Гусарыя: Розніца паміж версіямі

Найбольш шматлікайшматлікаю і баяздольнайбаяздольнаю часткай войска Рэчы Паспалітай была [[кавалерыя]], у якой гусары складалі значную частку<ref name="Марков" />.

=== Паходжанне тэрмінуназвы ===

Паводле адной з версій у [[10 стагоддзе|X]] стагоддзі ў [[Візантыйская імперыя|візантыйскіх]] ваенных статутах згадваеццаупамінаецца лёгкая конніца, якая называлася ''chosariori'' ці ''chonsariori''. У ёй служылі балканскія найміты, часцей за ўсё [[Сербія|сербы]], асноўнымі абавязкамі якіх былі разведка і дыверсійныя набегі. У сваю чаргу, візантыйскі тэрмін мог утварыцца ад [[Лацінская мова|лацінскага]] ''cursores'' — так называлася лёгкая конніца ў часі заняпаду [[Рымская імперыя|Рымскай імперыі]]. У сербскай мове грэчаскае ''госарыёры'' ператварылася ў ''гусар''<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=hussar Online Etymology Dictionary] {{ref-en}}</ref> і стала сінонімам слова ''бандыт''. У [[14 стагоддзе|XIV]] стагоддзі [[Сербскае царства]] са сталіцай у горадзе [[Рас]] пала, і многія сербскія гусары знайшлі прытулак у [[Венгрыя|Венгрыі]] — дзе разам з венграмі змагаліся з [[Асманская імперыя|асманскай]] экспансіяй. Так у [[Венгерская мова|венгерскай мове]] магло з'явіцца слова [[Гусары|гусар]]<ref name=NS-3-6>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 3-6 {{ref-ru}}</ref><ref name="Soldatenko">''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776 гг. — СПб.: Орел, №&nbsp;3, — 1993. С.&nbsp;17—24. {{ref-ru}}</ref>.

Паводле іншай версіі ў [[1458]] годзе венгерскі кароль [[Мацьяш Корвін]] загадаў для абароны ад турак сабраць адмысловае коннае апалчэнне. У яго набіралі па адным салдатысалдату з дваццаці двароў — па-венгерску ''husz'' азначае дваццаць<ref name=NS-3-6 />, ''ar'' — заробак. Адсюль пайшла назва апалчэнцаў — «гусары».

[[Выява:Deli Lorichs.jpg|110px|left|thumb|''Дэлі'' ў парадным строюстроі. Гравюра невядомага мастака, 1576.]]

Найбольш верагодна, што на экіпіраваннеэкіпіроўку і вонкавасцьвыгляд крылатых гусар аказалі ўплыў турецкая кавалерыя і, асабліва, {{нп3|Дэлі, войска|«''дэлі''»|tr|Deliler}} (літаральна — «вар'яты»). Так зваліся ваяры конных атрадаў, якія ішлі ў авангардзе турецкай арміі. Яны звычайна набіраліся з балканскіх народаў ([[Паўднёвыя славяне|паўднёвых славян]], [[Албанія|албанцаў]] і г. д.), падуладных [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]]. ''Дэлі'' адрозніваліся «вар'яцкай» адвагай, замест даспехудаспехаў яны насілі шкуры дзікіх звяроў і ўпрыгожывалі сябе крыламі драпежных птушак. Па прыкладзепрыкладу ''дэлі'', крылы на шчытах і галаўных уборах сталі насіць венгерскія гусары.

Першапачаткова гусары былі лёгкай кавалерыяй і не насілі даспехудаспехаў. Адзенне складалася з венгерскага [[кафтан]]уа зса шнурамі-пятліцамі на грудзях (будучыпазнейшы [[даламан]]), на які накідваўся футравы плашч-мантыя. Часам гэты плашч замяняла ваўчыная, мядзведжая альбоабо леапардавыя шкура. На галаве гусары насілі своеасаблівыя [[Лямец|лямцавыя]] ці футравыя шапкі, упрыгожаныя пёрамі, венгерскія шапкі-«магеркі» ці металёвы [[Шышак|шлем-шышак]]. Абуткам служылі нізкія жоўтыя боты. Гусары мелі шчыт складанай формы ([[тарча, даспехі|тарча]]), да якога маглі прыбівацца, на ўзор турецкіх ''дэлі'', дэкаратыўныя крылы, вырабленыя з пер'я дзікіх птушак. Гусары былі ўзброеныя доўгім кап'ём-пікай (звалася таксама «дрэвам»), шабляй, звычайна мелі лук<ref name="Vasikiev" />.

Першымі польскімі гусарамі былі сербы<ref name=NS-3-6 />. У [[1500]] годзе некалькі шляхетных сербаў са сваімі невялікімі атрадамі паступілі на службу караля [[Польскае Каралеўства, 1385—1569|Польшчы]] [[АлаксандрАляксандр Ягелончык|Аляксандра]]. Неўзабаве ў гэтыя падраздзяленні пачалі набіраць венграў, палякаў і літвінаўліцвінаў. У снежні [[1501]] года былі сфарміраваныясфарміраваны першыя рэгулярныя роты гусарыі ''hussarorum alias raczev''<ref name=NS-3-6 />.

[[Выява:Great Chorąży of the Polish Crown.jpg|135px|thumb|Вялікі [[Карона Каралеўства Польскага|каронны]] харунжыхаружы (1605)]]

Гусарыя адыграла вырашальную ролю ў шматлікіх бітвах, у якіх удзельнічала: [[бітва пад Оршай]] у [[1514]] годзе, {{нп3|Бітва пад Абертынам|бітва пры Абертыне|pl|Bitwa pod Obertynem}} ў [[1531]] годзе. Зыход {{нп3|Бітва пад Любешовам|бітвы пры Любешове|en|Battle of Lubieszów}} (1577) прадвызначылі дзеянні гусарыі [[Стэфан Баторый|Стэфана Баторыя]]. Затым была серыя перамогаўперамог у [[Лівонская вайна|Інфлянцкай вайне]] (1558—1582), вікторыіперамогі над [[Габсбургі|Габсбургамі]] пры {{нп3|Бітва пад Бычынам|Бычыне|en|Battle of Byczyna}} (1588) і над малдаванамі пры {{нп3|Бітва пад Букавам|Букаве|ro|Bitwa pod Bukowem}}<ref name=NS-3-6 /> ў [[1600]] годзе. РушыліПасля ўследіх былі трыумфальныя перамогі над шведскай арміяй пры {{нп3|[[Бітва пад Кокенгаўзенам|Кокенгаўзене|pl|Bitwa pod Kokenhausen}}]] (1601), якая колькасна пераўзыходзіла, Васэнштайне (1604) і ў [[Бітва пад Кірхгольмам|бітве пры Кірхгольме]] ў [[1605]] годзе, а таксама над руска-шведскай арміяй пры {{нп3|Бітва пад Клушынам|Клушыне|ru|Битва при Клушине}} ў [[1610]] годзе<ref name="Soldatenko">''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776 гг. / Лучшая пора польского гусарства — СПб.: Орел, №&nbsp;3, — 1993. С.&nbsp;3. {{ref-ru}}</ref><ref name="Kismeta">''Podhorodecki L.'' [http://www.kismeta.com/diGrasse/kluszyn.htm Kluszyn 4 July 1610] based on «Sławne bitwy Polaków» (Famous Battles of Poles). {{ref-en}}</ref>. На той час гусары складалі 75%<ref name="Марков">''Марков М.'', «История конницы: От вооружения конницы огнестриельным оружием до Фридриха Великаго». ч. 3. вып. 4. От Густава Адольфа до Фридриха Великаго, — 1887.{{ref-ru}}</ref> ўсёй кавалерыі Рэчы Паспалітай і лічыліся непераможнымі.

У бітве пры Клушыне [[Карона Каралеўства Польскага|кароннае]] войска ў складзе 6800 палякаў, з якіх было каля 5500 гусар, разбіліразбіла 35-тысячную рускую армію, ўу складзе якой было каля 5-ці тысяч шведскіх наймітаў Якуба Дэлагардзі. Вось як гетман [[Станіслаў ЖаўкеўскіЖалкеўскі]] апісвае сваю перамогу:

{{Пачатак цытаты}}… на тую іншаземную конніцу, злучыўшыся, напалі некалькі нашых рот, узброеных пікамі, шаблямі і [[Гусарыя#Іншая зброя|канчарамі]]. Конніца, не падтрыманая рускай і нямецкай пяхотай, не магла выстаяць і пусцілася ў свой ​​табар …{{Канец цытаты}}

Паспяхова дзейнічала гусарыя супраць рускіх і туркаў у [[1610]] годзе (гт. зв. «шчаслівы год»)<ref>''Cefalli S.'' Relacja о stanie politycznym i wojskowym Polski przez Sebastiana Cefali sekretarca Jerzego Lubomirskiego: Relacje nuncjuszow apostoskich i innych osob о Polsce. В.: Poznari — 1864. T.&nbsp;II. {{ref-pl}}</ref>. Гусары адыгралі вырашальную ролю ў {{нп3|Бітва пад Тржыцыянам|бітве пры Тржыцыяне|en|Battle of Trzciana}} (1629), была здабытая перамога над татарамі ў {{нп3|Бітва пад Львовам, 1675|бітве пад Львовам|en|Battle of Lwów}} (1675).

[[Ян Сабескі]] перад пагрозай асманскага ўварвання фарміраваў усё новыя гусарскія роты, пры ім у гусар была перафарміравана лёгкая конніца. У звароце да [[сейм]]уа ён называў гусар «касцяком ваеннай салдацкай сілы … яе аздобай і абаронай … падобнай да якой не знайсці ні ў ніводнайадной іншай краіне». У [[1683]] годзе польскія гусары выступілі на дапамогу абложанай туркамі [[Вена|Вене]] і заслужылі рэпутацыю «адважнейшых з ваяроў, што калі-небудзь траплалісясустракаліся пад сонцам<ref>Scanderbeg redivivus, London, Printed by H.C. for Wil Bateman — 1684. P.&nbsp;141.{{ref-en}}</ref>».

[[Бітва пад Венай 1683 года|Бітва пад Венай]] стала апошняй значнай перамогай гусарыі пад камандаваннем караля [[Ян Сабескі|Яна III Сабескага]]. Пагроза заваявання Заходняй Еўропы мусульманскай Асманскай імперыяй была знятаязнята. Аднак эканоміка Рэчы Паспалітай была падарвана, салдаты не атрымлівалі жалавання больш за дзесяць год<ref name=NS-3-6 />. АдбылосяСаюзная паслабленнедзяржава саюзнай дзяржавыаслабла, што неўзабаве, па гістарычных мерках, прывяло да таго, што тэрыторыя Рэчы Паспалітай была падзелена паміж суседзямі.

З развіццём [[ПальнаяАгнястрэльная зброя|пальнайагнястрэльнай зброі]] і [[Артылерыя|артылерыі]], дак пачатку [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя цяжкая конніца пачала знікаць са складу заходнееўрапейскіх войск. Рэфарміраваныя арміі заходнееўрапейскіх дзяржаў паспяхова супрацьстаялі гусарыі, пры сутыкненнях з імі гусары сталі малаэфектыўным [[анахранізм]]ам<ref name="Soldatenko" />. У жніўні [[1622]] года пад [[Елгава|Мітаў]] гусары нават не здолелі пачаць атаку, прыціснутыя агнём шведскай артылерыі і стрэльбаў:

{{Цытата|Я скакаў адна ад аднойроты да роты… абяцаючы весці салдатаўсалдат асабіста, пагражаючы ім шыбеніцай, прывабліваючы іх узнагародамі, але нічога не дапамагала!|[[Гетман польны літоўскі]] [[Крыштаф Радзівіл]]}}

Падобныя сцэны паўтараліся ў [[1626]] годзе пад [[горад Гнеў|Гневам]]<ref name="Teodorczyk">'' Cichowski J., Szulczyński A.'', Bitwa pod Gniewem (22.IX-29.IX-1.X 1626) Husaria — wyd. II. — Warszawa, 2004. {{ref-pl}}</ref>, пры [[Дыршаў]] (1627), у гады «[[Шведскі патоп|шведскага патопу]]» (1655—1658). Аднак самы адчувальны ўдар па гусарыі нанеслі [[Украіна|ўкраінскія]] [[казакі]]<ref name=NS-32>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 32 {{ref-ru}}</ref>. Кавалерыя мала што магла супрацьпаставіцьпроціпаставіць казацкай тактыцы [[гуляй-горад]]а і шквальнаму стрэльбаваму агню. У [[1652]] годзе ў {{артыкул у іншым раздзеле|Бітва пад Батогам|бітве пад Батогам|pl|Bitwa pod Batohem}} колерцвет польска-літоўскага гусарства трапіў у палон і быў закатаваны.

РаўнінныРаўнінныя краявідпрасторы Рэчы Паспалітай і неабходнасць ваяваць зса туркамі,шматлікімі татарамі і рускіміворагамі на доўгі час падоўжылі выкарыстанне гусар. Але ўрэшце ў рэшце рэшт у [[1775]] годзе сойм пастанавіў скасаваць гусарыю. Крылатых гусар замянілі больш эфектыўныя, мабільныя, узброеныя лёгкай пікай [[уланы]].

Найбольш важным навыкам гусара было дасканала валоданне пікай і ўпэўненае кіраванне канём, бо на практыцы вершніку часта прыходзілася на поўным скаку кіраваць аднымі нагамі. Гэтыя ўменні адточваліся адмысловымі практыкаваннямі, як: скок у сядло (не кранаючыся пры гэтым сядзельнай лукі); разварот пасля галопа ў акрэсленым крузе малога дыяметра; узняцце з зямлі пікай шапкі ці перахват пікай пярсцёнка, усталяванага на козлах. Папулярнымі на пачатку [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя былі гусарскія турніры, падобныя накшталтда сярэднявечных рыцарскіх. Вельмі эфектна і вельмі небяспечна гусары адпрацоўвалі імітацыю атакі — лоб у лоб трымаючы дзіды наперавес, дзве сценкі вершнікаў несліся насустрач: пры гэтым кожны гусар павінен быў трапіць у прамежак у супрацьлеглымпроцілеглым шыхце між суседнімі коннікамі, нікога пры гэтым не параніўшы выцягнутай пікай і пільнаваць, каб не параніцца самому<ref name=NS-22>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 22 {{ref-ru}}</ref>.

Для атакі [[харугва]] гусар шыхтавалася ў тры і больш шэрагішэрагаў. Першыя шэрагі складалі самыя вопытныя і добра ўзброеныя [[Гусарыя#склад і шыхт харугвы|таварышы]], а заднія — іх [[Гусарыя#склад і шыхт харугвы|пачтовыя]], якія развівалі поспех у выпадку прарыву варожага шыхту.

Гэткі нарастаючы тэмп атакі дазвалаўдазваляў зберагчы сілы коней і знізіць страты ад пальнайагнястрэльнай зброі ворага, якая была эфектыўна толькі на блізкай дыстанцыіадлегласці. Акрамя гэтага, існуе версія, што падчас атакі коннікі ад флангаў змяшчаліся да цэнтру харугвы (некаторыя летапісцы згадваюцьўпамінаюць нават аб шыхце «калена ў калена»), тым самым, нібыта, павялічваючы шчыльнасць і сілу ўдару. Аднак пералік камандаўкаманд, падаваныхякія падаваліся пры атацы, абвяргае гэту гіпотэзу. Шэрагі змыкаліся яшчэ да атакі, а не падчас яе.

{{Пачатак цытаты}}Ток<ref group="Zauwahaзаўв.">|Ток — рукаў або сапажок, прымацаваны да сядла вершніка-кавалерыста, у які ён прыстаўлае піку, каб не трымаць яе на вісу адной рукой.</ref> павінен быць падвешаны да сядла справа. Гусарская атака дзідай заўсёды адбываецца з выкарыстаннем току. Не паварочвай налева, сядзі прама … Дзіду апусці на ўзровень шыі каня. Атакуй, прышпорвай каня, цэлься супернікусаперніку ў пупок<ref>''Rakowski W.'', [http://literat.ug.edu.pl/grafika/pobud.htm Pobudka zacnym synom Korony Polskiey do służby woienney], Polska Biblioteka Internetowa. {{ref-pl}}</ref>.</blockquote>{{канец цытаты}}

У бітве ў адкрытым полі часта ўсё вырашала адна атака гусарыі. Калі прарваць шыхт з першага разу не ўдавалася, то супраціўленне ворага ламалася паслядоўнымі хваламіхвалямі кавалерыі. Напрыклад, у [[Бітва пад Клушынам|бітве пры Клушыне]] гусары атакавалі 7 разоў. Каманды падаваліся пры дапамозе сігналаў трубы або праз конных ардынарцаў. [[Гетман]]ы асабіста ўдзельнічалі ў бітвах, нярэдка ў першых шэрагах.

Пры атацы паводле гетманскага дэкрэтуўказа ад [[1704]] года ротмістр падаваў наступныя каманды<ref group="Zauwahaзаўв.">Спіс каманд утрымліваецца ў «гетманскім дэкрецедэкрэце» ад 1704 года, выдадзеным, відаць, гетманам ГіеронімамІеранімам Любамірскім.</ref><ref name=NS-27>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 27 {{ref-ru}}</ref>:

* Далей! ({{lang-pl|Dalej!}}) — харугва пераходзіла на лёгкі ''трушок'', праходзячы палову адлегласці да супернікасаперніка;

Комплекс узбраення і рыштунку гусара фарміраваўся пад моцнымі венгерскім і турецкімтурэцкім уплывамі<ref name=NS-3-6 />.

Галоўнай зброяй гусарыі была адмыслова вырабленая рыцарская дзіда — піка даўжынёй ад 3,6 да 6,2 м<ref>''Sikora R.'' Z dziejów husarii,ERICA Instytut Wydawniczy —2010 s. 28. {{ref-pl}}</ref>), полая ад сярэдзіны да наканечніка, з аздобленай меддзю шарападобнай гардай<ref group="Zauwahaзаўв.">Такую гарду замежныя сучаснікі называлі яблыкам ({{lang-fr|pomme}}), а палякі'' galka'' — «шарык». Піка была аднаразовай зброяй. Яе дрэўка рабілася з таннай і лёгкай драўніны — хвоі ці елкі. Французскі інжынер і картограф дэ Боплан згадваў, што піка мела поласць толькі да «яблыка», а ніжняя частка дрэўка была суцэльнай. Рэканструктары прыйшлі да высновы, што канец пікі выраблаўся з дзвюх паловак, у якіх выдзёўбвалася пустата, а потым палёўкі злучаліся сухажылламісухажыллямі, шаўковымі ніткамі і моцным клеем.</ref> і рознакаляровым «прапарцом», аднолькавым для кожнай харугвы<ref name="Boplan1" />. Дзіда гусарыі была значна даўжэйшайдаўжэйшаю за сваіх папярэднікаў, але пры гэтым лягчэйшайлягчэйшаю (каля 2,5 кг). НемаляважнаНемалаважна, што піка была даўжэйдаўжэйшая за пікі непрыяцеля і гусар меў магчымасць паваліць [[пікінёр]]а, перш чым той пратне пікай гусара.

Забеспячэнне гусарыі пікамі заўсёды ўяўлалабыло праблемупраблемай, бо пасля першай жа атакі большасць з іх ламалася ці заставалася на полі бою.

{{Цытата|Нам вельмі патрэбныяпатрэбны гусарскія пікі, якіх ні ў каго не засталося, а тут здабыць іх вельмі цяжка...|Ліст гетмана Яна Збароўскага каралю праз 3 тыдні пасля бітвы пад Любешовам, [[1577]] год.}}

{{Цытата|Мы паламалі ўсе нашыянашы дзіды, я сумняваюся ці ўдасца Вашай Вялікасці хутка пераўзброіць войска.|Ліст гетмана Станіслава Канецпольскага каралю пасля бітвы пры ''Тшычане-Хонігфельдзе'', [[1629]] год.}}

* [[Канчар]] ({{lang-pl|Koncerz}}) — від мяча, характаразуецца вельмі даўгімдоўгім (да 1,5 м<ref name=autogenerated1>[http://territa.ru/load/23-1-0-2061 Военно-исторический альманах «Новый Солдат» № 192 «Венгерские Гусары 1756—1815»], Артёмовск, 2002, С. 7{{ref-ru}}</ref>), выключна колючым клінком, трох- ці чатырохграннага сячэння. Мог выкарыстоўвацца замест пікі, калі гусар губляў ці ламаў сваю асноўную зброю<ref>Бохан Ю. Канчар // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадецкі корпус — Яцкевіч. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0. С. 39.</ref>. Канчар падвешваўся на сядле пад правым ці левым каленам.

* [[Палаш]] — ({{lang-tr|pala}} — меч) — рубяча-колючая лязовая халодная зброя з шырокім да канца, прамым ці злёгку загнутым і даўгім — да 100 см — клінком, які можа мець двухбаковае (раннія ўзоры), часцей за ўсё — аднабаковае або паўтарачнае завострыванне. ГусарыПа абавязьаныстатуту гусары былі па статутуабавязаны пасля першай атакі (што звычайна аўтаматычна азначала страту асноўнай зброі — пікі) дастаць палаш і працягваць бой з дапамогай яго<ref>''Палаш'' // Военно-энциклопедический словарь. Москва, 1984 г. {{ref-ru}}</ref><ref name=NS-29>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 29 {{ref-ru}}</ref>.

* [[Булава]] — зброя блізкага бою, з металёвым акруглым ці шматгранным навершам і драўлянай (радзей металёвайметалічнай) рукаяццю. Не выключана дляДля баявых патрэбаў выкарыстаннепатрэб на навершы шыпоўмаглі быць шыпы, у ВКЛ часта выкарыстоўваліся булавы з навершам у выгладзе кубукуба<ref>Бохан Ю. Булава // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. ISBN 985-11-0314-4. С. 355.</ref>.

* [[Надзяк]] ({{lang-pl|Nadziak}}), ''Наджак'', ''Клавец'', ''Чакан'' — ручная халодная зброя, з сякерападобнай баявой часткай у выгладзе дзюбы з аднаго боку, байка з іншага. Разлічаны на прабіццё даспехудаспехаў вострым канцом ці на раздрабляльны ўдар абухом. Часцяком выкарыстоўваўся шляхтай у паўсядзённым жыцці ў якасці посаху, які мог вокамгненна ператварацца ў эфектыўную зброю<ref>''Клевец'' // [http://www.vehi.net/brokgauz/Энциклопедический Словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона]{{ref-ru}}</ref><ref>''Чекан'' // [http://www.vehi.net/brokgauz/Энциклопедический Словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона]{{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.moscowtrainings.ru/sablya.htm Польское наступательное вооружение] {{ref-ru}}</ref>.

* Адназарадныя [[пісталет]]ы ў ольстрах у сядзельнай лукі́ або — укарочаны [[мушкет]], нярэдка [[лук]] з калчанам<ref group="Zauwahaзаўв.">[[Падкаморы]] Сандамірскі і сведка падзей, Станіслаў Дунін-Карвіцкі (1640—1728) адзначае, што многія гусарскія ''таварышы'' насілі лук нават у [[18 стагоддзе|XVIII]] стагоддзі падчас [[Паўночная вайна, 1700—1721|Паўночнай вайны]], выклікаючы тым самым здзіўленне ў еўрапейцаў.</ref><ref name=NS-15>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 15 {{ref-ru}}</ref>.

{{панарама|Koncerz.png|800px|<center><small>Канчар — клінок (130—160 см) трохграннага сячэння, з закрытай гардай. Канчар гусары выкарыстоўвалі, як асноўную зброю для атакі пасля страты пікі, альбо пераследуючы ўжо ўцякаючага ворага. Канчаром можна было паразіць нават лажачагаляжачага на зямлі праціўніка<ref name="Марков" />.</small></center>}}

* [[Шчыт, зброя|Шчыт]] — вялікі асіметрычны «балканскі» шчыт быў звычайнай рэччу гусарскай экіпіроўкі [[16 стагоддзе|XVI]] стагоддзя. Такі шчыт пры добрым агладзеаглядзе бараніў шыю вершніка ад шабельнага ўдару. МенавітаІменна на шчыце спачатку маляваліся птушыныя крылы і мацаваліся страўсыныястраусіныя пёры. Пазней, пры [[БаторыСтэфан Баторый|Баторыі]]і, ад шчыта адмовіліся на карысць металёвыхметалічных нагруднікаў<ref name=BelDumka>[http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_491771.pdf Беларуская думка], ліпень 2009 — С.65</ref>.

* [[Кальчуга]] з зярцалам<ref group="Zauwahaзаўв.">Зярцала — круглая дэталь засцерагальнага рыштунку, прызначаная для прыкрыцця грудзяўгрудзей і жывата ваяра. Звычайна зярцала было дадатковым (не самастойным) элементам рыштунку, мацуючыся да панцыра.</ref> ці без яго. Кальчуга, ці яе разнавіднасць ''бехцярецбехцярэц'' (замест кольцаўколцаў выкарыстоўваліся дробныя пласцінкі<ref>Кирпичников А. Н. [http://medievalrus.livejournal.com/203171.html Военное дело на Руси в XIII—XV вв]. — Л.: Наука, 1976. {{ref-ru}}</ref>) выкарыстоўвалася гусарыяй да канца [[16 стагоддзе|XVI стагоддзя]].

* [[Кіраса]] ({{lang-fr|Cuirie}} — скураны нагруднік), ці толькі яе пярэдняя частка ''нагруднік'' — галоўны элемент пласціннага даспеху, з таўшчынёй брані 2—3,5 міліметры, які прыкрывае торс ваяра. Прыйшла на змену кальчугам пасля рэфармавання войска [[Стэфан БаторыБаторый|Стэфанам БаторыямБаторыем]]<ref name=BelDumka /> і стала абавязковаю часткаю ў экіпіроўцы гусара.

Выява:Zbroja_lamelkowa1.jpg|БехцярецБехцярэц — даспех, які быў ва ўжытку сярод гусар, пасля рэформы Стэфана Баторыя быў заменены на латную кірасу.

Выява:Zbroje husarskie.JPG|Латны гусарскі даспех, асабліва папулярны ў Літве і ў Польшчы і, часта аздабланыаздабляўся крыламі за спінай. Музей Войска Польскага, Варшава.

Выява:Polish cavalry armour XVI-XVII century.png|Даспех ''таварыша'', пакрыты шкурай леапарда, пахолікі насілі таннейшыя ваўчыныя ці рысыныярысіныя шкуры.

Выява:MWP zbroje husarskie 2.jpg|Гусарскі даспех [[17 стагоддзе|XVII ст.]] з металёвыміметалічнымі наручамі, гт. зв. ''карвашы'' ({{lang-hu|karwasze}}).

Выява:Karacena.JPG|Карацэна (скураны панцыр з металёвыміметалічнымі пласцінкамі) [[Ян Сабескі|Яна Сабескага]], стылізаваная пад даспех [[сарматы|сармацкага]] цяжкогацяжкага вершніка.

''Таварыш'' быў апрануты звычайна ў сіняе ці, больш дарагоедаражэйшае, чырвонае адзенне, на ногі апранаўабуваў высокія скураныя жоўтыя, часам барвовыя ці чорныя, боты са [[шпоры|шпорамі]]. Боты польскага тыпу мелі прыбітыя шпоры, нямецкага — здымныя. Сядло ўжывалася ўсходняга тыпу, ў багатых шляхціцаў было аздоблена [[аксаміт]]ам, з падхвоснымі рамянямі для паляпшэння апоры вершніка пры дзідавым удары.

У гусарыі выкарыстоўваліся коні, выведзеныя з мясцовых парод з прымешкам усходніх: турецкайтурэцкай, туркменскай, персідскай і г.д. Гэта былі трывалыя і хуткія коні, здольныя працяглы час несці на сабе вагу да 100 кілаграм (сярэдняя маса вершніка разам з рыштункам) і, у выпадку патрэбы, адразу пасля маршу ўступіць у бой. У [[1568]] годзе [[Папа Рымскі|Папскі]] [[нунцый]] Рудж'еры адзначаў, што «польскія коні даволі рослыя, больш марудныя за турецкіхтурэцкіх, хоць дужэйшыя і прыгажэйшыя за іх». Тут жа ён дадаваў, што літоўскія рысакі «нашмат меншыя і слабейшыя за польскіх»<ref name=NS-21>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 21 {{ref-ru}}</ref>.

Конь быў асноўным выдаткам на экіпіроўку гусара і каштаваў мінімумсама менш 200 [[талер]]аў. Звычайна ''таварыш'' меў па некалькі коняўконей: два-тры, сустракаліся нават чатырохконныя ''таварышы''. Коні мяняліся ў залежнасці ад умоў і патрэбы ў тых ці іншых дзеяннях. Выдача ці продаж гусарскага каня за мяжу не дазвалаліся пад пагрозай смяротнага пакарання<ref>''Sawicka Z.'' Koń w życiu szlachty. S. 46-50.{{ref-pl}}</ref><ref>''Cichowsky J., Szulczynski A.'' Husaria. Warszawa — 1977. S. 97. {{ref-pl}}</ref>.

Першае сведчанне аб з'яленніяўленні крылаў у гусар адносіцца да [[1533]] года, калі тры вершнікі з'явіліся з крыламі за спінай на вяселлі караля [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта II]] у Кракаве. У [[1574]] годзе пры каранацыі [[Генрых Валуа|Генрыха Валуа]] засталося такое апісанне, пакінутае замежным госцем:

{{Цытата|…[Гусары] маюць звычай упрыгожваць сябе і сваіх коней вялікімі плюмажамі, але не са страўсавых пёраў, як гэта прынята ў нас, алеа ў форме крылаў арла, пазалочаных і настолькі шчыльных, што падышлі б і для маскараду.|шэвалье Гуры дэ Вільмонтэ}}

У іншым апісанні згадваюцца крылы, прымацаваныя да шчытоў і конскіх грыў. У [[1576]] годзе [[Стэфан Баторы]] правёў ваенную рэформу<ref name=BelDumka /> і скасаваў нашэнне шчытоў, куды часта мацаваліся крылы. Крылы сталі абавязковым атрыбутам гусар — патрабаванні мець крылы змяшчалася ў рэкруцкіх лістах. Да канца [[16 стагоддзе|XVI]] стагоддзя крылы перанеслі на заднюю луку сядла, спачатку мацавалася толькі адно крыло, левае, каб не перашкаджаць працы пікай. Да сярэдзіны [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя ў [[Карона Каралеўства Польскага|каронным]] войску сталі пераважаць парныя крылы, прымацаваныя наўпростпрама да спіны гусара. Кансерватыўныя літвіны, аднак, па-ранейшаму звычайна выкарыстоўвалі «стары» тып крыла. Тагачасны гісторык і сведка Енджэй Кітовіч<ref group="Zauwahaзаўв.">Енджэй Кітовіч ({{lang-pl|Jędrzej Kitowicz}}) (1727 [1728] — 1804) — польскі гісторык і мемуарыст. Правёў частку жыцця ў лагерах барскіх канфедэратаў. У 1771 паступіў у духоўную семінарыю ў Варшаве. каля 1777 стаў ксяндзом. Рэшту жыцця правёў [[пробашч]]ам прыходу ў Жэчыцы ({{lang-pl|Rzeczyca}}).</ref> адзначае:

{{Пачатак цытаты}}Літоўскія гусары,.. сеўшы на каня, злева мацуюць вялізнае крыло, вырабленае зса страўсавага пер'я. Крыло закрывае ўвесь левы бок каня і вершніка да лыткі<ref name=NS-17-19>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 17-19 {{ref-ru}}</ref>.{{Канец цытаты}}

Існуюць таксама меркаванні, у тым ліку і сучаснікаў, што крылы падчас нападу стваралі шум і паляхаліпалохалі коняўконей супернікасаперніка, нібыта абаранялі ад шабельных удараў ззаду, а таксама перашкаджалі накідванню аркана.

Падчас свайго візіту ў Рэч Паспалітую ў [[1588]] годзе [[Папа Рымскі|папскі]] легат Іпаліто Альдобрандзіні сцвярджаў, што крылы запаляхваюцьпалохаюць коней праціўніка і абараняюць вершніка ад шабельных удараў. Версія пра перашкоду ад накідвання аркана паўсталаўзнікла ў [[1949]] годзе і была прапанавана Т. Тылінгерам<ref name=NS-17-19 />.

{{Цытата|Сцвярджаюць, што шум тых крылаў паляхаепалохае коняў непрыяцеля і дапамагае разбіць яго шэрагі<ref name="Cichowsky">''Cichowsky J., Szulczynski A.'' Husaria. Warszawa — 1977. S.&nbsp;105. {{ref-pl}}</ref>.|Франсуа д'Алерак, які наведаў Рэч Паспалітую ў [[1689]] годзе.}}

У гэтым сцвярджэнні, відаць, ёсць сэнс, хоць страх на коней супернікасаперніка відавочна наводзілі не толькі шапаценне пёраў, але і звярыныя шкуры, накінутыя на спіны вершнікаў, якія атакавалі, і прапарцы на дзідах, якія з асаблівым шумам калыхаліся на ветры. Акрамя такіх функцый «застрашэння», гусарскія крылы, відавочна, не мелі ніякага баявога прызначэння. Генрых Вольф з [[Цюрых]]а, які быў сведкам каранацыі Стэфана Баторыя ў [[1576]] годзе, адзначаў:
{{Пачатак цытаты}}
Польскае гусарства было настолькі шчыльна пакрытае скуранымі рамянямі, рысынымірысінымі і мядзведжымі шкурамі, што здавалася, гэта не людзі, а дзікія звяры скачуць на крылатых конях<ref name="Sol19">''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776 гг. — СПб.: Орел, №&nbsp;3, — 1993. С.&nbsp;19.</ref>.{{Канец цытаты}}

{{Цытата|Цяжка не ўсміхнуцца, гледзячы на даўгіядоўгія крылы, прымацаваныя да спіны [у гусар], ад якіх, аднак, як яны лічаць, спаляханыяспалоханыя коні непрыяцеля кідаюцца на ўцёкі<ref name=autonazwa1>''Ogier К.'' Dziennik podróży do Polski 1635-1636, cz. 1, s. 170. {{ref-pl}}</ref>...|Караль Огэр, наведваў Рэч Паспалітую ў 1635-1636 гадах.}}

Усе крыніцы сучаснікаў гусарыі адзінадушныя ў тым, што наяўнасць крылаў мела мэтай запалохаць праціўніка. Прычым страх наводзіў не столькі свіст, а хутчэй, незвычайны выгладвыгляд. Потым крылы ўвогуле страцілі сваю пужаючую ролю і ператварыліся ў свайгонешта родуна ўзор эмблемуэмблемы роду войск. Да канца [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя пёры сталі маляваць нават на дрэўках гусарскіх дзідаўдзід. У апісанні цырымоніі [[1646]] года словазлучэнне «апераныя часткі» выкарыстоўвалася як сінонім да «гусарскіх рот»<ref name="Sol19" />.

Пры здымках [[Ежы Гофман]]ам фільмуфільма «[[Агнём і мячом, фільм|Агнём і мячом]]» пад [[Познань|Познанню]] ў маі [[1998]] года рабілася некалькі дубляў атакі 50 гусар. Пры гэтым крылы не выдавалі ніякіх прыкметных гукаў. Быў чутны толькі тупат капытоў і бразганне даспехудаспехаў і зброі<ref name=NS-17-19/>.

{{Пачатак цытаты}}Гусары на службе ў якасці ўланаў — гэта шляхціцы з вялікай маёмасцю, якія маюць да 50 тысяч [[ліўр]]аў [прыбытку]. У іх вельмі добрыя коні, самая танныя з якіх каштуюць не менш за 200 дукатаў; гэта турецкіятурэцкія коні, паходжаннем з [[Анатолія|Анатоліі]], з правінцыі, называнайшто называецца Караманья (Carmenie). Кожны ўлан служыць на пяці конях; такім чынам, у харугвы з сотні ўланаў ёсць толькі 20 ''таварышаў'', якія едуць у адзін рад, так што кожны ўзначальвае [свой] шэраг; наступныя чатыры рады — гэта іх служкі, кожны ў сваім шэрагу. Даўжыня іх дзіды 19 футаў, яна полая, пачынаючы ад лаза да яблыка, астатняе зробленаязроблена з дужагатрывалага дрэва; на лязо свае пікі яны прымацоўваюць значкі, заўсёды двухколерныя: бела-чырвоныя, сіня-зялёныя або чорна-белыя, даўжынёй у 4—5 локцяў. Гэта робіцца, мабыць, для таго, каб палохаць варожых коняў, бо калі яны [гусары], апусціўшы дзіды, нясуцца ва ўвесь кар'ер [у атаку], сцяжкі раздзімаюцца, апісваючы кругі, і наводзяць жах на непрыяцельскіх коняўконей, шыхт якіх яны жадаюцьхочуць прадзерці. Убраныя яны ў панцыры, наручы, накаленнікі, шлемы і г. д. Узбоч у іх толькі шабля, пад левым сцягном палаш, прывязьаныпрывязаны да сядла, да правай лукі якога прымацаваны даўгідоўгі меч, шырокі ў рукаяццірукаяці і вузейшы да лаза, у форме чатырохгранніка, для таго, каб можна было калоць таго, хто зваліўся на зямлю, але яшчэ жывога чалавека. Меч мае 5 футаў у даўжыню і круглую галаўню, каб зручней было прыціснуць да зямлі [супернікасаперніка] і пракалоць кальчугу; прызначэнне палаша — секчы целы, а шаблі — біцца з яе дапамогай і секчы кальчугу. Яны носяць таксама баявыя сякеры вагой да шасці фунтаў, якія падобныя выгладамвыглядам да нашай чатырохграннай пікі, вельмі вострыя з доўгай дзяржальняй-рукаяццю, для таго каб можна было наносіць удары па варожых панцырах і шлемах, якія разбіваюцца ад такой зброі.{{канец цытаты}}

Як мухі перад варам кіпяткім<ref group="Zauwahaзаўв.">Нелітаратурны пераклад.</ref>.

Гэты род войск патрабаваў асаблівай ваеннай падрыхтоўкі і баявога духу. У гусарыю падбіраліся вопытныя, дужыя, рослыя і смелыя шляхціцы. Служба ў гусарскіх харугвах была вельмі прэстыжнай — афіцэры іншых родаў войск лічылі за гонар перавесціся туды простымі таварышамі. Камплектаванне гусарыі ў [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзі заставалася такім жа, як і ў эпоху Сярэднявечча. Гэта быў прынцып «таварыскага почту», паводле якога будучы камандзір гусарскай роты-харугвы — [[Гусарыя#Склад і шыхт харугвы|ротмістр]], атрымаўшы ад караля адмысловую грамату, наймаў на службу ''таварышаў'' з ліку рыцараў-шляхціцаў, кожны з якіх абавязьаныабавязаны быў прывесці з сабой «світу» (''почт'') у складзе аднаго-двух узброеных слугаўслуг з коньмі. Світа-ваяры, якія называліся таксама ''пахолкамі'' ці ''пахолікамі'' (зброяносцамі) і «чаляднікамі», звычайна набіраліся з дваровых людзей шляхціца ці, калі таварыш быў дастаткова заможным, — з дробнай «убогай» шляхты. Набор у харугву адбываўся на добраахвотнай аснове, для чаго ротмістру даваўся пэўны тэрмін (з [[1620]] года — двухмесячны, лічачы з дня выдачы граматы)<ref name="Vasikiev">''Васильев А.'' [http://kulichki.com/gusary/istoriya/polish/vasilev/ Польско-литовская гусария XVII века], М.: Цейхгауз, № 7. — 1998. С. 2—6.{{ref-ru}}</ref>.

* Світа пана ротмістра — 24 конікані;

* Світа пана харунжага — 4 конікані;

* далей ідуць таварышы, пералічаныя пайменна, 48 з якіх са світай у 3 конікані і 2 са світай у 2 конікані.

У часічасы [[Ян Сабескі|Яна Сабескага]] ў другой палове [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя гусарская харугва шыхтавалася наступным чынам: у тры шэрагі, у першым ставіліся найбольш загартаваныя гусары — [[Таварыш, войска|таварышы]]. У астатніх шэрагах ставілася гт. зв. [[Пахолік|пачтовыя]]<ref group="Zauwahaзаўв.">''Па'''<big>ч</big>'''товыя'' — ({{lang-pl|pochtowi}})) ад польскага ''pochet'' — у літаральным сэнсе спіс, іншае значэнне пачот, світа.</ref><ref name="Vasikiev" /> (ці, іншыя назвы,: пачот, світа, пахолкі, пахолікі, шэраговыя, шэранговыя) — звычайныя гусары. Асобна выдзялаліся:

* '''Флангавыя''' ({{lang-pl|Skrzydłowi}}) — з правага і левага бакоў ставілася два ''таварышы'' якія падтрымлівалі парадак шыхту. КаліПры гэта было патрэбнапатрэбе, яны змяшчаліся ў сярэдзіну, наводзілі парадак у апошніх шэрагах, альбоабо разяжджалісяраз'язджаліся, размыкаючы кавалерыйскую лінію, што павінна было забяспечыць меншыя страты падчас абстрэлу харугвы. Усе ''таварышы'' з першага шэрагу раўнялі па флангавых сваіх коней.

* [[Ротмістр]] ({{lang-pl|Rotmistrz}}) — звычайна размяшчаўся з боку ад харугвы, каб быць гатовым весці яе ў наступнаступленне. З пачаткам атакі займаў месца ў тыле: не прымаў непасрэднага ўдзелу ў бітве, назіраючы за яе ходам зводдальзводдалі. Ротмістр меў уласную світу, таксама разам з ім былі трубачы.

* '''ЗаяжджаючыяЗаязджаючыя''' ({{lang-pl|Zajeżdżający}}) — два ''таварышы'', якія сачылі за парадкам з тылу харугвы. Калі хтосьці са світы, ці нават з таварышаў, рабіў спробу ўцячы, мелі права яго забіць, каб пазбегнуць панікі.

Акрамя вышэйпералічаных, на полі бою разам з харугваю абавязкова прысутнічалі ротныя музікімузыкі — барабаншчыкі і некалькі трубачоў<ref name=NS-7>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 7 {{ref-ru}}</ref>, і ўзброеныя слугі, якія падносілі гусарам новыя дзіды замест зламаных, а ў выпадку патрэбы самі маглі ўступіць у бой<ref name=NS-26>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 26 {{ref-ru}}</ref>.

У гусарыі служыла найбольш заможная шляхта, яны атрымлівалі найвышэйшы заробак — 51 [[злоты]] «на каня», гэта значыць 7 [[дукат]]аў (эквівалент 400 грам срэбра) на вершніка ў кварфалквартал<ref name=NS-10 />.

Узбраенне, рыштунак, адмысловым чынам выежджаныявыезджаныя коні ''таварыша'' гусарыі каштавалі вельмі дорага — толькі коні світы гусара абыходзіліся яму ў гадавое жалаванне<ref name=NS-10 />. Апроч таго, з кожным таварышам гусарыі было 3—12 пачтовых і чэлядзі да 10 чалавек ці больш. Нават з улікам казённага ''жолду'', выдаткі магліможна быцьбыло пакрытыяпакрыць толькі за кошт багатай ваеннай здабычы.

Даражэй за ўсё каштаваў адмыслова выежджанывыезджаны гусарскі конь — яго кошт быў ад 200<ref>''Осипов К.'', [http://books.google.com/books?id=e50bAAAAMAAJ&q=%22Польские+гусары%22&dq=%22Польские+гусары%22&hl=en&ei=Edl5Tp-CGsfYsgbB2eTDDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10&ved=0CE8Q6AEwCTgK Богдан Хмельницкий], Молодая гвардия. — 1948. C. 479. {{ref-ru}}</ref> да 1000—1500 дукатаў, гэта значыць ад 9 да 44-66 кілаграм срэбра ў эквіваленце. Рыштунак каштаваў каля 40 злотых.

Гусары экіпіраваліся за свой кошт. ''Таварыш'' разглядаў усе выдаткі як інвестыцыюукладанні ў сваю кар'еру. Ротмістр павінен быў быць дастаткова багатым, каб пры неабходнасці сфарміраваць роту без фінансавай дапамогі сеймусейма. Таксама ротмістр нёс дадатковыя расходы, бо набываў пікі, леапардавыя чапракчапракі<ref group="Zauwahaзаўв.">Чапрак — упрыгожаная падсцілка пад конскае сядло.</ref><ref>''Чепрак'' // [http://www.vehi.net/brokgauz/Энциклопедический Словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона]{{ref-ru}}</ref> і крылы, апры таксамагэтым часта пазычаючы грошы сваім падначаленым. Ён фарміраваў харугву на аснове «лістуліста аб прызівепрызыве» ({{lang-pl|list przypowiedni}}). Звычайна ліст падпісваўся караломкаралём. МеўшыМаючы такі ліст, ротмістр мог пачынаць фарміраваць роту. Займаючыся фарміраваннем, ён наймаў па кантракцекантракту некалькіх ''таварышаў''. Кожны таварыш прыводзіў з сабой уласнае падраздзяленне: «кап'ё» або «почт» ({{lang-pl|poczet}}). ''Таварыш'' быў, у прамым сэнсе, таварышам ротмістра, бо падзялаў яго фінансавыя і ваенныя рызыкі. ''Таварышы'' ўтваралі свайго роду ваеннае братэрства. Адзін да аднаго ротмістр і таварышы звярталіся «пан брат»<ref>''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776 гг. — СПб.: Орел, №&nbsp;3, — 1993. С.&nbsp;5. {{ref-ru}}</ref>.

Крылатыя гусары практыкавалі незвычайны пахавальны рытуал. Падчас [[Адпяванне|адпявання]] ў царкву на кані заяжджаў гусар, які сімвалізаваў нябожчыка, і разбіваў гусарскую піку перад [[алтар]]ом. У паходзе такі рытуал праводзіць было нязручна, але ў мірны час цырымонія часта праводзілася і была апісанаяапісана Енджэем Кітовічам<ref name="Soldatenko">''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776 гг. — СПб.: Орел, №&nbsp;3, — 1993. С.&nbsp;31.</ref><ref>''Китович'' // [http://www.vehi.net/brokgauz/ Энциклопедический Словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона] {{ref-ru}}.</ref><ref>''Kitowicz J.'', Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, — 1855. {{ref-pl}}</ref>.

[[Выява:200 zl. Гусарыя, рэверсрэвэрс.jpg|100px|thumb|Гусар, 200 zl. золата, рэверс.]]

* Да гусарскай сімболікі звярталася некаторыя падраздзяленні [[Войска польскае|Войска Польскага]], часцей за ўсё ў авіяцыі і бранетанкавыхбранятанкавых частках. Між іншых тэматычныя ўвасабленні гусарскага рыштунку з'яўляюцца элементамі:

: — Эмблема 1-ай бранетанкавайбранятанкавай дывізіі [[Войска Польскае|Войска Польскага]] ўтрымлівае гусаркі [[капалін]] і крылы.

: — Значок 4-ага Брэсцкага бранетанкавагабранятанкавага батальёна Войска Польскага ўтрымлівае гусарскі капалін.

* Гусарскія крылы з'яўляюцца адным з элементаў помніка Валынскай кавалерыйскай брыгадзе, прысвечанамупрысвечанага Бітве пад Мокрай, якая адбылася падчас [[Польская кампанія 1939 года|вераснёўскай кампаніі]] [[1939]] года.

* Гусар стаў тэматычным сімвалам праектаў Анджэя Пітыньскага, прысвечанымпрысвечаных [[Катынскі расстрэл|ахвярам Катыні]]:

* У сучаснай Польшчы былібыў выпушчаныявыпушчаны шэраг калекцыйных [[злоты]]х і паштовых марак, прысвечаныяпрысвечаных тэме гусарыі<ref>[http://joystamps.com/pl/stamp/732 Паштовая марка Zbroja husarska—XVIIw.] {{ref-pl}}</ref><ref>[http://wiadomosci.wp.pl/gid,10779048,gpage,7,img,10779052,kat,1342,title,Husaria-najechala-na-NBP,galeria.html?ticaid=110798Złota Двухсотзлотая калекцыйная залатая манета з серыі «Historia jazdy polskiej»] {{ref-pl}}</ref><ref>[http://wiadomosci.wp.pl/gid,10779048,gpage,9,img,10779050,kat,1342,title,Husaria-najechala-na-NBP,galeria.html Дзесяцізлотая калекцыйная срэбная манета з серыі «Historia jazdy polskiej»] {{ref-pl}}</ref><ref>[http://www.google.by/imgres?safe=off&client=firefox-a&hs=QO&sa=X&rls=org.mozilla:ru:official&biw=1252&bih=570&tbm=isch&tbnid=yJt5U3_DeGe3bM:&imgrefurl=http://www.kangoo.pl/szukaj/husarz&docid=MUR_TBFvTzIRVM&imgurl=http://images.kangoo.pl/51355463/1545/large/4_dukaty_bitewne_2010_kolobrzeg_kluszyn_husarz.jpg&w=600&h=600&ei=o555UdzkGsWXhQepsIDQBg&zoom=1&ved=1t:3588,r:19,s:0,i:134&iact=rc&dur=522&page=2&tbnh=182&tbnw=182&start=12&ndsp=19&tx=88&ty=71 Каталог з аўкцыёну польскіх калекцыйных манет] {{ref-pl}}</ref>.

{{reflist|group="Zauwahaзаўв."}}

[[Катэгорыя:Войска Рэчы ПасплитайПаспалітай]]