім сябрам кампазітара да самай смерці была спявачка-сапрана Тэрэза Штольц. У свае 82 гады Вердзі заснаваў у мілане т.зв. Дом Вердзі (''Casa di Riposo per Musicisti'') - дом састарэлых, які, паводле слоў Вердзі прызначаўся для "грамадзян Італіі, якія прафесійна служылі музыцы па жыцці, маюць 65 год і знаходзяцца ў беднасці".
 
21 студеня 1901 года ў Вердзі здарыўся інсульт, шэсць дзён ён змагаўся за жыццё і памёр у [[Мілан|Мілане]], 27 студзеня, [[1901]] г. Вердзі пажадаў, каб яго пахаванне было сціплым і без музыкі. Палова Мілана стаяла ў маўчанні над яго труной, калі раптам з глыбіні натоўпу пачалі спяваць ''Va, pensiero''. Спачатку Вердзі быў пахаваны на міланскіх могілках Cimitero Monumentale di Milano, а ўжо праз месяц яго перанеслі ў Дом Вердзі, у капліцу да жонкі Джузэпіны. Ва ўрачыстасцях перапахавання 26 лютага 1901 года ўзялі ўдзел члены каралеўскай сям'і, паслы еўрапейскіх дзяржаў, [[Артура Тасканіні]] прадырыжыраваў ''Va, pensiero'', які выканаў зводны хор з 900 харыстаў.
 
== Стыль ==
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Джузэпэ_Вердзі"