|
[[Выява:Lorenz-SZ42-2.jpg|thumb|300px|Нямецкая [[Машына Лорэнца|крыптамашына Lorenz]] выкарыстоўвалася падчас [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] для шыфравання самых сакрэтных паведамленняў]]
'''Крыптаграфія''' (ад {{lang-grc|κρυπτός}} — утоены і {{lang-grc2|γράφω}} — пішу) — навука пра метады забеспячэння [[прыватнасць|прыватнасці]] (немагчымасці чытання інфармацыі староннім) і [[аўтэнтычнасць|аўтэнтычнасці]] (цэласнасці і сапраўднасці аўтарства, а таксама немагчымасці адмовы ад аўтарства) інфармацыі.
Першапачаткова крыптаграфія вывучала метады шыфравання інфармацыі — абарачальнага пераўтварэння адкрытага (зыходнага) тэксту на аснове сакрэтнага алгарытму і/ці [[Ключ, крыптаграфія|ключа]] ў шыфраваны тэкст (шыфратэкст). Традыцыйная крыптаграфія ўтварае раздзел [[Сіметрычныя крыптасістэмы|сіметрычных крыптасістэм]], у якіх зашыфраванне і расшыфраванне праводзіцца з выкарыстаннем аднаго і таго ж сакрэтнага ключа. Апроч гэтага раздзела сучасная крыптаграфія складаецца з [[Крыптасістэма з адкрытым ключом|асіметрычных крыптасістэм]], сістэмы [[Электронны лічбавы подпіс|электроннага лічбавага подпісу]] (ЭЦП), [[Хэшаванне|хэш-функцыі]], [[кіраванне ключамі]], [[атрыманне ўтоенай інфармацыі]], [[квантавая крыптаграфія|квантавую крыптаграфію]].
Крыптаграфія не займаецца: абаронай ад падману, подкупу ці шантажу законных абанентаў, крадзяжу ключоў і іншых [[пагроза|пагроз]] інфармацыі, якія ўзнікаюць у абароненых сістэмах перадачы даных.
Крыптаграфія — адна з найстарэйшых навук, яе [[гісторыя крыптаграфіі|гісторыя]] налічвае некалькі тысяч гадоў.
== Тэрміналогія ==
* '''[[Адкрыты тэкст|Адкрыты (крынічнызыходны) тэкст]]''' — даныя (не абавязкова тэкставыя), якія перадаюцца без крыптаграфаваннянезашыфраванымі.
* '''[[Шыфратэкст]]''', '''шыфраваны (закрыты) тэкст''' — даныя, атрыманаяатрыманыя пасля ужыванняпрымянення крыптасістэмы (звычайна — з некаторым указаным [[Ключ, крыптаграфія|ключом]]).
* '''[[Ключ, крыптаграфія|Ключ]]''' — параметр шыфру, вызначаючы выбар дакладнага пераўтварэння дадзенага тэкста. У сучасных шыфрах [[крыптаграфічная трываласць]] шыфру цалкам вызначаецца сакрэтнасцю ключа ([[Прынцып Керкгофса]]).
* '''[[Шыфр]]''', '''крыптасістэма''' — сямейства абарачальных пераўтварэнняў адкрытага тэкста ў шыфраваны.
* '''[[Шыфраванне]]''' — працэс нармальнага ужывання крыптаграфічнага пераўтварэння адкрытага тэкста на высновеаснове алгарытма і ключа, у выніку якога ўзнікае шыфраваны тэкст.
* '''Расшыфроўванне''' — працэс нармальнага ужывання крыптаграфічнага пераўтварэння шыфраванага тэкста ў адкрыты.
* '''[[Асіметрычнны шыфр]]''', '''двухключавы шыфр''', '''шыфр з адкрытым ключом''' — шыфр, у якім ужываецца два ключы, шыфруючы і расшыфроўваючы. Пры гэтым, ведаючы ключ зашыфроўвання, нельга расшыфраваць паведамленне, і наадварот.
* '''Адкрыты ключ''' — той з двух ключоў асіметрычнай сістэмы, які вольнасвабодна распаўсюджваецца. Шыфруючы для сакрэтнай перапіскі і расшыфроўваючы — для электроннага подпісу.
* '''Сакрэтны ключ''', '''закрыты ключ''' — той з двух ключоў асіметрычнай сістэмы, які захоўваецца ў сакрэце.
* '''[[Крыптааналіз]]''' — навука, вывучаючаяякая вывучае матэматычныя метады парушэння канфідэнцыяльнасцісакрэтнасці і цэласнасці інфармацыі.
* '''[[Крыптааналітык]]''' — чалавек, ствараючыякі стварае і ўжываючывыкарыстоўвае метады крыптааналіза.
* Крыптаграфія і крыптааналіз складаюць '''[[Крыпталогія|крыпталогію]]''', як адзіную [[навука|навуку]] аб стварэнні і ўзломе шыфраў (''такое дзяленне прынесена з [[Заходняя цывілізацыя|захаду]], да гэтага ў [[СССР]] і Расіі не ужывалася спецыяльнага падзялення'').
* '''[[Крыптаграфічная атака]]''' — спроба крыптаанаглітыкакрыптааналітыка выклікаць адхіленні ў атакуемай абароненай сістэме абмену інфармацыяўінфармацыяй. Паспяховую крыптаграфічную атаку называюць '''узлом''' ці '''ўскрыццеўскрыццё'''.
* '''Дэшыфраванне(дэшыфроўка)''' — працэс здабывання адкрытага тэкстатэксту без ведання крыптаграфічнага ключа на высновеаснове вядомага шыфратэксташыфратэксту. Тэрмін ''дэшыфраванне'' звычайна ужываюць пау адносінах да працэсапрацэсу крыптааналізу шыфратэксташыфратэксту (крыптааналіз сам па сабе, наогул, можа адбывацца ў аналізе шыфрасістэмы, а не толькі зашыфраванага ёйёю адкрытага паведамлення).
* '''[[Крыптаграфічная трываласцьстойкасць]]''' — здольнасць крыптаграфічнага алгарытма супрацьстаяць крыптааналізу.
* '''Імітаабарона''' — абарона ад навязвання ілжывай інфармацыі. Іншымі словамі, тэкст застаецца адкрытым, але з'яўляецца магчымасць праверыць, што яго не змянялі, ні выпадкова, ані наўмысна. Імітаабарона дасягаецца звычайна за кошт дадання ў пакет перадаваемых даных імітаўстаўкі.
* '''Імітаўстаўка''' — блок інфармацыі, ужываемывыкарыстоўваемы для імітаабароны, што залежыць атад ключа і даных.
* '''[[Электронны лічбавы подпіс]]''', ці '''электронны подпіс''' — асіметрычная імітаўстаўка (ключ абароны адрозніваецца ад ключа праверкі). Іншымі словамі, такая імітаўстаўка, якую правяраючы не можа падрабіць.
* '''[[Цэнтр сертыфікацыі]]''' — трэці бок, чыя сумленнасць бясспрэчна, а адкрыты ключ шырокавядомы. Электронны подпіс цэнтра сертыфікацыі пацвярджае сапраўднасць адкрытага ключа.
* '''[[Хэш-функцыя]]''' — функцыя, якая пераўтварае паведамленне адвольнай даўжыні ў лік («скрутка») фіксаванай даўжыні. Для крыптаграфічнай хэш-функцыі (у адрозненні ад хэш-функцыі агульнага прызначэння) складана вылічыць адваротную і нават знайсці два паведамленняпаведамленні з агульнайаднолькавым значэннем хэш-функцыяйфункцыі.
== Спасылкі ==
| 