Гісторыя Польшчы: Розніца паміж версіямі

Са смерцю Казіміра Вялікага дынастыя Пястаў перапынілася. Улада перайшла да прадстаўніка АнжуйскойАнжуйскай дынастыі, венгерскага караля Людовіка I Вялікага з 1370 адначасова і караля польскага. Яшчэ ў 1355 ён выдаў прывілей, паабяцаўшы польскай арыстакратыі не ўводзіць надзвычайных падаткаў і пакрываць усе ваенныя выдаткі ў выпадку заняцця стальца. У 1374 ім быў выдадзены Кошыцкі прывілей, які вызваляў шляхту практычна ад усіх падаткаў, за выключэннем невялікага зямельнага падатку, што стварала асновы для развіцця шляхецкага самакіравання.

Пасля перыяду бескаралеўя (1382–13841382—1384) на сталец узышла дачка Людовіка – — Ядзвіга. Малопольская шляхта, якая фактычна кіравала ў дзяржаве, прапанавала вял. кн. літоўскаму Ягайла руку Ядзвігі і польскі сталец у абмен на заключэнне уніі з Польшчай. У 1385 у Крэўскім замку быў падпісаны дагавор, па якім Ягайла мусіў прыняць хрысціянства па каталіцкім абрадзе, ахрысціць Літву і ўключыць яе зямлі ў склад Польшчы. У 1386 ён быў каранаваны пад імем польскага караля Уладзіслава II (1386–14341386—1434), паклаўшы пачатак новай, Ягелонскай дынастыі, якая правіла ў Польшчы звыш 200 гадоў. Вялікае Княства Літоўскае дзякуючы палітыцы вял. князя Вітаўта (1392–14301392—1430), захавала сваю самастойнасць.

[[Крэўская унія]] згуляла сваю ролю ў барацьбе супраць Тэўтонскага ордэна, для якой і неабходна было аб'яднаць сілы абодвух дзяржаў. Падчас вайны 1409–14111409—1411, якая атрымала назву Вялікай, польска-літоўскае войска дасягнула значных поспехаў. Асабліва ўражлівай была перамога ў Грунвальда [[15 ліпеня]] [[1410]], калі загінула амаль усё кіраўніцтва Ордэна. Аднак плёнам перамогі польска-літоўская дзяржава не здолела ў поўнай меры скарыстацца. Падчас аблогі [[Марыенбург]]а (сталіцы Ордэна) пачаўся разлад паміж Ягайлай і Вітаўтам, літоўска-рускія харугвы пакінулі лагер абложваючых крэпасць. Мірны дагавор 1411 прадугледжваў вяртанне ВКЛ Жамойці, але частка страчаных падчас вайны земляў Ордэн атрымоўваў назад.

Падчас свайго кіравання Ягайле некалькі раз прыходзілася задавальняць патрабаванні польскай шляхты, якая імкнулася да пашырэння сваіх правоў. У абмен на прызнанне за сваім сынам ад чацвёртага шлюбу – — Уладзіславам – — правоў на сталец Ягайла ў 1430 падпісаў прывілей, які гарантаваў асабістую недатыкальнасць шляхцічу, цяпер шляхціча было арыштоўваць без адпаведнага судовага выраку.

Пасля смерці Ягайла сталец заняў 10-гадовы Уладзіслаў III (1434–14441434—1444), аднак краінай на працягу чатырох гадоў фактычна кіравала апякунская рада на чале з кракаўскім біскупам Збігневам Алесніцкім. Прыхільнік уніі з Венгрыяй, апошні спрыяў абранню Уладзіслава на вакантны з 1440 венгерскі сталец. Новы саюз залучыў Польшчу ў вайну з Турцыяй, падчас якой малады кароль загінуў.

Увесну 1445 польскім каралём пад імем Казіміра IV (1447–14921447—1492) быў абраны вял. кн. літоўскі [[Казімір Ягелончык]]. Каранаваўся ён толькі ў [[1447]], дабіўшыся змены ўмоў уніі на карысць ВКЛ. Баяры ВКЛ атрымалі тыя жа правы, што і польская шляхта.

У [[1454]] Казімірам былі выдадзеныя [[Няшаўскія статуты]], праз якія Польшча ўступіла ў перыяд саслоўна-прадстаўнічай манархіі. Выданне законаў, рашэнне пытанняў вайны і міру магло зараз адбывацца толькі з згоды шляхецкіх сеймікаў – — рэгіянальных сходаў шляхты. Магнаты пазбавіліся выключнага права займаць дзяржаўныя пасады, шляхта вызвалялася ад суду каралеўскіх службоўцаў. Падвысілася роля і агульнага сойма, на які ўсё ваяводствы пасылалі па два дэпутаты ў якасці прадстаўнікоў сваёй тэрыторыі.

Статуты былі выдадзеныя ў пачатку 13-гадовай вайны з Тэўтонскім ордэнам (1454–14661454—1466) па патрабаванні шляхецкага апалчэння, якое інакш адмаўлялася працягваць ваенныя дзеянні. Нягледзячы на зацяжны характар, вайна скончылася паразай Ордэна. Па Торуньскім міры Польшча вярнула сабе Усходняе Памор'е, атрымала Вармійскія землі, а Ордэн прызнаў сябе васалам польскага караля.

Смерць Казіміра IV перапыніла асабістую унію Польскага каралеўства і ВКЛ. У 1492 вял. кн. літоўскім стаў Аляксандр, а польскім каралём быў абраны Ян I Ольбрахт (1492–15011492—1501). У пачатку яго кіравання фактычна склалася двухпалатная структура сейма. Прадстаўнікі мясцовых сеймікаў — – "«земскія паслы" –» — сталі з'язджацца да караля, каб на месцы абмеркаваць усе важныя пытанні. Так з'явілася "«пасольская ізба"», у якой засядалі прадстаўнікі шляхецкага саслоўя. Роля верхняй палаты сойма – — сената – — стала выконваць колішняя каралеўская рада, у якой паводле пасад уваходзілі канцлер, ваяводы, іншыя вышэйшыя саноўнікі і каталіцкія біскупы. Гараджане толькі зрэдку ў першы час прымалі ўдзел у паседжаннях пасольскай ізбы.

Асабістая унія аднавілася з абраннем на польскі сталец Аляксандра Ягелончыка (1501–15061501—1506). Да 1503 ён займаўся справамі ВКЛ, а пасля канца вайны з Маскоўскай дзяржавай і заключэння перамір'я, падпісаў Пётрыкаўскую канстытуцыю (1504), а таксама Радамскую канстытуцыю (1505) – — Nihil novi (Нічога новага). Канстытуцыя канчаткова замацоўвала парадак кіравання, які склаўся і паводле якога кароль не меў права прымаць рашэнні без згоды сойма і сената. Таму 1505 шматлікія гісторыкі лічаць пачаткам Новага часу ў польскай гісторыі.

З 1520-х развіваецца рух экзэкуцыяністаў (прыхільнікаў экзэкуцыі законаў і экзэкуцыі маёмасцей). Экзэкуцыяністы выступалі за вяртанне каралеўскіх маёмасцей, раздадзеных магнатам Ягелонамі, і пашырэнне правоў шляхты, у тым ліку — за ўвядзенне права на выбары караля. У 1538 Жыгімонт Стары паабяцаў шляхце, што пасля смерці яго сына каралі будуць выбірацца і што ён не будзе надалей прымаць ніякіх рашэнняў без згоды сейма. Сейм 1562—1563 пастанавіў правесці экзэкуцыю маёмасцей: усё падораная пасля 1504 каралеўская маёмасць павінна было вярнуцца ў казну. Апошняе рашэнне не атрымалася да канца правесці ў жыццё: яно было сабатавана магнатамі. Тым не менш, актыўна развіваюцца ідэі [[шляхецкая дэмакратыя|"«шляхецкай дэмакратыі"»]] і "«польскіх залатых шляхецкіх вольнасцей"», распрацаваныя ідэолагамі шляхецкага руху, такімі, як [[Станіслаў Арыхоўскі]].