Гравюра Адэльгаўзера-Цюнта: Розніца паміж версіямі

'''Гравюра Адэльгаўзера-Цюнта''' ({{lang-la|"Vera designatio urbis in Littavia Grodnae"}} — - "«''Сапраўднае апісанне горада Гродна ў Літве''"») - — адна з самых старых выяў [[горад Гродна|горада Гродна]], на якой паказаны [[сярэднявечча|сярэднявечны]] горад Гродна. З'яўляецца каштоўным выяўленчым матэрыялам па вывучэнню архітэктуры старажытнага Гродна. Акрамя палітычнай гісторыі, гравюра Адэльгаўзера-Цюнта ўтрымлівае каштоўныя звесткі па сацыяльна-эканамічнай гісторыі, гісторыі штодзённасці, гістарычнай [[антрапалогія|антрапалогіі]], [[геральдыка|геральдыцы]] і іншых спецыяльных гістарычных дысцыплінах.

== Сюжэт гравюры ==

Асноўны сюжэт гравюры - — сустрэча [[вялікае княства Маскоўскае|маскоўскага пасольства]] на чале з Фёдарам Умным-Колычавым з [[маршалак гаспадарскі|гаспадарскім маршалкам]] ВКЛ [[Астафій Багданавіч Валовіч|Я. Валовічам]], ураднікам [[каралі польскія|караля польскага]] і [[вялікія князі літоўскія|вялікага князя літоўскага]] [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ў ліпені [[1567]] ў прадмесці Гародні на левым беразе [[рака Нёман|Нёмана]] - — выкананы на на фоне падрабязнай панарамы горада. У левым верхнім куце медзярыта знаходзіцца яго прысвячэнне Жыгімонту Аўгусту, пад назвай гравюры (па цэнтру ўверсе) знаходзіцца герб апошняга [[Ягелоны|Ягелона]], а ў верхнім правым куце змешчаны невялікі тэкст з кароткім апісаннем падзей, адлюстраваных на медзярыце (вядомыя лацінская і нямецкая версіі гэтага тэксту). Найбольш важныя выявы, змешчаныя на гравюры, суправаджаюцца двухмоўнымі надпісамі на [[лацінская мова|лацінскай]] і [[нямецкая мова|нямецкай мовах]].

Акрамя Маскоўскага на гравюры зафіксаваны яшчэ тры пасольствы, што знаходзіліся ў той час у Гародні, - — [[татары|татарскае]], [[Турэцкая імперыя|турэцкае]] і [[Валахія|валашскае]].

== Гісторыя ==

У [[1575]] рэплікацыя гравюры Адэльгаўзера/Цюнта была выдадзена з меншай колькасцю дэталяў і невялікімі скажэннямі ў другім томе [[кёльн]]скага выдання Георга Браўна і Франца Хагэнберга "«''Атлас гарадоў зямнога свету''"» ({{lang-la|"Civitates orbis terrarum"}}). У гэтым выданні гравюра суправаджаецца тэкстам, у якім даецца падрабязнае апісанне падзей, адлюстраваных на выяве. Вядомыя лацінскамоўная ([[1597]], [[1612]]), нямецкамоўная ([[1576]]) і [[французкая мова|франкамоўная]] версіі гэтага выдання.

Існуюць і пазнейшыя варыяцыі гравюры Адэльгаўзера-Цюнта ([[1608]], [[1610]], [[1623]], [[1637]], [[1659]], [[1711]], [[1720]]), якія значна саступаюць арыгіналу як у падрабязнасці адлюстраваных дэталяў, так і ў якасці выяў. Тым не менш, дзякуючы гэтым рэплікацыям выгляд Гародні [[XVI ст.]], прадстаўлены на гравюры Адэльгаўзера-Цюнта, стаў "«кананічным"» і добра вядомым у [[Еўропа|Еўропе]] на працягу наступных стагоддзяў.

== Вывучэнне гравюры ==
Навуковае вывучэнне гравюры распачалося ў Расійскай імперыі ў канцы ХІХ ст.

У [[1879]] [[Расійская нацыянальная бібліятэка|Імператарская публічная бібліятэка]] ў [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Пецярбургу]]у набыла за 200 марак экзэмпляр гравюры Адэльгаўзера-Цюнта, пасля чаго з'явіліся публікацыі П. Дзікава, В. Стасава і [[Яўстафій Філарэтавіч Арлоўскі|Я. Арлоўскага]] з яе апісаннем, у першую чаргу прысвечаныя вывучэнню выяў [[праваслаўе|праваслаўных]] цэркваў Гродна, змешчаных на медзярыце. Інфармацыя пра гравюру, пададзеная гэтымі аўтарамі, амаль ідэнтычная, у тым ліку і пра тое, што Адэльгаўзер памыліўся і змясціў [[Барысаглебская царква, Гродна|Каложскую царкву]] на левым беразе Нёмана. Гэты штамп перайшоў і ў працы пазнейшых аўтараў, якія пісалі пра гравюру, і быў толькі нядаўна абвергнуты.

З канца ХІХ ст. выява гравюры Адэльгаўзера-Цюнта пачала шырока ўжываецца ў даведачных выданнях па гісторыі, архітэктуры і археалогіі, аднак у асноўным ў якасці ілюстрацыі. Таксама гравюра была выдадзена з калекцыі Дзяржаўнага музея выяўленчых мастацтваў імя А. С.  Пушкіна разам невялікім артыкулам з яе апісаннем.

== Сучасныя беларускія даследаванні ==

У сучасны час гравюра стала аб'ектам даследаванняў беларускіх навукоўцаў. Даследчык [[Юрый Кішык|Ю. Кішык]] выкарыстоўваў гравюру як крыніцу па гісторыі забудовы і вызначэнні асаблівасцяў аб'ёмна-прасторавай структуры Гродна, даследчык [[Юры Гардзееў|Ю. Гардзееў]] - — для рэканструкцыі архітэктурна-будаўнічай панарамы горада, знешняга выгляду і вызначэння месцазнаходжання асобных будынкаў, а таксама для даследавання прафесійных супольнасцяў горада. Гісторык Н. Сліж у сваім даследаванні па гісторыі царквы і манастыра Св. Барыса і Глеба звярталася да гравюры Цюнта і выказала меркаванне пра тое, што асобныя часткі выявы, змешчанай на гравюры, маляваліся з розных месцаў. Н. Сліж лакалізавала Каложскую царкву на правым беразе Нёмана і вызначыўвызначыла дакладнае месца на левым беразе Нёмана, з якога яе маляваў Адэльгаўзер.