Рыфт: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
tagged non-categorized.
др clean up, replaced: будынак рэгіёну → будынак рэгіёна, Землятрус → Землетрасенне (3), а у → а ў, і у → і ў, іянічн → іанічн (4), ''' - → ''' using AWB
Радок 1:
[[ФайлВыява:Great Rift Valley NASA.jpg|мініthumb|справа|Спадарожнікавы здымак Усходна-Афрыканскай рыфтавай сістэмы]]
 
'''Рыфт''' - буйная лінейная западзінаўпадзіна ў [[Зямная кара|зямной кары]], якая ўтвараецца ў месцы разрыву кары ў выніку яе расцяжэння або падоўжнага руху. Існуе дзве мадэлі утварэнняўтварэння рыфтаў: мадэль Верніке і мадэль Макензі. У апошні час геолагі часцей выкарыстоўваюць змешаную мадэль.
 
== Акіянічныя рыфты ==
У акіянах рыфт развітыя ў так званых зонах спрэдзінга - цэнтральных частках сярэдзінна-акіянічных хрыбтоў, дзе адбываецца адукацыя новай акіянічнай кары. У цэнтральнай частцы гэтых рыфтаў перыядычна ўтвараюцца разломы, праз якія на [[дно]] акіяна паступае [[Базальт|базальтавыбазальт]]авы расплаў.
 
У акіянах рыфт развітыя ў так званых зонах спрэдзінга - цэнтральных частках сярэдзінна-акіянічных хрыбтоў, дзе адбываецца адукацыя новай акіянічнай кары. У цэнтральнай частцы гэтых рыфтаў перыядычна ўтвараюцца разломы, праз якія на [[дно]] акіяна паступае [[Базальт|базальтавы]] расплаў.
 
== Кантынентальныя рыфты ==
На [[Кантынент|кантынентахкантынент]]ах цяпер актыўнай з'яўляецца сістэма Усходна-Афрыканскі рыфт, дзе пры актыўным [[Вулканізм|вулканізмувулканізм]]у адбываецца рассоўванне і вытанчанасць кантынентальнай кары і ў некаторых месцах ([[Афар]]) ужо фармуецца акіянічная кара. Развіццё гэтай зоны можа прывесці да утварэнняўтварэння новага акіяна. Такія рыфты ўтвараюцца ў выніку ўзняцця да паверхні вялікіх участкаў гарачай [[мантыя|мантыі]] - плюмаў, прыўздымаюцца і расцягваюць кару. Для актыўных рыфтаў характэрны інтэнсіўны вулканізм.
 
На [[Кантынент|кантынентах]] цяпер актыўнай з'яўляецца сістэма Усходна-Афрыканскі рыфт, дзе пры актыўным [[Вулканізм|вулканізму]] адбываецца рассоўванне і вытанчанасць кантынентальнай кары і ў некаторых месцах ([[Афар]]) ужо фармуецца акіянічная кара. Развіццё гэтай зоны можа прывесці да утварэння новага акіяна. Такія рыфты ўтвараюцца ў выніку ўзняцця да паверхні вялікіх участкаў гарачай [[мантыя|мантыі]] - плюмаў, прыўздымаюцца і расцягваюць кару. Для актыўных рыфтаў характэрны інтэнсіўны вулканізм.
 
=== Аўлакагены ===
 
Тыя рыфты, якія сканчаюць развіццё, так і не ператварыўшыся ў акіян, паступова запаўняюцца ападкавымі пародамі, і геалагічна праяўляюцца як буйныя лінейныя дэпрэсіі, запоўненыя ападкамі вельмі вялікай магутнасці па параўнанні з нармальным ападкавым чахлом. Называюцца яны аўлaкагенамі, да іх часта прымеркаваны буйныя радовішчы [[Солі|соляў]], [[Вугаль|вугалю]], [[Нафта|нафты]] і [[Прыродны газ|прыроднага газу]]. Упершыню такія структуры былі апісаны Шацкім на Усходне-Еўрапейскай платформе. Прыклад тыповага аўлакагена - [[Дэвонскі перыяд|дэвонскі]] Данецкі прагін, з буйнымі радовішчамі вугалю.
 
=== Байкальская рыфтавая сістэма ===
Прыкладам рыфта са складаным будынкам і гісторыяй з'яўляецца Байкальская рыфтавая сістэма. Да гэтага часу няма адзінага меркавання пра яе паходжанне. З аднаго боку цяпер у гэтым раёне адсутнічае вулканізм і ёсць толькі актыўныя тэктанічныя рухі і [[Землятрус|землятрусыземлетрасенне]]ы. Аднак адносна нядаўна ў бліжэйшых дробных рыфтавых западзінахупадзінах дзейнічалі актыўныя вулканы, а ў [[Манголія|Манголіі]] [[Чацвярцічны перыяд|чацвярцічны]] вулканізм быў развіты вельмі шырока.
 
Агульная будынак рэгіёнурэгіёна дазваляе шэрагу даследчыкаў сцвярджаць, што [[Байкал]] ўяўляе сабой пасіўны рыфт, гэта значыць утварыўся ў выніку руху па велізарным разломам, які перасякаюць Еўразію з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. Байкальская западзінаўпадзіна паводле гэтай тэорыі сфарміравалася з-за разлома, які ішоў пад вуглом да асноўнага разлома. Такі механізм у літаратуры называецца «pull-apart». Гэтым тлумачыцца рамбічная форма Байкальскай западзіныупадзіны, а таксама тэктанічныя рухі пры землятрусахземлетрасеннеах.
Прыкладам рыфта са складаным будынкам і гісторыяй з'яўляецца Байкальская рыфтавая сістэма. Да гэтага часу няма адзінага меркавання пра яе паходжанне. З аднаго боку цяпер у гэтым раёне адсутнічае вулканізм і ёсць толькі актыўныя тэктанічныя рухі і [[Землятрус|землятрусы]]. Аднак адносна нядаўна ў бліжэйшых дробных рыфтавых западзінах дзейнічалі актыўныя вулканы, а ў [[Манголія|Манголіі]] [[Чацвярцічны перыяд|чацвярцічны]] вулканізм быў развіты вельмі шырока.
 
Агульная будынак рэгіёну дазваляе шэрагу даследчыкаў сцвярджаць, што [[Байкал]] ўяўляе сабой пасіўны рыфт, гэта значыць утварыўся ў выніку руху па велізарным разломам, які перасякаюць Еўразію з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. Байкальская западзіна паводле гэтай тэорыі сфарміравалася з-за разлома, які ішоў пад вуглом да асноўнага разлома. Такі механізм у літаратуры называецца «pull-apart». Гэтым тлумачыцца рамбічная форма Байкальскай западзіны, а таксама тэктанічныя рухі пры землятрусах.
 
Іншая тэорыя тлумачыць утварэнне Байкальскай рыфтавай сістэмы ўзняццем пад ім гарачай мантыі - плюма, гэта значыць лічыць яго актыўным. Гэтая тэорыя дазваляе растлумачыць вулканізм рэгіёну.