Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др Bot: Migrating 2 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q3919785 (translate me) |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 1:
[[Выява:Lithuanian Statute I.jpg|right|thumb|200px|Першы аркуш Статута (1529)]]
'''Статут Вялікага княства Літоўскага 1529''', '''Першы Статут Вялікага княства Літоўскага''' (у арыгінале ''Права писаные даны панству Великому Князьству Литовскому, Рускому, Жомойтскому и иных через наяснейшого пана Жикгимонта з божее милости короля полского, великого князя литовского, руского, пруского, жомойтского, мазовецкого и иных'' — збор законаў феадальнага права, які дзейнічаў у [[ВКЛ]] у сярэдзіне [[16 стагоддзе|XVI ст.]] Назва «Статут» прыйшла да яго пазней, калі ўступілі ў дзеянне два наступныя<ref>Улашчык, М. Першы Літоўскі Статут (З гісторыі знаходак рукапісаў і іх вывучэння) / Мікалай Улашчык // Беларускі Гістарычны Агляд. — 1996. — Т. 3. — Сш. 1. — С. 7. </ref>.▼
'''Статут Вялікага княства Літоўскага 1529''', '''Першы Статут Вялікага княства Літоўскага''' — збор законаў феадальнага права, які дзейнічаў у [[ВКЛ]] у сярэдзіне [[16 стагоддзе|XVI ст.]]
Праца па падрыхтоўцы першага Статута 1529 г. вялася на працягу некалькіх гадоў у першай чвэрці 16 ст. Першы варыянт праекта Статута быў падрыхтаваны ў [[1522]] г., але ён не быў зацверджаны і праца над ім працягвалася яшчэ сем гадоў.▼
▲
== Гісторыя стварэння ==
▲Праца па падрыхтоўцы першага Статута 1529
Статут
Статут
Статут
== Змест і структура Статута 1529 == Статут ВКЛ 1529 года У 1 — 3-м раздзелах змешчаны ў асноўным нормы дзяржаўнага права і прынцыповыя палажэнні іншых галін прва, у 4-м і 5-м — шлюбна-сямейнае, апякунскае і спадчыннае, у 6-м — судова-працэсуальнае, у 7-м — крымінальнае, у 8-м — зямельнае, у 9-м — лясное і паляўнічае, у 10-м — цывільнае, у 11 — 13-м — крымінальнае і крымінальна-працэсуальнае права. У Статуце 1529 года юрыдычна замацаваны асновы грамадскага і дзяржаўнага ладу, прававое становішча класаў, саслоўяў і сацыяльных груп нсельніцтва, парадак утварэння, склад і паўнамоцтвы некаторых органаў дзяржаўнага кіравання і суда. Абвяшчалася правіла, паводле якога ўсе асобы, «як убогія, так і багатыя», павінны былі судзіцца паводле норм, выкладзеных у Статуце. Вялікі князь абавязаўся захоўваць тэрытарыяльную цэласнасць дзяржавы, не дапускаць чужаземцаў на дзяржаўныя пасады ВКЛ, не давць ім маёнткаў, не адбіраць у мясцовых феадалаў пасады і маёмасці без суда, прытрымлівацца ўсіх старых законаў і звычаяў. Асаблівая ўвага ў Статуце аддадзена судова-працэсуальнаму праву. Абвяшчаўся прынцып публічнасці правасуддзя, фармальнай роўнасці бакоў у працэсе, права абвінавачанага на абарону з удзелам адваката. Адначасова ў Статуце абвяшчалася захаванне прывілеяў і льгот для феадалаў, што на практыцы замацоўвала бяспраўе простых людзей і захоўвала паўнату правоў толькі для феадалаў. Аднак у перыяд феадалізму навт такое абвяшчэннеідэі првапарадку было знычным крокам наперад. Ідэі гуманізму паўплывалі на нормы крымінальнага і цывільнага права, выкладзеныя ў Статуце 1529 года і іншых Статутах. Так, у Статуце 1529 (раздз. 1, арт. 7), абвяшчалася, што ніхто не павінен адказваць за чужую віну, а крымінальнае пакаранне трэба назначаць толькі асобам, віна якіх устаноўлена судом. У арт. 27 раздз. 7 прадугледжаны тэрмін крымінальнага праследавання: за найбольш зяжкае злачынства — 10 гадоў, менш цяжкае — 3 годы. У арт. 7 раздз. 11 зроблена спроба абмежаваць халопства. Вольны чалавек за здзейсненнае злачынства не павінен быў аддавацца ў вечную няволю. У Статуце даволі поўна выкладзены нормы, якія забяспечвалі прва ўласнасці феадалаў. Шмат увагі аддавалася шлюбна-сямейнаму праву. Змяшчаліся нормы, якія вызначалі маёмасныя правы жанчын і дзяцей, парадак выдачы дзяўчат замуж. Абвяшчалася абяцанне вялікага князя не вадаваць замуж прымусова, а толькі з іх згоды. Падрабязна рэгламентаваўся парадак назначэння апекуноў непаўналетнім дзецям, якія засталіся без бацькоў. Статут напісаны на беларускай мове, мае важнае значэнне як помнік прававой культуры і мовы беларускага народа, дае магчымасць вывучыць лексіку і стыль, дзяржаўна-прававую тэрміналогію таго часу. Нормы дзяржаўнага прва, выкладзеныя ў Статуце, у сваёй сукупнасці складалі своеасаблівую феадальную канстытуцыю, у якой упершыню вызначалася структура і характар дзейнасці органаў дзяржаўнай улады, замацаваліся асноўныя правы і прывілеі пануючага класа і саслоўя шляхты. Статут 1529 года адыграў значную ролю ў далейшай кадыфікацыі і сістэматызацыі права. Як і Статут ВКЛ 1566 года, паслужыў базай і крыніцай для распрацоўкі Статута ВКЛ 1588 года. Вядомы пераклады Статута 1529 года на лацінскую (1530) і польскую (1532) мовы. Захаваліся 4 спісы на старабеларусккай мове: Фірлееўскі, Замойскіх, Дзялынскіх, Слуцкі; 2 спісы на лацінскай мове: Лаўрэньцьеўскі, або Пфорцкі, Пулаўскіх; 1 спіс на польскай мове — Альшэўскі (Свідзінскі і Вастрабрамскі спісы загінулі ў 1944). Упершыню Статут 1529 надрукаваны ў 1841 годзе ў Познані ў «Зборы літоўскіх законаў з 1389 да 1529» (лацінскім шрыфтам), у 1854 — кірыліцай у Маскве.▼
▲У 1
== Значэнне Статута 1529 ==
Статут напісан на [[старабеларуская мова|беларускай мове]] і мае важнае значэнне як помнік прававой культуры і мовы беларускага народа, дае магчымасць вывучыць лексіку і стыль, дзяржаўна-прававую тэрміналогію таго часу. Нормы дзяржаўнага прва, выкладзеныя ў Статуце, у сваёй сукупнасці складалі своеасаблівую феадальную канстытуцыю, у якой упершыню вызначалася структура і характар дзейнасці органаў дзяржаўнай улады, замацаваліся асноўныя правы і прывілеі пануючага класа і саслоўя шляхты. Статут 1529 года адыграў значную ролю ў далейшай кадыфікацыі і сістэматызацыі права. Як і Статут ВКЛ 1566 года, паслужыў базай і крыніцай для распрацоўкі Статута ВКЛ 1588 года.
Такім чынам, выданне Статута 1529 года вывела нашу краіну на адно з першых месцаў у свеце па развіццю права і прававой культуры. Разам з тым, Статут 1529 года з'явіўся прававой асновай для далейшага развіцця заканадаўства.
== Спісы і пераклады ==
▲{{таксама}} [[Статуты ВКЛ]]
Вядомы пераклады Статута 1529 года на лацінскую (1530) і польскую (1532) мовы. Захаваліся 4 спісы на [[старабеларуская мова|старабеларускай мове]]: Фірлееўскі, Замойскіх, Дзялынскіх, Слуцкі; 2 спісы на лацінскай мове: Лаўрэнцеўскі, або Пфорцкі, Пулаўскіх; 1 спіс на польскай мове — Альшэўскі (Свідзінскі і Вастрабрамскі спісы загінулі ў 1944). Упершыню Статут 1529 надрукован у 1841 годзе ў Познані ў [[Зборы літоўскіх законаў з 1389 да 1529|«Зборы літоўскіх законаў з 1389 да 1529»]] (лацінскім шрыфтам), у 1854 — кірыліцай у Маскве.
== Цікавыя звесткі ==
У спісе Замойскіх, а таксама ў Лаўрэнцеўскім і Пулаўскім спісах быў змешчан тэкст [[Багародзіца (гімн)|гімна "Багародзіца"]]<ref>
С. Лазутка, Э. Гудавичюс. Первый Литовский Статут. с. 50, 95, 101.
</ref>. Як лічаць некаторыя даследчыкі, гімн "Багародзіца" быў дзяржаўным гімнам ВКЛ або чымся падобным і выконваўся на афіцыйных мерапрыемствах.
{{зноскі}}
Радок 20 ⟶ 38:
== Літаратура ==
* Улашчык М. Першы Літоўскі Статут: (3 гісторыі знаходак рукапісаў і іх вывучэння) // Беларускі гістарычны агляд. 1996. Сш. І.
* Лазутка С., Гудавичюс Э. Первый Литовский Статут / Вильнюс. гос. ун-т им. В. Капсукаса, Ин-т истории АН ЛССР. — Т. 1. Ч. 1, Палеографический и текстологический анализ списков. - Вильнюс: Минтис, 1983.
[[Катэгорыя:Статуты ВКЛ]]
|