Мікалай Аляксеевіч Умаў: Розніца паміж версіямі

'''Мікалай Аляксеевіч УмаўУ{{націск}}маў''' ([[23 студзеня]] ([[4 лютага]]) [[1846]], [[Сімбірск]]  — [[28 студзеня|15 (28) студзеня]] [[1915]], [[Масква]])  — рускі фізік, філосаф, прадстаўнік натуральнанавуковайпрыродазнаўчай плыні [[Рускі касмізм|рускага касмізму]].

У [[1867]] годзе скончыў [[Маскоўскі дзяржаўны універсітэт імя М. В. Ламаносава|Маскоўскі універсітэт]]. У 1871—1893 працаваў у Наварасійскім універсітэце. З [[1893]]  — прафесар [[Маскоўскі дзяржаўны універсітэт імя М. В. Ламаносава|Маскоўскага універсітэта]]. Узначальваў кафедру фізікі, на працягу 17 гадоў быў прэзідэнтам [[Маскоўскае таварыства выпрабавальнікаў прыроды|Маскоўскага таварыства выпрабавальнікаўдаследчыкаў прыроды]] ([[Руская мова|рус.]] ''Московское общество испытателей природы'').

Увёў у навуку такія асноватворныя паняцці, як хуткасць і кірунак руху [[энергія|энергіі]], шчыльнасць энергіі ў дадзенай кропцы серадыасяроддзя, прасторавая лакалізацыя струменяпатоку энергіі. ВырашыўРазвязаў у агульным выглядзе задачу аб размеркаванні [[электрычны ток|электрычных токаў]] на праводзячых паверхнях адвольнага відавіду. Адкрыў эфект храматычнай дэпалярызацыі промняў святла, якія падаюць на матавую паверхню. Правёў глыбокі аналіз шматлікіх складаных формул Гаўса ў тэорыі зямнога магнетызму, што дазволіла вызначыць векавыя змены магнітнага поля Зямлі.

Умава лічаць прадстаўніком філасофскага напрамку рускага касмізму, негледзячынягледзячы на тое, што філасофскія ўяўленні і светапоглядныя ўяўленнісветапогляд Умава шмат у чым не супадаюць з традыцыяй рускага касмізму. Космас НМ. А.  Умава  — космас фізіка, які свабодны ад антрапамарфізму. Ён паказвае, што «нягледзячы на прагрэс натуральныхпрыродазнаўчых навук, антрапаморфны пункт погляду знаходзім і ў сучасных мысляроўмысліцеляў, якія адрозніваюцца ад старажытных тым, што пераносяць на прыроду ўласцівасці сваёй больш культурнай асобы. Гэтая акалічнасць, несумнеўнанесумненна, паказвае, да якой ступені цяжка пазбегнуць яе чалавеку, які імкнецца вызначыць сваё дачыненне да таго „Усё“, якое душыць яго сваёй веліччу і моцай»<ref>Умов Н.  А.  Эволюция мировоззрения в связи с учением Дарвина //Русский космизм: Антология филосовской мысли / сост. С.  Г.  Семеновой, А.  Г.  Гатчевой.  — М.: Педагогика-Пресс, 1993а.  — С. 111—114.</ref>.

Увогуле, погляды на космас ў Н.  А.  Умава не ўтрымліваюць нінават найменшагамізэрнага намёку на нейкія гарантыі росту жыцця, яго нястрымнай экспансіі, і тым болей чалавекаразмернасці космасу. Аднесці Н.  А.  Умава да прадстаўнікоў рускага касмізму дазваляе ягоягоны гледжаннепогляд на эвалюцыйны працэс. Згодна з меркаваннем Умава, ў аснове эвалюцыйнага працэсу  — узрастанне этыкі. Узнікненне маральнага пачуцця, папаводле меркаваннюмеркавання навукоўца, з'явіласястала следствамвынікам спарадкаванасціупарадкаванасці жывога рэчыва, удасканалення фізічнай абалонкі Homo sapiens<ref>Русский космизм: Антология философской мысли / сост. С.  Г.  Семеновой, А.  Г.  Гатчевой.  — М.: Педагогика-Пресс, 1993.  — 368 с.</ref>. Сумленне, гэты «голас Божы ў чалавеку», нараджаецца ў нас як нейкі вышэйшы ўзровень зграбнасці і становіцца магутнай прыладай эвалюцыі: арганізуе псіхіку, парадкуе хаатычныя душэўныя віхуры, адсякае грэх і зло, бо апошнія  — своеасаблівыя ўхіленні ад імклівага промня эвалюцыі, яе збоі і тупікі. «Эвалюцыя немагчымая без адбору патрабаванняў натуры, і чалавечае сумленне ў вобласці свядомага  — воля  — з'яўляецца прыладай гэтага адбору, які перашкаджае жывому вярнуцца ў тыя ўмовы, якія не адпавядаюць яго месцу ў прыродзе», піша Н.  А.  Умаў<ref>Умов Н.  А.  Роль человека в познаваемом им мире //Русский космизм: Антология философской мысли / сост. С.  Г.  Семеновой, А.  Г.  Гатчевой.  — М.: Педагогика-Пресс, 1993б.  — С. 114—128.</ref>.

Неабходнай прыкметай жывой матэрыі Умаў лічыць стройнасць. Пры гэтым эвалюцыя жывой матэрыі суправаджаецца павялічэннем колькасці і ўскладненнем якасці стройнасцей у прыродзе. Чалавек у сваіх прыладах і машынах распаўсюджвае гэтыя стройнасці на неарганізаваную матэрыю і змагаецца ў імя гэтых стройнасцей з выпадковым распарадкам падзей у прыродзе. «Стройнасць не можа здзяйсняцца без рэгулятара, і такім рэгулятарам у вышэйшых тыпах жывога з'яўляецца арганізаваная для стройных працэсаў думкі і валявых імпульсаў [[нервовая сістэма]]. Мы маем слова, длякаб выразувыражаць стройнасцістройнасць ўу духоўным свеце; гэтае слова  — прыгажосць. У вышэйшых тыпах жывога прыгажосць з'яўляецца заступніцаю жыцця і паказальнікам паводзін» <ref>Умов Н.  А.  Роль человека в познаваемом им мире //Русский космизм: Антология философской мысли / сост. С.  Г.  Семеновой, А.  Г.  Гатчевой.  — М.: Педагогика-Пресс, 1993б.  — С. 114—128.</ref>.

Памёр у [[1915]] угодзе ў Маскве. Пахаваны на Ваганькаўскіх могілках.

* Гуло Д.  Д.  Николай Алексеевич Умов. М., 1971;

* Умов Н.  А.  Избранные сочинения. М.  — Л., 1950;