Каралеўства Прусія: Розніца паміж версіямі

За выключэннем [[герцагства Прусія|герцагства Прусіі]], усе землі Брандэнбурга былі часткай [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]], якія знаходзіліся намінальна пад уладай [[Габсбургі|Габсбургаў]]. Паколькі ў рамках імперыі існаваў толькі адзін кароль немцаў, то Фрыдрых паводле санкцыі імператара Леапольда I (ў абмен на саюз супраць Францыі ў вайне за іспанскае спадчыну) каранаваўся каралём новага дзяржавы ([[18 студзеня]] [[1701]]) пад тытулам «кароль Прусіі» на землях, якія не ўваходзілі уў склад імперскіх тэрыторый. З улікам свайго дваістаснага становішча (як імперскіх князёў з аднаго боку і каралёў Прусіі, яка не ўваходзіць у склад імперыі), а таксама каб не ставіць пад сумненне фармальны суверэнітэт «караля немцаў» прускія манархі да 1772 года вымушаныя былі выкарыстоўваць тытул "кароль ''у'' Прусіі "({{lang-de|König ''in'' Preußen}}). Зноў ўтворанаеутворанае каралеўства атрымала ўсеагульнае прызнанне па Утрэхтскай дамове (1713).

Тэрыторыя каралеўства была раскідана больш чым на 1200 км: ад зямлі княства Прусія на паўднёва-ўсходнім узбярэжжы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]], да сэрца [[Гогенцолерны|Гогенцолернаў]] — Брандэнбурга, з [[эксклаў|эксклавамі]] — [[Герцагства Клеўскае]], акругі Марк і Равенсбург ўу [[Рэйнланд]]зе. Новае Каралеўства Прусія было вельмі беднае — цяжка ішло аднаўленне пасля [[Трыццацігадовая вайна|Трыццацігадовай вайны]]. У 1708 годзе, прыблізна адна траціна насельніцтва герцагства Прусія стала ахвярай бубоннай чумы. Чума ў жніўні 1710 года дасягнула [[Прэнцлау]], але ў рэшце рэшт адступіла, не дасягнуўшы сталіцы — [[Берлін]]а, які быў толькі на адлегласці 80 км.

[[Швецыя]], пацярпеўшы паразу ад [[Расійская імперыя|Расіі]], [[Курфюрства Саксонія|Саксоніі]], [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], [[Данія-Нарвегія|Даніі-Нарвегіі]], [[Гановер]]а і Прусіі ў [[Паўночная вайна|Паўночнай вайне]] (1700—1721) страціла тэрыторыі на паўднёвым узбярэжжы Балтыйскага мора. Па пруска-шведскай дамове, падпісанай ўу [[Стакгольм]]е (студзень 1720 года), Прусія атрымала [[Шчэцін]] і іншыя тэрыторыі Швецыі ў [[Памеранія|Памераніі]].

Пасля свайго прыніжэння саступкай СылезііСілезіі, Аўстрыя накіравала свае намаганні для забеспячэння альянсу з Францыяй і Расіяй («Дыпламатычная рэвалюцыя»), тады як Прусія мела праблемы па стварэнні кааліцыі з Вялікабрытаніяй. Другое ўварвання Фрыдрыха ў Саксонію і Багемію на працягу некалькіх месяцаў у перыяд 1756—1757 гадоў прывяло да [[Сямігадовая вайна|Сямігадовай вайне]].

Ядром прускай арміі з'яўляліся [[мушкецёр]]ы, а таксама [[грэнадзёр]]ы, [[фузілер]]ы і [[пікінёр]]ы, кавалерыя складалася з [[кірасір]], [[драгун]] і [[гусараў]] .

Пасля паразы Напалеона ў Расіі, Прусія выйшла з альянсу і прыняла ўдзел у вайне [[Шостая кааліцыя|Шостай кааліцыі]] падчас «вызваленчай вайны» ({{lang-de|Befreiungskriege}}) супраць французскай акупацыі. Прускія войскі пад старшынствам маршала [[Гебхард Леберэхт Блюхер|Гебхарда Леберэхта фон Блюхера]] ўнеслі ўклад у канчатковую перамогу над [[Напалеон]]ам ўу вырашальнай [[бітва пры Ватэрло|бітве пры Ватэрло]] ў [[1815]] годзе.

Прусія ва ўзнагароду за свой ўкладуклад у паражэнне Францыі была запрошаная на [[Венскі кангрэс]], дзе атрымала вялікую частку сваіх тэрыторый і набыла 40 % [[Каралеўства Саксонія]] і значную частку [[Рэйнланд]]а. Большая частка тэрыторыі, якая адышла да Прусіі пры трэцім раздзеле Польшчы была далучана да [[Царства Польскае|Царству Польскага]] ў рамках Расійскай імперыі.

З улікам гэтых зменаўзмен у Прусіі, каралеўства было рэарганізавана на 10 правінцый. Большая частка каралеўства, не былых ўу складзе Усходняй Прусіі, Заходняй Прусіі і Познані, сталі часткай новага [[Германскі саюз|Германскага саюза]], які прыйшоў на змену Свяшчэннай Рымскай імперыі.

За наступныя паўстагоддзя пасля Венскага кангрэса, у Нямецкім саюзе узнікўзнік канфлікт паміж прыхільнікамі ідэі фарміравання адзінага германскага дзяржавы і захавання цяперашняга сходу невялікіх германскіх дзяржаў і каралеўства. Стварэнне ў 1834 годзе Мытнага саюза Германіі ({{lang-de|Zollverein}}), які выключаў Аўстрыйскую імперыю, павялічыў прускай ўплыўуплыў на дзяржавы-члены. У выніку рэвалюцыі 1848 года Франкфурцкі парламент прапанаваў каралю [[Фрыдрых Вільгельм IV|Фрыдрыху Вільгельму IV]] аб'яднаць Германію вакол яго кароны. Фрыдрых Вільгельм адмовіўся ад прапановы на той падставе, што рэвалюцыйныя зборы не могуць прадастаўляць каралеўскія тытулы. Але існавалі дзве іншыя прычыны яго адмовы: у той час было зроблена мала намаганняў, каб пакласці канец ўнутранайунутранай барацьбе за ўладу паміж Аўстрыяй і Прусіяй. Стварэнне Германскай імперыі азначала б канец незалежнасці Прусіі ў рамках федэрацыі.

У 1850 годзе Фрыдрых Вільгельм выдаў першую канстытуцыю Прусіі. Гэты дакумент — ўмераны па мерках таго часу, але кансэрватыўныкансерватыўны па сённяшніх стандартах — прадугледжваў дзвюхпалатны парламент. Ніжняя палата, або [[Ландтаг]], абіраўся усіміўсімі падаткаплацельшчыкамі, якія былі падзеленыя на тры тыпы, чые галасы мелі вагу паводле сумы падаткаў, якія яны выплочвалі. Жанчыны і тыя хто не плацілі падаткі не мелі права голасу. Гэта дазволіла траціне выбаршчыкаў кантраляваць 85 % ад заканадаўчай улады. Верхняя палата, якая ў далейшым была перайменаванаяперайменавана ў («Палату лордаў» ({{lang-de|Herrenhaus}}), назначалася каралём. Ён захаваў цалкам выканаўчую ўладу і міністры адчытваліся толькі перад ім. Як вынік, улада землеўладальніцкіх класаў, юнкераў, заставалася непарушнай, асабліва ва ўсходніх правінцыях.

У [[1862]] годзе [[Ота фон Бісмарк]] быў прызначаны каралём [[Вільгельм I, імператар Германіі|Вільгельмам I]] ў якасці прэм'ер-міністра Прусіі. Ён быў поўны рашучасці аб'яднаць нямецкія дзяржавы пад прускай уладай, і кіраваў Прусіяй падчас трох войнаў, якія ўва урэшцеўрэшце рэшт дасягнулі гэтай мэты.

Размеркаванне кіравання Шлезвіг і Гальштэйн стала штуршком да Аўстра-прускай вайне (1866), вядомай таксама як [[Сямітыднёвая вайна]], дзе Прусія, у саюзе з [[Каралеўства Італія|Каралеўствам Італія]] і рознымі паўночна-германскімі дзяржавамі, аб'явіла вайну Аўстрыйскі імперыі. Аўстрыйская кааліцыя была разбурана і некаторыя нямецкія дзяржавы ([[Каралеўства Гановер]], [[Вялікае герцагства Гесэ]], [[герцагства Насау]] і [[Вольны горад Франкфурт]]) былі далучаныя да Прусіі. Найважнейшым вынікам гэтых набыткаў стала тэрытарыяльнага злучэнне рэйнскага комплексу уладанняўўладанняў Прусіі з астатняй часткай каралеўства. Спрэчныя тэрыторыі Шлезвіг і Гальштэйн перайшлі пад Прускае кіраванне. З улікам гэтых тэрытарыяльных дасягненняў, з'явілася магчымасць аб'яднання прускіх уладанняў у Рэйнланд-Вестфаліі з асноўнай часткай Каралеўства. Менавіта ў гэты час Прусія дасягнула сваёй найбольшай плошчы і займала дзве траціны плошчы Германіі. Прусія заставалася ў гэтых межах да канца [[1918]] года.

Германскі саюз быў адменены паводле вынікаў вайны. На яго месцы, Прусія аб'яднала 21 дзяржава, на поўнач ад ракі [[Рака Майн|Майн]] і ўтварыла [[Паўночна-Германскі Саюз]] у [[1867]] годзе.

Прусія стала дамінуючай дзяржавай у гэтым новым утварэнні, маючы чатыры пятых яго плошчы і насельніцтва. Яе амаль поўны кантроль быў замацаваны ў канстытуцыі, напісанай Бісмаркам. Выканаўчая ўлада была ўскладзена на прэзідэнта; афіцыйна была перададзена прускаму каралю, паводле спадчынных правоў. Канцлер даваў справаздачу толькі перад ім. Быў таксама створаны двухпалатны парламент. Ніжняя палата, або [[Рэйхстаг, Германская імперыя|Рэйхстаг]], абіралася на аснове ўсеагульнага выбарчага права мужчын. Верхняя палата, або [[Бундэсрат]] (Федэральны савет) назначалася дзяржаўнай уладай. Бундэсрат на практыцы быў мацней Рэйхстага. Прусія мела 17 з 43 галасоў, і магла лёгка кантраляваць кворум ўу рамках саюзу з іншымі дзяржавамі. Паўднёвыя нямецкія дзяржавы (за выключэннем Аўстрыі) былі вымушаныя пагадзіцца на ваенныя саюзы з Прусіяй. Бісмарк лічыў што такі шлях аб'яднання Германіі значна лягчэй да рэалізацыі. Хоць кароль Вільгельм быў поўны рашучасці зрабіць тэрытарыяльны захоп Аўстрыі, Бісмарк пераканаў яго адмовіцца ад гэтай ідэі. Бісмарк хацеў каб Аўстрыя не мела ў будучыні ўплыву на нямецкія справы, і адначасова бачыў, што Аўстрыя магла б быць каштоўным саюзнікам у будучыні.

Завяршальным дзеяннем была [[Франка-пруская вайна]] (1870 год), дзе Бісмарк абыграў імператара Францыі [[Напалеон III|Напалеона III]] з абвяшчэннем вайны Прусіі. Узаемадзеянне германскіх дзяржаў палепшылася пасля аўстра-прускай вайны, германскія дзяржавы хутка сабралі разам свае войскі і перамаглі Францыю. Гэтая пруская перамога прадвызначыла магчымасць стварэння Германскай імперыі на чале з імператарам Вільгельмам I [[18 студзеня]] [[1871]] года (170 годдзе каранацыі першага прускай караля Фрыдрыха I) у зале люстэркаў ўу [[Версаль|Версалі]] каля [[Парыж]]а, у той час як французская сталіца знаходзілася ў аблозе.

Новая імперыя Бісмарк стала адной з самых магутных дзяржаваўдзяржаў з краін кантынентальнай [[Еўропа|Еўропы]]. Панаванне Прусіі ў новай імперыі было амаль гэтак жа абсалютным, як гэта было ў Паўночна-германскай Саюзе. Прусія мела тры пятых плошчы імперыі, і дзве траціны яе насельніцтва. Імператарская карона стала спадчыннай дынастыі Гогенцолернаў.

Вільгельм I памёр у [[1888]] годзе, і яго на троне змяніў наследны прынц — [[Фрыдрых III, германскі імператар|Фрыдрых III]]. Новы імператар, быў англафілам і планаваў зрабіць шырокія ліберальныя рэформы. Але ён памёр праз 99 дзён з моманту свайго узыходжанняўзыходжання на трон. Яго спадчыннікам стаў 29-гадовы сын, [[Вільгельм II]].

Яшчэ да завяршэння вайны ў Германіі ўспыхнула [[Лістападаўская рэвалюцыя|Лістападаўская рэвалюцыя 1918 года]], якая прымусіла Вільгельма II [[9 лістапада]] 1918 года адмовіцца і ад прускага прастола, і ад звязанага з ім прастола Германскай імперыі. Каралеўства Прусія было пераназванаепераназвана ў [[Вольная дзяржава Прусія|Вольную дзяржаву Прусія]].

Прускія поспехі ў Сілезскай вайне прывялі да утварэнняўтварэння [[правінцыя Сілезія|правінцыі Сілезія]] ў [[1740]] годзе.

Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай ўу 1772 годзе, анэксаваныя Каралеўская Прусія і Вармія сталі [[Заходняя Прусія|правінцыяй Заходняя Прусія]], тады як герцагства Прусія (разам з часткай Варміі) стала правінцыяй [[Усходняя Прусія]].

Іншая анексіі тэрыторый уздоўж ракі [[Рака Нетцэ|Нетцэ]] (Netze) прывяла да стварэння акругі [[Нетцэ]]. Пасля другога і трэцяга падзелаў Рэчы Паспалітай (1793—1795 гады), Прусія стварыла [[правінцыя Новая Сілезія|правінцыі Новая Сілезія]], [[Паўднёвая Прусія]], і [[Новая Усходняя Прусія]], з акругай Нетцэ, якая размежавала Заходнюю і Паўднёвую Прусію. Гэтыя тры правінцыі, перайшлі да Царства Польскага згодна рашэнню Венскага кангрэса ў 1815 годзе, за выключэннем заходняй частцы Паўднёвай Прусіі, якая стала складовай часткай [[Вялікае Княства Познаньскае|Вялікага Княства Познаньскага]].

* [[Юліх-КлевеКлевэ-Берг]] (Jülich-Cleves-Berg)

У 1822 годзе, правінцыі Юліх-КлевеКлевэ-Берг і Ніжні Рэйн былі аб'яднаны ў правінцыю Рэйн. У 1829 годзе, правінцыі Усходняя і Заходняя Прусія аб'ядналіся ў [[правінцыя Прусія|правінцыю Прусія]], але гэтыя правінцыі зноў былі створаны ў 1878 годзе. Княства Гогенцолерн-Зігмарінген і Гогенцолерн-Хэхінген былі анэксаваны ў 1850 годзе і ўтварылі правінцыю [[правінцыя Гогенцолерн|Гогенцолерн]].