Вайна 1812 года: Розніца паміж версіямі

| Выява = [[File:Polotsk.jpg|300px|]]

| Подпіс = Полацкая бітва (мал. XIX ст.)

| Год = [[1812]]

| Месца = [[Расійская імперыя]]

| Бок1 = {{Сцяг Францыі}} [[Першая Французская імперыя|Французская імперыя]]<br />

* [[Варшаўскае герцагства]]

* [[Выява:Flag of the Kingdom of Naples.svg‎‎|20px|Сцяг Неапалітанскага каралеўства]] [[Неапалітанскае каралеўства]]

* [[Выява:Flag of the Confederation of the Rhine.svg‎‎|20px|Сцяг Рэйнскага саюза]] [[Рэйнскі саюз]]

* [[Выява:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|20px|Сцяг Аўстрыйскай імперыі]] [[Аўстрыйская імперыя]]

* [[Выява:Flag of Prussia 1892-1918.svg|20px|Сцяг Карарлеўства Прусія]] [[Каралеўства Прусія|Прусія]]

| Бок2 = {{Сцяг Расіі}} [[Расійская імперыя]]<br />

| Камандуючы1 = {{Сцяг Францыі}} [[Напалеон I Банапарт|Напалеон I]]<br />

** {{Сцяг Францыі}} [[Луі Нікола Даву]]

** {{Сцяг Францыі}} [[Мішэль Нэй]]

** {{Сцяг Францыі}} [[Нікола Шарль Удзіно|Н.Ш.Удзіно]]

* [[Выява:Flag of Poland (1807–1815).svg|20px|Герб Варшаўскага герцагства]] [[Юзаф Панятоўскі]]

| Страты2 =

}}

 

== Перадгісторыя ==

19 лістапада 1806 г. у прамове да польскіх дэпутатаў у Берліне Напалеон заявіў: {{цытата|Ніколі Францыя не прызнавала падзелу Польшчы, бо ніколі гэты падзел з яе інтарэсамі не пагаджаўся... Хутка ўбачу 30 - 40 тысяч узброеных людзей, аб'яўлю ў Варшаве вашу незалежнасць, якая ад гэтага часу будзе стаяць нерухома... Хачу ведаць погляд усяго народа. Гэта ёсць адзіны момант для вас цяпер, калі яшчэ раз зможаце стаць народам}} Гэтую думку ён паўтарыў і ў прамове да польскіх дэпутатаў у Познані 28 лістапада 1806 г.<ref>Mościcki, H. Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi. T. 1, 1772-1800 / Henryk Mościcki. — Wilno: «Kurjer Litewski», [1910]. — [4], 448 s., [2] k. tabl.: il., err. — S. 88 — 89.</ref>

 

 

[[Выява:Alex I Russ unif.jpg|thumb|100px|left|Імператар [[Аляксандр I, імператар расійскі|Аляксандр I]]]]

У [[1810]] у Расіі загаварылі аб новай вайне з [[Напалеон]]ам. Французы прыціскалі інтарэсы рускіх у Еўропе, пагражалі аднаўленнем незалежнай Польшчы; рускія не выконвалі кантынентальную блакаду і абклалі французскія тавары мытай. Расія патрабавала вывесці французскія войскі з [[Каралеўства Прусія|Прусіі]], размешчаныя там у парушэнне [[Тыльзіцкі мір|Тыльзіцкага дагавору]]; Напалеон патрабаваў ад цара ўзмацніць жорсткасць блакады Англіі. Абодва бакі рыхтаваліся да непазбежнай вайны.

 

 

Расія таксама дыпламатычна падрыхтоўвала тылы. У выніку тайных перамоў вясной [[1812]] г. аўстрыйцы далі зразумець, што іх войска не пойдзе далёка ад аўстрыйска-рускай мяжы і наогул не будзе завіхацца на карысць Напалеона. У красавіку таго жа года з боку Швецыі былы напалеонаўскі маршал [[Карл XIV Юхан|Бернадот]] (будучы кароль Швецыі Карл XIV), які быў абраны спадчынным прынцам у [[1810]] г. і фактычна ўзначальваў швецкую арыстакратыю, запэўніў у сваім сяброўскім стаўленні да Расіі і склаў [[Пецярбургскі саюзны дагавор, 1812|саюзны дагавор]]. [[22 мая]] [[1812]] г. рускі пасол [[Міхаіл Іларыёнавіч Кутузаў|Кутузаў]] (будучы фельдмаршал і пераможца Напалеона) здолеў падпісаць мір з Турцыяй, скончыўшы пяцігадовую вайну за Малдавію. На поўдні Расіі вызвалілася Дунайская армія [[Павел Васільевіч Чычагаў|Чычагава]] як заслон ад [[Аўстрыйская імперыя|Аўстрыі]], вымушанай быць у саюзе з Напалеонам.

 

=== Узброеныя сілы супернікаў ===

 

Напалеон змог сканцэнтраваць супраць Расіі каля 450 тысяч салдат, з якіх самі французы складалі палову (гл. [[Вялікая Армія]]). У паходзе прымалі ўдзел таксама італьянцы, палякі, немцы, галандцы, нават гвалтоўна мабілізаваныя іспанцы. Аўстрыя і Прусія вылучыла корпусы (30 і 20 тысяч, адпаведна) супраць Расіі згодна з саюзнымі дагаворамі з Напалеонам.

 

 

У Напалеона заставаліся наступныя рэзервы: каля 90 тысяч французскіх салдат у гарнізонах цэнтральнай Еўропы (з іх 60 тыс. у 11-м рэзервовым корпусе ў Прусіі) і 100 тысяч у Нацыянальнай гвардыі Францыі, якая па законе не магла ваяваць за межамі Францыі.

Перад адпраўкай польскага корпуса з [[Варшава|Варшавы]] Панятоўскі таксама зачытаў прамову: {{цытата|Сябры па зброі. ідзем ваяваць пад штандарамі цэсара. Памятайце, пераходзячы праз мяжу Княства, што ўваходзіце не на чужую зямлю, а на польскую. Нясіце зброю помсты ворагу і апеку суайчыннікам. Ідзем не заваёўваць, а вызваляць. Хопіць гэтага для палякаў! Няхай жыве цэзар!}}<ref>Brandys, M. Kozietulski i inni / Marian Brandys. — Wyd. 3 przejrz. i uzup. — Warszawa: «Iskry», 1971. — 587, [4] s. — (Seria Kieszonkowa Iskier). — S. 327.</ref>

 

 

У 6 гадзін раніцы [[24 чэрвеня]] (12 чэрвеня па старым стылі) [[1812]] года авангард французскіх войскаў увайшоў у расійскі [[Горад Каўнас|Коўна]] (суч. Каўнас у [[Літва|Літве]]), фарсіраваўшы [[Рака Нёман|Нёман]]. Пераправа 220 тыс. салдат французскай арміі (1-ы, 2-і, 3-і пяхотныя карпусы, гвардыя і кавалерыя) пад Коўнам заняла 4 дні. 26 чэрвеня у тры гадзіны ночы ў Гродна прыехаў царскі кур'ер. Ён абвясціў аб пераходзе Напалеонам праз Нёман каля Коўна і загадаў Лятучаму казачаму корпусу генерала Мацвея Іванавіча Платава дзейнічаць ва фланг і тыл непрыяцеля. 27 — 28 чэрвеня М. І. Платаў займаўся эвакуацыяй Гродна. Вывозіліся зброя і амуніцыя гарнізоннага батальёна, хворыя салдаты царскай арміі, аптэка і асабліва харчовыя запасы. Гужавога транспарту не хапала, і Платаў накіраваў у вёскі спецыяльныя каманды, якія канфіскоўвалі ўсё патрэбнае для корпуса. Паводле атаана Войска Данскога эвакуацыі «губернскага горада Гродна» было задзейнічана звыш 1000 фурманак<ref>Донские казаки в 1812 году: Сборник документов. — Ростов–на–Дону, 1954. — 356 с. — С. 59 — 60</ref>. Я. Арлоўскі ў пачатку XX ст. з эпічным размахам пісаў нават аб 3000 фурманках і колах, адпраўленых з Гродна<ref>Орловский, Е. Ф. Гродненская губерния в 1812 году: Исторический очерк. — Гродно, 1912. — 50 с. — С. 10</ref>. 28 чэрвеня горад пакінулі чыноўнікі з губернатарам і гродзенскі гарнізонны батальён. Гэты абоз цягнуўся на ўсход праз Шчучын — Беліцу — Навагрудак — Мір — Кайданава — Мінск.

Паўночней Коўна пад Тыльзітам Нёман перасёк 10-ы корпус французскага маршала Макдональда. На поўдні ад цэнтральнага накірунку з боку [[Варшава|Варшавы]] раку Буг перасёк асобны аўстрыйскі корпус Шварцэнберга (30—33 тыс. салдат).

 

 

{| width="100%"

=== Ад Нёмана да Смаленска (ліпень—жнівень 1812 г.) ===

==== Паўночны накірунак ====

 

Асновай корпуса Макдональда з'яўляўся 20-тысячны [[Каралеўства Прусія|прускі]] корпус пад камандаваннем генерала [[Юліус Аўгуст Рэйнгольд фон Граверт|Граверта]] (пазней [[Іаган Давыд Людвіг Ёрк|Ёрка]]).

 

 

Удына, заняўшы [[Полацк]], вырашыў абыйсці з поўначы асобны корпус [[Пётр Хрысціянавіч Вітгенштэйн|Вітгенштэйна]] (25 тысяч), вылучаны 1-й арміяй Барклая пры адступе праз Полацк, і адрэзаць яго ад тылу. Асцерагаючыся злучэння Удына з Макдональдам, Вітгенштэйн [[30 ліпеня]] атакаваў не чакаўшага нападу і саслабелага маршам на 2/3 корпус Удына ў [[Бітва пад Клясціцамі|баю пры Клясціцах]] і адкінуў яго назад да Полацка. Перамога дазволіла Вітгенштэйну [[Першая бітва пад Полацкам, 1812|атакаваць Полацк]] [[17 жніўня|17—]][[18 жніўня]], аднак корпус [[Гувіён Сен-Сір Ларан Сен-Сір|Сен-Сіра]], своечасова накіраваны Напалеонам у падтрымку корпусу Удына, дапамог адбіць атаку і аднавіў раўнавагу.

 

==== Маскоўскі накірунак ====

[[Выява:French attack in 1812 in Russia.jpg|250px|thumb|left|Французы атакуюць. Руская кампанія 1812 года. Малюнак 1896 г.]]

Часткі 1-й арміі Барклая былі раскіданыя ад Балтыкі да [[Ліда|Ліды]], у [[Вільнюс|Вільні]] знаходзіўся штаб. З прычыны імклівага наступлення Напалеона ў падзеленых рускіх карпусоў з'явілася пагроза быць пабітымі па частках. Корпус Дохтурава апынуўся ў аператыўным акружэнні, але смог вырвацца і прыбыць у зборны пункт [[Швенчэніс|Свенцяны]]. Пры гэтым конны атрад Дорахава апынуўся адрэзаным ад корпуса і злучыўся з войскам Баграціёна. Пасля таго, як 1-я армія злучылася, Барклай дэ Толі пачаткаў паступова адыходзіць да Вільні і далей да [[Дрыса|Дрысы]].

 

 

2-я руская армія (да 45 тысяч) пад камандаваннем [[Пётр Іванавіч Баграціён|Баграціёна]] ў пачатку ўварвання размяшчалася пад [[Гродна]] на захадзе Беларусі прыкладна за 150 кіламетраў ад 1-й арміі Барклая. Спачатку Баграціён зрушыўся на злучэнне з асноўнай 1-й арміяй, але калі ён дасягнуў [[Ліда|Ліды]] (100 км ад Вільні), было позна. Яму прыйшлося сыходзіць ад французаў на поўдзень. Каб адрэзаць Баграціёна ад асноўных сіл і знішчыць, Напалеон паслаў напярэймы Баграціёну [[Луі Нікала Даву|маршала Даву]] з сіламі да 50 тысяч салдат. Даву зрушыўся з Вільні на [[Мінск]], які заняў [[8 ліпеня]]. З іншага боку, з захаду, на Баграціёна наступаў [[Жэром Банапарт]] з 4-мя карпусамі, якія перайшлі Нёман пад Гродна. Напалеон імкнуўся не дапусціць злучэння рускіх войскаў, з тым, каб разбіць іх па частках. Баграціён імклівымі маршамі і паспяховымі ар'ергарднымі баямі адарваўся ад войскаў Жэрома, зараз яго асноўным супернікам стаў маршал Даву.

 

==== Паўднёвы накірунак ====

7-ы [[Каралеўства Саксонія|саксонскі]] корпус пад камандаваннем Рэнье (17-22 тыс.) павінен быў затуляць левы фланг галоўных сіл Напалеона ад 3-й рускай арміі пад камандаваннем [[Аляксандр Пятровіч Тармасаў|Тармасава]] (25 тыс.). Рэнье заняў кардоннае размяшчэнне па лініі [[Брэст]]—[[Кобрын]]—[[Пінск]], распыліўшы на працягу 170 км і так невялікі корпус. [[27 ліпеня]] Тармасаў [[Бітва пад Кобрынам|акружыў Кобрын]], саксонскі гарнізон пад камандаваннем Кленгеля (да 5 тыс.) быў цалкам разбіты. Таксама былі ачышчаны ад французскіх гарнізонаў Брэст і Пінск.

 

Да канца верасня на паўднёвым накірунку вяліся млявапраяўныя баявыя дзеянні ў маланаселенай балоцістай мясцовасці ў раёне Луцка.

 

 

=== Ад Смаленска да Барадзіна (жнівень—верасень 1812 г.) ===

Пасля злучэння рускіх войскаў генералітэт стаў настойліва патрабаваць ад Барклая генеральнай бітвы. Скарыстаўшыся раскінутым становішчам французскіх карпусоў, Барклай вырашыў разбіць іх па адзіночцы і выступіў [[8 жніўня]] на [[Горад Рудня|Рудню]], дзе кватаравала кавалерыя Мюрата.

 

 

Да [[16 жніўня]] Напалеон падышоў да Смаленска з 180 тысячамі. Баграціён даручыў генералу [[Мікалай Мікалаевіч Раеўскі|Раеўскаму]] (15 тыс. салдат), у 7-ы корпус якога ўліліся астаткі дывізіі Невяроўскага, абараняць Смаленск. Барклай быў супраць непатрэбнай на яго погляд бітвы, але на той момант у рускім войску панавала фактычнае двуначалле. У 6 гадзін раніцы [[16 жніўня]] Напалеон пачаў штурм горада з марша. Упартая [[Бітва пад Смаленскам, 1812|бітва за Смаленск]] працягвалася да раніцы [[18 жніўня]], калі Барклай адвёў войскі гарэўшага горада, каб пазбегнуць вялікай бітвы без шанцаў на перамогу. Барклай меў 76 тысяч, яшчэ 34 тысячы (войска Баграціёна) затуляі шлях адыходу рускага войска на [[Дарогабуж]], які Напалеон мог перарэзаць абыходным манеўрам (падобным таму, які не атрымаўся пад Смаленскам).

 

[[7 верасня]] (26 жніўня па ст. стылю) у сяла [[Сяло Барадзіно|Барадзіно]] (у 124 км заходней [[Масква|Масквы]]) адбылася буйнейшая бітву Айчыннай вайны 1812 г. паміж рускай і французскай арміямі ({{таксама}}: [[Барадзінская бітва]]).

 

Пасля амаль двухдзённай бітвы, якая ўяўляла сабою штурм французскімі войскамі ўмацаванай лініі рускіх, французы коштам 30—34 тысяч сваіх салдат адціснулі левы фланг рускіх з пазіцыі. Руская армія панесла цяжкія страты, і Кутузаў загадаў [[8 верасня]] адступіць на [[Мажайск]] з цвёрдым намерам захаваць войска. У 4 гадзіны дня [[13 верасня]] ў вёсцы Філі Кутузаў загадаў генералам з'явіцца на нараду аб далейшым плане дзеянняў. Большасць генералаў выказаліся за новую генеральную бітву з Напалеонам. Тады Кутузаў абарваў паседжанне і заявіў, што распараджаецца адыходзіць.

 

=== Захоп Масквы (верасень 1812 г.) ===

 

[[14 верасня]] Напалеон заняў Маскву без бою, а ўжо ўначы таго жа дня горад быў абхоплены [[Маскоўскі пажар, 1812|пажарам]], які да ночы 15 верасня ўзмацніўся настолькі, што Напалеон быў змушаны пакінуць Крэмль. Пажар бушаваў да [[18 верасня]] і знішчыў вялікую частку Масквы. Чыннік пажару засталася да канца няяснай, ці то патрыятычныя гараджане падпальвалі свой горад, ці то падпал быў арганізаваны "зверху", ці то агонь паўстаў з-за п'яных рабаванняў бязлюднага горада (насельніцтва сыйшло разам з рускім войскам). Да 400 гараджан з ніжэйшых саслоўяў былі расстраляныя ваенна-палявым судом па падазроне ў падпалах.

 

 

Маскву Напалеон назваў не ваеннай, але палітычнай пазіцыяй. Адсюль ён робіць неаднаразовыя спробы пагадніцца з Аляксандрам I. У Маскве Напалеон апынуўся ў пастцы: зімаваць у спустошанай пажарам сталіцы было немагчыма, фуражоўкі за межамі горада дрэнна атрымоўваліся, расцягнутыя на тысячы кіламетраў камунікацыі французаў былі вельмі ўразлівыя, армія пасля перанесеных пакут пачынала разлагацца. [[5 кастрычніка]] Напалеон адправіў генерала [[Ларыстона]] да Кутузава для пропуску да Аляксандра I з наказам: «''Мне патрэбен мір, ён мне патрэбен абсалютна ў што бы то ні стала, выратуйце толькі гонар''». Кутузаў пасля кароткай гутаркі адправіў Ларыстона назад у Маскву. Напалеон стаў рыхтавацца да адступлення пакуль не з Расіі, але на зімовыя кватэры дзесьці паміж Дняпром і Дзвіной.

 

== Адступленне Напалеона (кастрычнік—снежань 1812 г.) ==

Галоўнач армія Напалеона глыбока ўрэзалася ў Расію падобна кліну. У то час, калі Напалеон уваходзіў у Маскву, над яго левым флангам на поўначы ў раёне Полацка вісела войска Вітгенштэйна, утрымоўваная французскімі карпусамі Сен-Сіра і Удына. Правы фланг Напалеона таптаўся каля меж Расійскай імперыі ў Беларусі. Войска Тормасава звязала сваёй прысутнасцю аўстрыйскі корпус Шварцэнберга і 7-й корпус Рэн'е. Французскія гарнізоны ўздоўж Смаленскай дарогі ахоўвалі камунікацыйную лінію і тыл Напалеона.

 

[[19 кастрычніка]] французская ярмія (110 тысяч) з вялізным абозам стала пакідаць Маскву па старой Калужскай дарозе. Напалеон у прадвер'і надыходзячай зімы планаваў дабрацца да бліжэйшай буйнай базы, [[Смаленск]]а, дзе па яго разлікам былі назапашаныя харчы для французскай арміі, якая цярпела лішэнні. Дабрацца ва ўмовах расійскай бездаражы да Смаленска можна было прамым шляхам, Смаленскай дарогай, па якой французы дашлі да Масквы. Іншы шлях вёў паўднёвым маршрутам праз [[Калуга|Калугу]]. Другі маршрут быў пераважней, бо праходзіў праз неразрабаваныя месцы, а смерці канёў ад недахопу фуражу ў французскай арміі дасягнулі пагрозлівых памераў. З-за адсутнасці канёў артылерыйскі парк скараціўся, буйныя кавалерыйскія злучэнні французаў практычна зніклі.

 

 

[[24 кастрычніка]] адбылася [[бітва пад Малаяраслаўцам]]. Французам атрымалася захапіць [[Малаяраславец]], але Кутузаў заняў умацаваную пазіцыю за горадам, якую Напалеон не рызыкнуў штурмаваць. Армія Кутузава да 22 кастрычніка налічвала 97 тысяч рэгулярных войскаў, 20 тысяч казакоў, 622 арудыя і больш 10 тысяч ратнікаў апалчэння<ref>[http://www.museum.ru/1812/Library/Mmnk/1995_9.html О численности и потерях русской армии в сражении при Малоярославце]</ref>. Напалеон меў пад рукой да 70 тысяч баяздольных салдат, кавалерыя практычна знікла, артылерыя была значна слабей рускай. Ход вайны зараз дыктавала руская армія.

Стратэгічнае становішча Напалеона моцна пагоршылася, з поўдня набліжалася Дунайская армія [[Павел Васільевіч Чычагаў|Чычагава]], з поўначы наступаў [[Пётр Хрысціянавіч Вітгенштэйн|Вітгенштэйн]], авангард якога [[7 лістапада]] захапіў [[Віцебск]], пазбавіўшы французаў назапашаных там харчовых запасаў.

 

 

[[14 лістапада]] Напалеон з гвардыяй зрушыўся са Смаленска ўслед за авангарднымі карпусамі. Корпус Нея, які знаходзіўся ў ар'ергардзе, пакінуў Смаленск толькі [[17 лістапада]]. Калона французскіх войскаў моцна расцягнулася, бо цяжкасці дарогі выключалі кампактны марш вялікіх мас людзей. Гэтай акалічнасцю скарыстаўся Кутузаў, які перарэзаў французам шлях адступлення ў раёне Краснага. [[15 лістапада|15]]—[[18 лістапада]] ў выніку [[Бітва пад Красным|баёў пад Красным]] у Напалеона атрымалася прадзерціся, страціўшы шмат салдат і вялікую частку артылерыі.

 

=== Ад Бярэзіны да Нёмана (лістапад—снежань 1812 г.) ===

[[25 лістапада]] шэрагам майстэрскіх манеўраў Напалеону атрымалася адцягнуць увагу Чычагава да [[Горад Барысаў|Барысаву]] і да поўдня ад Барысава. Чычагаў не атрымоўваў поўнай пэўнай інфармацыі ад Кутузава і меркаваў, што Напалеон мае намер пераправіцца ў гэтых месцах, каб выйсці кароткім шляхам на дарогу да [[Мінск]]у і затым накіравацца на злучэнне з аўстрыйскімі саюзнікамі. Тым часам французы навялі 2 маста паўночней Барысава, па якіх [[26 лістапада|26—]][[27 лістапада]] Напалеон пераправіўся на левы (заходні) бераг Бярэзіны, адкінуўшы слабое вартаўнічае ахоўванне рускіх.

 

[[6 снежня]] Напалеон пакінуў войска, адправіўшыся ў Парыж набіраць новых салдат замест загінулых у Расіі. З 47 тысяч элітнай гвардыі, якая ўвайшла ў Расію з імператарам, праз паўгода засталося некалькі сотняў салдат.

 

 

Апошні этап вайны пракаментаваў бесстаронні назіральнік [[Клаўзэвіц, Карл|Клаўзэвіц]]<ref>[http://www.museum.ru/museum/1812/Library/Clausewitz/part02.html Клаузевиц, «1812 г.», часть 2]</ref>:

 

=== Паўночны накірунак (кастрычнік—снежань 1812 г.) ===

 

[[Віцебск]] застаўся непрыкрытым, атрад з арміі Вітгенштэйна [[7 лістапада]] ўзяў штурмам гэты горад, захапіўшы ў палон 300 салдат гарнізона і запасы харчавання для адыходзячай арміі Напалеона. [[14 лістапада]] маршал Віктор у раёне вёскі Смаляны паспрабаваў адкінуць Вітгенштэйна назад за Дзвіну, аднак беспаспяхова, і бакі захоўвалі свае пазіцыі да падыходу Напалеона да Бярэзіны. Затым Віктор, злучыўшыся з асноўнай арміяй, адыходзіў да Бярэзіны ў якасці ар'ергарда Напалеона, стрымліваючы націск Вітгенштэйна.

 

=== Паўднёвы накірунак (кастрычнік—снежань 1812 г.) ===

[[18 верасня]] адмірал [[Павел Васільевіч Чычагаў|Чычагаў]] з арміяй (38 тыс.) падышоў з [[Рака Дунай|Дуная]] на маларухомы паўднёвы фронт у раёне [[Луцк]]у. Злучаныя сілы Чычагава і [[Аляксандр Пятровіч Тормасаў|Тормасава]] (65 тыс.) атакавалі Шварцэнберга (40 тыс.), прымусіўшы апошняга ў сярэдзіне кастрычніка сыйсці ў Польшчу. Чычагаў, які прыняў галоўнае камандаванне пасля адклікання Тормасава, даў войскам 2-х тыднёвы адпачынак, пасля чаго [[27 кастрычніка]] з [[Брэст-Літоўск]]а зрушыўся на [[Мінск]] з 24 тыс. салдат, пакінуўшы супраць аўстрыйцаў Шварцэнберга генерала [[Фабіан Вільгельмавіч Остэн-Сакен|Сакена]] з 27-тысячным корпусам.

 

[[27 лістапада]] Шварцэнберг па загадзе Напалеона зрушыўся на [[Мінск]], але спыніўся ў Слоніме, адкуль [[14 снежня]] адступіў праз [[Беласток]] у [[Варшаўскае герцагства|Польшчу]].

 

[[Выява:Russian peasant in 1812 British Caricature.jpg|thumb|right|250px|Вайна рускага народа супраць французаў у брытанскай карыкатуры 1813 г.]] [[Напалеон Банапарт|Напалеон]], прызнаны геній вайскоўца мастацтва, уварваўся ў Расію з сіламі, трохразова праўзыходнымі заходнія рускія арміі пад начальствам генералаў, не адзначаных бліскучымі перамогамі, а ўжо праз паўгода кампаніі яго армія, мацнейшая ў гісторыі, была цалкам знішчаная.

 

Хоць Напалеону атрымалася сабраць свежыя сілы, іх баявыя якасці не маглі замяніць загінуўшых ветэранаў. Айчынная вайна ў студзені [[1813]] перайшла ў «[[Замежны паход рускай арміі]]»: баявыя дзеянні перамясціліся на тэрыторыю Германіі і Францыі. У кастрычніку [[1813]] Напалеон быў разгромлены ў [[Бітва народаў|бітве пад Лейпцыгам]] і ў красавіку [[1814]] адрокся ад трона Францыі.

 

 

== Гл. таксама ==

* [[Гарадзечанская бітва, 1812|Гарадзечанская бітва]]