Чацвярцічны перыяд: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
дрНяма тлумачэння праўкі
др clean up, replaced: зьн → зн (2), ''' - → ''' —, міні| → thumb|, Ў → У, Файл: → Выява:, ь ў → ь у, фармава → фармірава (2), ]] - → ]] — , == → == (4), бл using AWB
Радок 1:
{{Геахраналагічная шкала}}
 
'''Чацвярцічны перыяд''', або '''антрапаген''' - [[геалагічны перыяд]], сучасны этап гісторыі [[Зямля|Зямлі]], завяршае [[кайназой]]. Пачаўся 2,588 мільёна гадоў назад, працягваецца па гэты дзень.
 
Гэта самы кароткі [[геалагічны перыяд]], але менавіта ў ім сфармаваласясфарміравалася большасць сучасных формаў [[Рэльеф|рэльефурэльеф]]у і адбылося шмат важных (з пункту гледжання чалавека) ​​падзей гісторыі Зямлі, найважнейшыя з якіх - [[ледавіковая эпоха]] і з'яўленне [[Чалавек|чалавекачалавек]]а. Працягласць чацвярцічнага перыяду такая малая, што звычайныя метады адноснага і ізатопнага вызначэння ўзросту часта недастаткова дакладныя і адчувальныя. На такім кароткім інтэрвале часу прымяняецца перш за ўсё [[радыёвуглеродны аналіз]] і іншыя метады, заснаваныя на распадзе кароткачасовых ізатопаў. Спецыфіка чацвярцічнага перыяду па параўнанні з іншымі геалагічнымі перыядамі выклікала да жыцця асаблівую галіну [[Геалогія|геалогіі]] - чацвярцічную.
 
Чацвярцічны перыяд падзяляецца на дзве [[Геалагічная эпоха|эпохі]]: [[Плейстацэн]] і [[Галацэн]].
Радок 25:
 
== Плейстацэн ==
 
{{main|Плейстацэн}}
 
Плейстацэн (2,588 млн - 11,7 тыс. гадоў таму) - час вялікіх аблядненняў. У гэтай [[геалагічная эпоха|геалагічнай эпосе]] суровыя ледніковыя эпохі чаргаваліся з адносна цёплымі міжледнікоўем. У цэлым, клімат плейстацэну падчас мінулых міжледнікоўем практычна ідэнтычны сучаснаму, але жывёльны свет адрозніваецца: напрыклад, па заканчэнні плейстацэну вымерлі многія прадстаўнікі тундростепи або паўднёваамерыканскіх Памп (часткова з-за кліматычных перамен, часткова з-за палявання з боку старажытных людзей): у Паўднёвай Амерыцы зніклі браняносец дедикурус, гіганцкая саблязубая котка Smilodon populator (сміладон), капытныя макраухэнія, гультаю мегатерый; ў Паўночнай Амерыцы знікаюць апошні прадстаўнік птушак-тыранаў ці форораков (фороракос) - тытаніс ЎолераУолера, дзесяткі відаў абарыгенных капытных, уключаючы амерыканскіх коней, [[Вярблюды|вярблюдаў]], стэпавых пекары, разнастайных аленяў, вилороговых «антылоп» і быкоў; тундрастэп [[Еўразія|Еўразіі]] і збольшага [[Аляска|Аляскі]] / Канады пазбавілася такіх жывёл, як мамант, шарсцісты насарог, большерогий алень, пячорны мядзведзь і пячорны леў. Акрамя таго, [[неандэртальцы]] не вытрымалі канкурэнцыі з краманьёнцы і вымерлі (магчыма, былі зьнішчанызнішчаны імі).
 
== Галацэн ==
 
{{main|Галацэн}}
 
[[Галацэн]] (пачаўся 11,7 тыс. гадоў таму і працягваецца да гэтага часу) - тыповая міжледніковая эпоха з адносна стабільным кліматам. Пачатак галацэну характарызуецца [[Выміранне|выміраннемвыміранне]]м вялікай колькасці відаў жывёл, а сярэдзіна - станаўленнем чалавечай цывілізацыі і пачаткам яе тэхнічнага развіцця. Змены ў складзе фауныфаўны на працягу гэтай эпохі былі адносна невялікія, але канчаткова вымерлі такія жывёлы, як мамант або мегатерий, у апошнія некалькі сотняў гадоў чалавек таксама зьнішчыўзнішчыў многія віды жывёл (напрыклад, дронта, эпіорніс, [[стэлерава карова]]). Каля 70 гадоў таму клімат стаў некалькі цяплей (звычайна гэта звязваюць з прамысловай дзейнасцю чалавека, як мяркуецца, якая выклікала т. н. [[глабальнае пацяпленне]]), расталі Паўночнаамерыканскі і Еўраазіяцкі кантынентальныя ледавікі, распаўся Арктычнае ледніковы покрыва, завяршылі існаванне многія горныя ледніковыя шчыты, засталіся толькі Сакратам шчыты блізукаля палярных шапак ([[Грэнландыя]], [[Антарктыда]]). З [[XX стагоддзя]] пачалося развіццё [[Генетыка|генетыкі]] і [[генная інжынерыя|геннай інжынерыі]] (не выключана, што далейшы прагрэс гэтай навукі дасць магчымасць ўваскрэсіцьуваскрэсіць некаторыя вымерлыя віды жывёл плейстацэну).
 
== Жыццё ў чацвярцічным перыядзе ==
Гэта самы кароткі [[геалагічны перыяд]], але менавіта ў чацвярцічным перыядзе сфармаваласясфарміравалася большасць сучасных формаў [[Рэльеф|рэльефурэльеф]]у і адбылося мноства істотных падзей у гісторыі Зямлі (з пункту гледжання чалавека)​​, найважнейшыя з якіх - ледавіковая эпоха і з'яўленне чалавека. Працягласць чацвярцічнага перыяду такая малая, што звычайныя палеанталагічныя метады адноснага і ізатопнага вызначэння ўзросту апынуліся недастаткова дакладныя і адчувальныя. На такім кароткім інтэрвале часу прымяняецца перш за ўсё [[радыёвуглеродны аналіз]] і іншыя метады, заснаваныя на распадзе кароткачасовых ізатопаў. Спецыфіка чацвярцічнага перыяду па параўнанні з іншымі геалагічнымі перыядамі выклікала да жыцця асаблівую галіна геалогіі - чацвярцічную.
 
Гэта самы кароткі [[геалагічны перыяд]], але менавіта ў чацвярцічным перыядзе сфармавалася большасць сучасных формаў [[Рэльеф|рэльефу]] і адбылося мноства істотных падзей у гісторыі Зямлі (з пункту гледжання чалавека)​​, найважнейшыя з якіх - ледавіковая эпоха і з'яўленне чалавека. Працягласць чацвярцічнага перыяду такая малая, што звычайныя палеанталагічныя метады адноснага і ізатопнага вызначэння ўзросту апынуліся недастаткова дакладныя і адчувальныя. На такім кароткім інтэрвале часу прымяняецца перш за ўсё [[радыёвуглеродны аналіз]] і іншыя метады, заснаваныя на распадзе кароткачасовых ізатопаў. Спецыфіка чацвярцічнага перыяду па параўнанні з іншымі геалагічнымі перыядамі выклікала да жыцця асаблівую галіна геалогіі - чацвярцічную.
 
== Навуковыя супольнасці, якія займаюцца вывучэннем чацвярцічнага перыяду ==
Галоўнай грамадскай арганізацыяй, якая аб'ядноўвае некалькі тысяч спецыялістаў па разнастайных галінах ведаў пра чацвярцічным перыядзе, з'яўляецца [[Міжнародны саюз па вывучэнню чацвярцічнага перыяду]]. INQUA быў створаны ў 1928 годзе і з таго часу раз у чатыры гады збірае кангрэсы, якія праводзяцца ў розных краінах. У якасці краін-удзельніц INQUA ў супольнасць уваходзяць нацыянальныя камітэты або камісіі. У Расіі Камісію па вывучэнню чацвярцічнага перыяду РАН шмат гадоў узначальвае прафесар Ю. А. Лаўрушын (Геалагічны інстытут РАН). Камісіі і навуковыя групы праводзяць свае сімпозіумы, структураваныя больш вузка: напрыклад, канферэнцыя па праблемах вывучэння лёсаў, камісія па кантынентальнай палеогидрологии, найноўшай тэктоніцы і іншыя. Самы апошні Кангрэс INQUA быў праведзены ў канцы ліпеня 2011 года ў горадзе [[Берн|Берне]]е, [[Швейцарыя]]. Гэты, 18-ы па ліку, кангрэс сабраў больш за 2 тысяч удзельнікаў з 75 краін свету.
 
[[ФайлВыява:Blakey Pleistmoll.jpg|мініthumb|цэнтр|Чацвярцічны перыяд (позні плейстацэн, 50000 гадоў таму)]]
Галоўнай грамадскай арганізацыяй, якая аб'ядноўвае некалькі тысяч спецыялістаў па разнастайных галінах ведаў пра чацвярцічным перыядзе, з'яўляецца [[Міжнародны саюз па вывучэнню чацвярцічнага перыяду]]. INQUA быў створаны ў 1928 годзе і з таго часу раз у чатыры гады збірае кангрэсы, якія праводзяцца ў розных краінах. У якасці краін-удзельніц INQUA ў супольнасць уваходзяць нацыянальныя камітэты або камісіі. У Расіі Камісію па вывучэнню чацвярцічнага перыяду РАН шмат гадоў узначальвае прафесар Ю. А. Лаўрушын (Геалагічны інстытут РАН). Камісіі і навуковыя групы праводзяць свае сімпозіумы, структураваныя больш вузка: напрыклад, канферэнцыя па праблемах вывучэння лёсаў, камісія па кантынентальнай палеогидрологии, найноўшай тэктоніцы і іншыя. Самы апошні Кангрэс INQUA быў праведзены ў канцы ліпеня 2011 года ў горадзе [[Берн|Берне]], [[Швейцарыя]]. Гэты, 18-ы па ліку, кангрэс сабраў больш за 2 тысяч удзельнікаў з 75 краін свету.
 
[[Файл:Blakey Pleistmoll.jpg|міні|цэнтр|Чацвярцічны перыяд (позні плейстацэн, 50000 гадоў таму)]]
 
{{кайназой-footer}}