Паўднёвая Асеція: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Мастер теней (размовы | уклад) др →Спасылкі: няма |
др clean up, replaced: ў 2006 году → ў 2006 годзе, |Тэлефонны код= → |тэлефонны код =, |Шчыльнасць насельніцтва=18 → |шчыльнасць using AWB |
||
Радок 48:
}}
'''Рэспубліка Паўднёвая Асеція''' ([[Асецінская мова|асец.]] Республикæ Хуссар Ирыстон) — часткова прызнаная дзяржава ў паўночна-заходняй частцы [[Каўказ]]у. Мяжуе на поўначы з [[Расія
З часу адновы незалежнасці Грузіі ў [[1991]] годзе яе ўрад патрабаваў вываду расійскага войска з краіны, аднак з [[14 жніўня]] [[1992]] года расійскае войска знаходзіцца ў Паўднёвай Асеціі паводле міратворчага мандату ад [[СНД]].
Сталіца – горад [[Цхінвал]] (грузінскі варыянт – Цхінвалі). Фактычную незалежнасць здабыла пасля грузіна-паўднёваасецінскага канфлікту [[1992]] года, аднак да жніўня [[2008]] года [[Грузія]]й кантраляваліся значныя часткі Паўднёвай Асеціі – Ленінгорскі раён, сёлы з пераважна грузінскім насельніцтвам у іншых раёнах. У выніку канфлікту ў жніўні 2008 года РПА
З краін-членаў [[ААН]] прызнана [[Расія]]й, [[Нікарагуа]], [[Венесуэла]]й, [[Науру]] і [[Тувалу]] пасля вайны ў жніўні 2008 года.
== Фізіка-геаграфічны агляд ==
Вылучаюцца 3 вышынныя паясы: перадгорны (да 1000 м) сярэднягорны (1000-2000 м) і высакагорны (вышэй 2000 м). Вялікую частку тэрыторыі займаюць горы – адгор'і Галоўнага Каўказскага хрыбта. Вышэйшая кропка – гара Халаца (3941 м). 89,3% тэрыторыі размешчаныя на вышыні больш за 1000 м над у.м. Па тэрыторыі працягваюцца Рачынскі, Ліхскі (Сурамскі), Кударойскі, Гудзіскі, Харульскі, Ламіскі хрыбты; на паўночным усходзе размешчанае Кельскае нагор'е. Асноўныя перавалы праз Галоўны хрыбет: Роцкі, Зякарскі, Дзедаіскі. Поўдзень займае перадгорная частка Карталінскай раўніны.
Маюцца радовішчы і праявы свінцу, [[цынк]]у, медзі, ртуці, нікелю, мыш'яку, тальку, барыту, [[мармур]]у, габру, туфу (больш 2 млн. м<sup>3</sup>), іншых будматэрыялаў.
Клімат умераны, сярэдняя тэмпература студзеня ад –2<sup>0</sup> да –7<sup>0</sup>C, жніўня ад +21 да 24<sup>0</sup>C. Цёплая зіма тлумачыцца тым, што Галоўны Каўказскі хрыбет абараняе тэрыторыю краіны ад пранікнення халодных паўночных паветраных мас. Сярэднегадавая колькасць ападкаў 598 мм, яна прыкметна змяняецца ў адпаведнасці з вышыннай пояснасцю.
Галоўныя рэкі: Вялікая Ліахві (на якой стаіць Цхінвал), Малая Ліахві (прыток папярэдняй), Ксані, Лехура Меджуда (басейн [[Рака Кура|Куры]]);
У залежнасці ад вертыкальнай занальнасці змяняецца тып глебавага покрыва, ад чарназёмных і перагнойна-карбанатных глеб прадгорнай зоны да горана-лугавых глеб высакагор'я. Амаль 1/2 тэрыторыі Паўднёвай Асеціі займаюць лясы:
== Канстытуцыйны лад ==
Паводле Канстытуцыі, Рэспубліка Паўднёвая Асеція – унітарная дзяржава. Дзеючая Канстытуцыя прынятая [[8 красавіка]] [[2000]] года на ўсеагульным рэферэндуме. Яна змяніла Канстытуцыю [[1993]] года, у выніку чаго Паўднёвая Асеція стала прэзідэнцкай рэспублікай. Глава дзяржавы – прэзідэнт, які абіраецца на 5 гадоў усеагульным прамым тайным галасаваннем. У цяперашні час прэзідэнтам з'яўляецца [[Эдуард Какойты]], які ў [[2001]] годзе перамог на выбарах дзейнічаўшага прэзідэнта і перавыбраны ў [[2006]] годзе; прэм'ер-міністр з кастрычніка 2008 – [[Асланбек Булацэў]]. Заканадаўчая ўлада – Парламент Паўднёвай Асеціі – складаецца з 33 дэпутатаў, абіраных на 5 гадоў па шматмандатна-тэрытарыяльнай выбарчай сістэме.
Буйнейшая палітычная партыя – «Адзінства», якая карыстаецца падтрымкай улад. Іншыя партыі, напрыклад, «Фыдыбаста» («Айчына»), Нацыянал-дэмакратычная партыя і інш. малалікія і істотнай ролі не адыгрываюць. У сярэдзіне-канцы 1990-х гадоў сур'ёзную палітычную сілу ўяўляла Камуністычная партыя Паўднёвай Асеціі, якая падтрымлівала першага прэзідэнта Паўднёвай Асеціі – Людвіга Чыбірова.
▲Паводле Канстытуцыі, Рэспубліка Паўднёвая Асеція – унітарная дзяржава. Дзеючая Канстытуцыя прынятая [[8 красавіка]] [[2000]] года на ўсеагульным рэферэндуме. Яна змяніла Канстытуцыю [[1993]] года, у выніку чаго Паўднёвая Асеція стала прэзідэнцкай рэспублікай. Глава дзяржавы – прэзідэнт, які абіраецца на 5 гадоў усеагульным прамым тайным галасаваннем. У цяперашні час прэзідэнтам з'яўляецца [[Эдуард Какойты]], які ў [[2001]] годзе перамог на выбарах дзейнічаўшага прэзідэнта і перавыбраны ў [[2006]] годзе; прэм'ер-міністр з кастрычніка 2008 – [[Асланбек Булацэў]]. Заканадаўчая ўлада – Парламент Паўднёвай Асеціі – складаецца з 33 дэпутатаў, абіраных на 5 гадоў па шматмандатна-тэрытарыяльнай выбарчай сістэме.
▲Буйнейшая палітычная партыя – «Адзінства», якая карыстаецца падтрымкай улад. Іншыя партыі, напрыклад, «Фыдыбаста» («Айчына»), Нацыянал-дэмакратычная партыя і інш. малалікія і істотнай ролі не адыгрываюць. У сярэдзіне-канцы 1990-х гадоў сур'ёзную палітычную сілу ўяўляла Камуністычная партыя Паўднёвай Асеціі, якая падтрымлівала першага прэзідэнта Паўднёвай Асеціі – Людвіга Чыбірова.
Дзяржаўнай мовай з'яўляецца асецінская. Руская і грузінская ў месцах кампактнага пражывання грузін маюць статут афіцыйных моў.
== Адміністрацыйны падзел ==
Адміністрацыйны падзел Паўднёвай Асеціі ўключае чатыры раёны і адзін горад рэспубліканскага падпарадкавання:
* [[Дзаўскі раён]] (адміністрацыйны цэнтр: пасёлак [[Дзаў]]),
Радок 85 ⟶ 83:
== Насельніцтва ==
З [[1989]] па [[2008]] год насельніцтва Паўднёвай Асеціі скарацілася з 99 да 72 тысяч чалавек. На 2008 год (да жнівеньскага канфлікту) па прыблізных адзнаках насельніцтва Асеціі складалі асеціны (64,3 %), грузіны (25,0 %), рускія (2,8 %), армяне (1,21 %), яўрэі (0,9%) і іншыя. Пасля жніўня [[2008]] года Паўднёвую Асецію пакінула вялікую колькасць грузін, аднак дакладную лічбу пакуль вызначыць не ўяўляецца магчымым.
▲З [[1989]] па [[2008]] год насельніцтва Паўднёвай Асеціі скарацілася з 99 да 72 тысяч чалавек. На 2008 год (да жнівеньскага канфлікту) па прыблізных адзнаках насельніцтва Асеціі складалі асеціны (64,3 %), грузіны (25,0 %), рускія (2,8 %), армяне (1,21 %), яўрэі (0,9%) і іншыя. Пасля жніўня [[2008]] года Паўднёвую Асецію пакінула вялікую колькасць грузін, аднак дакладную лічбу пакуль вызначыць не ўяўляецца магчымым.
Большасць насельніцтва – [[праваслаўе|праваслаўныя]]{{крыніца?}}, статут Аланскай епархіі, якая ахоплівае тэрыторыю рэспублікі, застаецца неўрэгуляваным, бо яна адмаўляецца ад падначалення [[Грузінская праваслаўна царква|Грузінскай праваслаўнай царквы]]. [[Маскоўскі патрыярхат]] з прычыны кананічна-прававых перашкод адмаўляецца ад улучэння Аланской епархіі ў свой склад.
== Эканоміка ==
=== Прамысловасць ===
Асноўнымі галінамі прамысловасці Паўднёвай Асеціі з'яўляюцца машынабудаванне, дрэваапрацоўка, горназдабыўная, вытворчасць будаўнічых матэрыялаў, лёгкая і харчовая прамысловасць. Да нападу Грузіі прамысловасць Паўднёвай Асеціі налічвала 22 невялікіх прадпрыемства, якія ў 2006
▲Асноўнымі галінамі прамысловасці Паўднёвай Асеціі з'яўляюцца машынабудаванне, дрэваапрацоўка, горназдабыўная, вытворчасць будаўнічых матэрыялаў, лёгкая і харчовая прамысловасць. Да нападу Грузіі прамысловасць Паўднёвай Асеціі налічвала 22 невялікіх прадпрыемства, якія ў 2006 году вырабілі прадукцыі (без ПДВ) на 61,6 млн. расійскіх рублёў, што на 2,4% перавысіла ўзровень 2005 года. Найбуйныя прадпрыемствы – заводы «Электравібрамашына», «Эмальпровад», механічны завод, лесакамбінат, Багіацкі налівачны завод, Цхінвальскі завод піва і фруктовых вод, прадпрыемства «Югастальк». Дзейнічаюць прыватные сталярныя цэха. Але маштабы гаспадарчай дзейнасці ў рэспубліцы ў цэлым мізэрныя, і асноўнай крыніцай паступлення фінансавых сродкаў з'яўляецца расійская дапамога і гандаль (як законны, так і кантрабандны) з Расіяй і Грузіяй.
Грашовая адзінка – расійскі рубель. У перспектыве – па меры нармалізацыі палітычнага і эканамічнага становішча варта чакаць развіцця турызму.
=== Сельская гаспадарка ===
У сельскай гаспадарцы дамінуе жывёлагадоўля, развіта збожжавая гаспадарка, садоўніцтва і вінаградарства. У [[2008]] годзе плошча пасеваў пшаніцы вырасла ў параўнанні з 1990-мі гадамі больш за 10 разоў - з 130 да 1,5 тыс. га, чаканы ўраджай – больш за 2,5 тыс.т. (ураджайнасць – больш за 16,7 цэнтнераў з гектара){{крыніца?}}.
=== Транспарт ===
Транспарт Паўднёвай Асеціі прадстаўлены пераважна аўтамабільным. Менавіта ім здзяйсняюцца зносіны з іншымі краінамі і рэгіёнамі. Асноўнай транспартнай артэрыяй з'яўляецца Транскаўказская аўтамагістраль, якая праходзіць праз Роцкі тунэль, пабудаваны ў [[1985]] годзе працягласцю 3660 метраў – адзіная дарога, што злучае напрост з [[Паўночная Асеція|Паўночнаю Асеціяй]] (Расія).
Чыгуначныя зносіны на адзінай у Паўднёвай Асеціі чыгуначнай галінцы Цхінвалі–Горы спыніліся ў [[1991]] годзе. Трубаправодны транспарт прадстаўлены газаправодам з Грузіі Агара-Цхінвалі. Агульная працягласць газавых сетак – 80 км, з іх газаправодаў сярэдняга ціску – 16 км, нізкага ціску – 54 км. Існуюць праекты будаўніцтва чыгуначнай лініі [[Уладзікаўказ]]-Цхінвалі і газаправоду з Расіі<ref>{{ref-ru}}[http://newsru.com/world/19jun2009/gazoprovod.html Запуск трубы с российским газом в Южной Осетии приурочили к началу "пятидневной войны"]</ref>.
▲Транспарт Паўднёвай Асеціі прадстаўлены пераважна аўтамабільным. Менавіта ім здзяйсняюцца зносіны з іншымі краінамі і рэгіёнамі. Асноўнай транспартнай артэрыяй з'яўляецца Транскаўказская аўтамагістраль, якая праходзіць праз Роцкі тунэль, пабудаваны ў [[1985]] годзе працягласцю 3660 метраў – адзіная дарога, што злучае напрост з [[Паўночная Асеція|Паўночнаю Асеціяй]] (Расія).
▲Чыгуначныя зносіны на адзінай у Паўднёвай Асеціі чыгуначнай галінцы Цхінвалі–Горы спыніліся ў [[1991]] годзе. Трубаправодны транспарт прадстаўлены газаправодам з Грузіі Агара-Цхінвалі. Агульная працягласць газавых сетак – 80 км, з іх газаправодаў сярэдняга ціску – 16 км, нізкага ціску – 54 км. Існуюць праекты будаўніцтва чыгуначнай лініі [[Уладзікаўказ]]-Цхінвалі і газаправоду з Расіі<ref>{{ref-ru}}[http://newsru.com/world/19jun2009/gazoprovod.html Запуск трубы с российским газом в Южной Осетии приурочили к началу "пятидневной войны"]</ref>.
== Адукацыя і навука ==
| |||