Авіцэна: Розніца паміж версіямі

Авіцэна нарадзіўся каля [[980]] года ў горадзе [[Афшані]], непадалёк ад [[Бухара|Бухары]], сталіцы [[Саманідская імперыя|Саманідскай імперыі]], у рэгіёне Цэнтральнай Азіі і [[Вялікі Гарасан|Вялікага Гарасану]]. ЯгоныЯго бацька паходзіў з горада [[Балх]], які зараз знаходзіцца ў сучасным [[Афганістан]]е, а яго маці была з Бухары, горада сучаснага [[Узбекістан]]у. ЯгоныЯго бацька, Абдула, быў паважаным [[ісмаіліты|ісмаілітам]], маці звалі Сетарэг. Бацька ў момант нараджэння сына быў аканом у адным з маёнткаў імператара, таму маючы неабходныя сродкі бацька жадаў даць яму добрую адукацыю ў Бухары. Дзякуючы выдатнаму розуму і памяці, Авіцэна дасягнуў узроўня свайго настаўніка ўжо да чатырнаццаці гадоў. Як ён напісаў у сваёй аўтабіяграфіі, не было нічога, чаго б ён не даведаўся, калі дасягнуў васемнаццацівасямнаццаці гадоў.

Існуюць некалькі тэорыяўтэорый наконт таго, да якой [[мазгаб]]а належыў Авіцэна. Сярэднявечны гісторык [[Захір аль-Дзін аль-Байхакі]] лічыў, што Авіцэна быў паслядоўнікам «братоў чысціні»<ref>Janssens, Jules L. (1991). An annotated bibliography on Ibn Sînâ (1970-1989): including Arabic and Persian publications and Turkish and Russian references. Leuven University Press. стст. 89–90. ISBN 978-90-6186-476-9.</ref>. З другога боку, [[шыіты]] [[факіг]]і [[Нурула Шуштары]] і гісторык [[Саед Хасейн Наср]] сцвярджалі, што ён, хутчэй за ўсё, меў дачыненне да «шыітаў-двунадзесятнікаў»<ref>Seyyed Hossein Nasr, An introduction to Islamic cosmological doctrines" ст. 183. ISBN 0-7914-1515-5</ref>. У апошні час Дзмітрый Гутас абвяргаў абодвы высновы і сцвярджаў, што Авіцэна прытрымліваўся [[ханафійскі мазгаб|ханафійскага мазгаба]]. Вядомы французскі тэолаг [[Анры Карбін]] лічыў, што Авіцэна, як і яго бацька, сам быў добрым ісмаілістам. Аналагічныя рознагалоссі існуюць і наконт сям'і Авіцэны, у той час як некаторыя аўтары лічаць іх [[суніты|сунітамі]], больш познія аўтары меркавалі, што яны шыіты<ref>Aisha Khan (2006). Avicenna (Ibn Sina): Muslim physician and philosopher of the eleventh century. ISBN 978-1-4042-0509-3.</ref>.

У 16 гадоў Авеціна прыступіў да вывучэння медыцыні, прычым ён не толькі вывучаў тэорыю, але і навучаўся на практыцы, задарма лячыўшы хворых, што па яго уласныхўласных словах, дапамагло яму выявіць новыя метады лячэння. Авіцэна дасягнуў статуса кваліфікаванага лекара ва ўзросце 18 гадоў. Ён вызначыў для сябе, што «медыцына не жорсткая і калючая навука, як матэматыка і метафізіка», таму ўсе высілкі ён прыклаў да таго, каб стаць выдатным лекарамурачом. У хуткім часе слава аб маладым лекары хутка распаўсюдзілася, і ён пачаў прымаць шматлікіх пацыентаў, не пытаючыся на аплату.

У хуткім часе Авіцэна стаў лекарамурачом эміра, які павінен быў дапамагчы яму пазбавіцца ад небяспечнай хваробы, што Авіцэна і зрабіў. Галоўнай узнагародай за гэтуюгэту паслугу быў доступ да каралеўскай бібліятэцы [[Саманіды|Саманідаў]], дзе захоўваліся працы вядомых даследчыкаў і вучоных. Калі [[бібліятэка]] была знішчана пажарам неўзабаве пасля гэтага, ворагі Авіцэны абвінавацілі яго ў спальванні, для таго, каб схаваць крыніцы сваіх ведаў. Між тым, ён дапамагаў бацьку ў яго фінансавых працах, але ўсё ж знайшоў час, каб напісаць некаторыя з яго ранніх твораў.

Авіцэна пасля пасяліўся ў [[Рэй]], які знаходзіцца ў непасрэднай блізкасці ад сучаснага [[Тэгеран]]а, у родны горад Разэса, дзе на той час панаваў эмір [[Маджа Адаўла]] пры рэгентстве сваёй маці. Каля трыццаці кароткіх прац, як кажуць, Авіцэна склаў у Рэі. Сталая варожасць, якая лютавала паміж рэгентам і ейнымяе другім сынам, [[Шамс аль-Даўла|Шамс аль-Даўлой]], аднак, вымусіла вучонага кінуць месца. Пасля кароткага знаходжання ў Казвіні Авіцэна прайшоў на поўдзень у [[Гамадан]], дзе панаваў эмір Шамс аль-Даўла. Спачатку Авіцэна саступіў на службу да заможнай жанчыны, але эмір, даведаўшыся аб яго прыбыцці, назначыў яго ў якасці лекара. Авіцэна атрымаў нават пасаду візыра пры эміры. Аднак з цягам часу Авіцэна атрымаў ворагаў сярод ваенных лідараў і мусульманскіх прапаведнікаў у горадзе, эмір адхіліў іхнаеіх патрабаванне на [[смяротная кара|пакаранне смерцю]] Авіцэну за іншадумства, але прыняў рашэнне зрушыць яго з займаемай пасады і выслаць за межы сваіх валадарстваў. Авіцэна, аднак, патаемна заставаўся на працягу сарака дзён у доме [[шэйх]]а Ахмеда Фадэля, пакуль новы прыступ хваробы не патрывожыў эміра, які аднавіў яго на займаемай пасадзе. Нават на працягу гэтага часу Авіцэна працягваў свае даследаванні і выкладанні, нягледзячы на пратэсты з боку мусульманскіх прапаведнікаў. Кожны вечар ён чытаў урыўкі з сваіх вялікіх твораў, які потым растлумачваў сваім вучням. Пасля смерці эміра, Авіцэна перастаў быць візырам і схаваўся ў доме аптэкара, дзе, з інтэнсіўнай уседлівасцю, ён працягваў складаць свае працы.

Між тым, ён напісаў ліст Абу-Яфару, прэфекту горада [[Ісфаган]], з якім Гамадан быў у стадыі вайны, прапаноўваючы свае паслугі. Новы эмір Гамадану, пачуўшы пра гэтуюгэту перапіску і выяўвіўшы месца знаходжанне Авіцэны, зняволіў яго ў крэпасці. Пазней, аднак, у суправаджэнні свайго брата, любімага вучня, і двух рабоў, Авіцэна збег з горада пераапрануўшыся ў сукенку [[суфізм|суфійскіх]] аскетаў. Пасля небяспечнага падарожжа, яны дасягнулі Ісфагану.

На працягу гэтых гадоў Авіцэна, рухомы крытыкай свайго стылю, звярнуўся да вывучэння [[літаратура|літаратуры]] і [[філялогіяфілалогія|філялогііфілалогіі]]. Таксама ён працягваў плённую навуковую працу, завяршыўшы «[[Канон медыцынскай навукі]]». Многія яго рукапісныя працы, у тым ліку «Кніга справядлівасці» згарэлі падчас нападу на [[Ісфаган]] газнійскага войска.

Да напісання Авіцэнам «[[Канон медыцынскай навукі|Канона медыцынскай навукі]]» вядомымі навуковымі працамі па медыцыне былі «[[Царская кніга]]», заснавальніка шпіталю ў [[Багдад]]зе [[Алі ібн-Абас|Алі ібн-Абаса]]а і трыццацітомная праца [[Абу Бакар ар-Разі|Абу Бакара ар-Разі]] «[[Усёабдымная кніга па медыцыне|Усёабдымная кніга па медыцыне]]». Аднак, гэтыя кнігі мелі шмат агульных недахопаў, гэта значыць звесткі ў іх былі недастаткова сістэматызаваны, вынікі назіранняў часцяком змешваліся з выдумкамі, рэкамендацыі дапаўняліся містычнымі тлумачэннямі. Выклад матэрыялу быў складаным для разумення нават практыкуючага лекара. Перад напісаннем сваёй кнігі Авіцэна імкнуўся пазбегнуць гэтых памылак сваіх папярэднікаў<ref>Б.Д. Петров, А.В. Сагадеев. Ибн Сина (Авиценна). — М.:Мысль, 1980 — 238 с.</ref>.

Кніга з'яўляецца вядомай тым, што ў ёй упершыню апісаны заразныя [[хвароба|хваробы]] і [[Венерычныя хваробы|захворванні, якія перадаюцца плоцевымпалавым шляхам]]<ref>George Sarton. «Introduction to the History of Science». Quotations From Famous Historians of Science</ref>, таксама ў працы быў апісаны карантын, як сродак для прадухілення распаўсюджвання інфекцыяўінфекцый. Авіцэна ў сваёй кнізе пачаў даследаваць такую ​​вобласць медыцыны, як неўрапсіхіятрыянейрапсіхіятрыя<ref>[http://thejns.org/doi/pdf/10.3171/FOC-07/07/E13 «The fate of medical knowledge and the neurosciences during the time of Genghis Khan and the Mongolian Empire»], Neurosurg Focus. S. Safavi-Abbasi, LBC Brasiliense, RK Workman (2007), p. 3.</ref>, і першым вылучыў ідэю пра [[синдром]] пры дыягнаставанні асобных захворванняў<ref>Lenn Evan Goodman (2003), Islamic Humanism, p. 155, Oxford University Press, ISBN 0-19-513580-6</ref>, Авіцэна пераняў ад старажытнагрэчаскіх медыкаў тэорыю пра тое, што эпідэміі выклікаюцца выкідамі ў атмасферу ([[тэорыя міязмаў]])<ref>Joseph Patrick Byrne (2008). [http://books.google.com/books?id=5Pvi-ksuKFIC&pg=PA33&dq&hl=en#v=onepage&q&f=false «Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A-M»]. ABC-CLIO. p.33. ISBN 0-313-34102-8.</ref>.

«Канон медыцынскай навукі» быў першай кнігай, якая тычылася тэмы эксперыментальнай медыцыны, доказнай медыцыны, выпадкова-кантраляваных даследаванняў, і тэстаў эфектыўнасці [[лекі|лекаў]]<ref> D. Craig Brater and Walter J. Daly (2000), «Clinical pharmacology in the Middle Ages: Principles that presage the 21st century», Clinical Pharmacology & Therapeutics 67 (5), p. 447—450 [448].</ref>. «Канон» усталяваў правілы і прынцыпы для праверкі эфектыўнасці новых лекаў і медыкаментаў, якія да гэтага часу з'яўляюцца асновай клінічнай [[фармакалогія|фармакалогіі]] і сучасных клінічных даследаванняў. Паводле гэтых правілаў, лячэбныя ўласцівасці розных рэчываў вызначаюцца Авіцэнам дзвюма шляхамі — выпрабаванням і параўнаннем. Пры выпрабаванні лекаў варта прытрымлівацца наступных указанняў, тады вынік выпрабаванняў будзе дакладны<ref>Авиценна. Канон врачебной науки: избранные разделы в трех частях, Том 2. — МИКО Коммерческий вестник, 1994 — ISBN 5-86364-001-4</ref>:

У «Каноне» шмат увагі надаецца не толькі спосабам лячэння розных хваробаўхвароб, але і пытанням прафілактыкі, папярэджання хваробаўхвароб, захавання [[здароўе|здароўя]]. Важнае значэнне Авіцэна прадастаўляе [[фізічныя практыкаванні|фізічным практыкаванням]], рэжыму [[харчаванне|харчавання]], адпачынку, асабістай [[гігіена|гігіене]] людзей рознага ўзросту. Авіцэна з'яўляецца адным з першых медыкаў, хто сур'ёзна даследаваў лад жыцця доўгажыхароў, чым заклаў асновы [[геранталогія|геранталогіі]]<ref> Ибн Сина (Авиценна). «Избранные философские произведения». — Москва:Наука, 1980.</ref>.

Авіцэна пісаў пра раннюю ісламскую філасофію, асабліва пры суб'екты [[логіка|логікі]], [[этыка|этыкі]] і [[метафізіка|метафізікі]], у тым ліку трактаты пра логіку і метафізіку. Большасць яго прац былі напісаны на [[арабская мова|арабскай мове]], якая была дэ-факта навуковай мовай таго часу на [[Блізкі Усход|Блізкім Усходзе]], але некаторыя з іх былі напісаны на [[персідская мова|персідскай мове]]. На сенняшні дзень важнае моўнае значэнне маюць некалькі яго кніг, якія ён напісаў на амаль чыстай персідскай мове. Каментары Авіцэны да прац [[Арыстоцель|Арыстоцелю]] часцяком выпраўляліся філосафам, заахвочваючы ажыўленую дыскусію ў духу [[іджтыгад|іджтыгаду]]у.

Авіцэнізм таксама меў уплыў у сярэднявечнай [[Еўропа|Еўропе]], асабліва яго вучэнне аб прыродзе душы і існавання, сутнасці адрозненняў, разам з абмеркаваннямі і асуджэннем, якія былі зробленыя ў Еўропе. Гэтак працы Авіцэны былі асуджаныя ў [[Парыж|Парыжы]]ы, дзе Авіцэнізм пазней быў забаронены ў [[1210]] годзе. Тым не менш, працы псіхалогіі і тэорыі пазнання Авіцэны зрабілі значны ўплыў на [[Уільям Авернь|Уільяма Аверня]], біскупа Парыжа і [[Альберт Вялікі|Альберта Вялікага]], у той час як яго працы пра метафізікі аказалі ўздзеянне на думкі [[Тамаш Аквінскі|Тамаша Аквінскага]]<ref>The Internet Encyclopedia of Philosophy. [http://www.iep.utm.edu/a/avicenna.htm#H5 Avicenna/Ibn Sina (CA. 980-1037)]. Iep.utm.edu.</ref>.

Раняя ісламская філасофія і ісламская [[метафізіка]], прасякнутая ісламскай [[тэалогія|тэалогіяй]]й, адрозніваецца больш выразна, чым арыстатэлізмавая розніца паміж сутнасцю і існаваннем. Прымаючы пад увагу што існаванне ёсць вобласцю магчымасці і выпадковасці, сутнасць пераносіцца ў быццё па-за выпадковасцю. Філасофія Авіцэны, у прыватнасці тая частка, якая адносіцца да метафізікі, шмат у чым абавязаная працам [[эль-Фарабі]]. У пошуках канчатковай ісламскай філасофіі, адасобленай ад аказіяналізму, можна ўбачыць у захаваных яго працах.

З тэарэтычнага пункту гледжання Авіцэна, па сярэднявечнай традыцыі, адносіў музыку да матэматычных навук. Ён вызначаў яе як навука, якая вывучае гукі ў іх суадносінах і якая мае мэтай устанаўленне правiлаўправілаў стварэння кампазіцыі<ref>Иванова Л. [http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:5xt_IbV3zOkJ:scholar.google.com/+%D0%90%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0&hl=uk&as_sdt=0,5&as_vis=1 Ибн Сина (Авиценна) в зеркале музыки. Некоторые музыкально-теоретические взгляды Ибн Сины. Воззрения Ибн Сины в области музыкальной теории]. Вестник Челябинского государственного университета, 2007</ref>. Зыходзячы з вучэння [[Піфагор]]а, ён лічыў, што музыка падпарадкавана лікам і знаходзіцца ў цеснай сувязі з імі<ref>Болтаев М. Н. «Абу Али ибн Сина — великий мыслитель, ученый энциклопедист средневекового Востока» — М.: Сампо, 2002. — 400 с. — ISBN 5-8071-0005-0</ref>.